اینترنت کودکان؛ «صیانت» یا «محدودیت»؟!

گروه اجتماعی: حمیدرضا خالدی: به نظرمی رسد محدودیت‌های استفاده از اینترنت، وارد فاز جدیدی شده باشد. فازی که مخاطب اصلی آن کودکان هستند. دولت این‌بار به بهانه صاینت و حفاظت از کودکان دراستفاده از اینترنت، از نوع جدیدی ازاینترنت به همین نام یعنی اینترنت کودکان‌رونمایی کرد. گرچه بسیاری از شهروندان براین باورند که اینترنت کودک با محدودیت‌هایی که دارد در واقع ، نوعی آماده سازی افکارعمومی برای ایجاد محدودیت در کل اینترنت و فیلتراسیون گسترده آن است.

قصه طولانی

موضوع اینترنت کودکان درسال‌های گذشته و دولت‌های مختلف بارها مطرح شده است و به نظر می‌رسد وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت سیزدهم هم  بنا دارد در این زمینه اقدامات جدی انجام دهد. عیسی زارع‌پور – وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات- که سال گذشته، از راه‌اندازی اینترنت پاک کودک و نوجوان خبرداده بود، توضیح داده است که ارائه اینترنت مخصوص کودکان یک جور تخصصی کردن استفاده از اینترنت است که حالا با اینترنت کودک شروع شده و پلتفرم‌های مطرح دنیا اکانت کودک و ابزار کنترل والدین روی پلتفرم خود راه‌اندازی می‌کنند تا پدر و مادرها روی محتوایی که در اختیار کودکان‌شان قرارمی‌گیرد نظارت داشته باشند.

البته پیش از این هم اقداماتی از جمله راه‌اندازی سیم‌کارت‌ کودکان به راه افتاده بود که با استفاده از آن، والدین بتوانند زمان‌بندی استفاده از خدمات تلفن همراه (تماس، پیامک و اینترنت) را برای فرزند خود تنظیم کنند و از راه دور می‌توانند به مدیریت سیم‌کارت فرزند خود بپردازند و کودکان نیز آزادی عمل و امکان استفاده از تلفن همراه شخصی را در فضای امن تجربه کنند. همچنین ویژه‌سازی شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها برای کودکان، مناسب‌سازی اپلیکیشن‌ها و اجرای طرح‌های مرتبط با والدگری (Parenting)، آموزش و آگاه‌سازی کودکان، والدین و معلمان از تهدیدها و فرصت‌های مجازی، راه‌اندازی VODهای مختص کودکان و ایجاد مراکز شتاب‌دهی مختص حوزه کودک از جمله اقدامات صورت‌گرفته بخش خصوصی در این زمینه بوده است.

سند حمایت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی، از سال ۱۳۹۸ در دستور کار شورای عالی فضای مجازی قرار گرفته بود تا به واسطه آن اینترنت کودکان از اینترنت عمومی جامعه مستقل شود و هم تولید محتوای گسترده ای مخصوص کوکان و نوجوانان در فضای اینترنت انجام شود و امکاناتی را در اختیار والدین و خانواده ها برای کمک به فرزندانشان قرار دهد؛ در نهایت این سند در ۱۷ خرداد ماه سال گذشته به تصویب شورای عالی فضای مجازی رسید.

همچنین اعلام شده بود که سند صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی، در راستای تبیین الزامات و طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات پس از استحضار مقام معظم رهبری، برای اجرا به دستگاه‌های مربوطه ابلاغ شده است؛ این سند با هدف ارتقای بهره‌برداری از فضای مجازی و صیانت از خردسالان، کودکان و نوجوانان و فراهم‌سازی فضای ویژه در چارچوب فرهنگ اسلامی- ایرانی برای استفاده مناسب از فضای مجازی و پیشگیری از آسیب‌های احتمالی برای آنها تدوین و به تصویب شورای عالی فضای مجازی کشور رسید.

ضرورت تدوین یک سند

همانطور که کودکان دردنیای واقعی نیاز به کنترل و مراقبت دارند، درفضای مجازی نیز باید مراقب آنها بود. استفاده کودکان از اینترنت و فضای مجازی نیاز به یادگیری و آموزش دارد؛ کودکان باید با آداب و معاشرت آنلاین آشنا شوند.

درعصرکنونی یکی از مهم‌ترین و شاید بزرگ‌ترین دغدغه والدین همین گوشی‌های پیشرفته و فضای مجازی است؛ دغدغه‌ای که روز به روز بیش ازگذشته به جان والدین می‌افتد و هچون خوره، وجود آنها را می‌خورد. بارها گفته شده که والدین نباید فرزندان خود را در فضای مجازی تنها بگذارند چرا که تهدیدات و آسیب‌های فضای مجازی امروز به مراتب بیشتر از فضای حقیقی است.

بخش زیادی از وقت کودکان در خانه و اوقات فراغت نوجوانان با ابزار و تکنولوژی‌های جدید و گوشی‌های هوشمند سپری می‌شود، باید خانواده‌ها نظارت دقیقی بر فعالیت کودکان و نوجوانان در فضای مجازی داشته باشند، افزایش آگاهی آنها از مخاطرات احتمالی در فضای مجازی می‌کاهد.

در زندگی صنعتی امروزی که فرزندان ناگزیر به از استفاده کردن از این فضا هستند و باید بتوانند با فضای مجازی ارتباط درست برقرار کنند. زمانی که فرزند آماده پذیرش این فضا می‌شود باید وی را با نحوه استفاده درست از اینترنت و فضای مجازی و مزایا و مخاطرات آن آشنا کنیم تا شاهد حضور مطلوب وی در این فضا باشیم.

برای همین هم بود که خردادماه سال گذشته سند صیانت از کودکان در فضای مجازی به تصویب رسید. در این سند تقسیم‌کار خوبی شده و برای دستگاه‌های مختلف تکالیفی در نظر گرفته‌شده است تا بتوانیم بر پایه آن عقب‌ماندگی‌های گذشته را جبران کنیم.

به گفته وزیر ارتباطات، از روز نخست حضور در وزارت ارتباطات، چندین جلسه با اپراتورها و فعالان حوزه تولید محتوای کودک برگزار کردم که جمع‌بندی‌های این جلسات در قالب راه‌اندازی پنجره واحد  با هدف معرفی ظرفیت‌های موجود در معرض دید عموم به‌ویژه خانواده‌ها قرارگرفت.

زارع‌پورتأکید کرد: براساس تکالیف در نظر گرفته‌شده در سند صیانت از کودکان در فضای مجازی، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مکلف شد تا با همکاری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سایر نهادهای فرهنگی یک محیط امن در فضای مجازی برای کودکان فراهم کند تا آن‌ها کمتر در معرض محتواهای نامناسب قرارگیرند.

وی افزود: تکلیف دیگر وزارت ارتباطات در این سند این بود که محیط امن را متناسب با سن و محتوایی که در اختیار کاربر قرار می‌گیرد فراهم کند که خوشبختانه با همکاری خیلی خوب خانواده ارتباطات کشور و در رأس آن اپراتورهای تلفن همراه این امکان فراهم شد و امروز به شکل رسمی به مردم عزیز معرفی می‌شود.

لزوم آماده کردن نسل آینده برای زندگی دیجیتالی

کارشناسان فضای مجازی مخالف ورود کودکان و نوجوانان به فضای مجازی نیستند اما تاکید دارند که این ورود باید با مدیریت و افزایش سطح آگاهی والدین صورت گیرد چرا که توسعه تکنولوژی و فضای مجازی اجتناب ناپذیر است با توجه به توسعه تکنولوژی و فضای مجازی باید به سبک جدیدی از زندگی برسیم و نسل آینده را برای این فضا و ورود به سبک زندگی دیجیتالی کنیم اگر در فضای مجازی عقب گرد کنیم آینده را از دست داده‌ایم.

کارشناسان پلیس فتا تاکید دارند که در چند سال اخیر شاهد افزایش چشمگیر درصد استفاده کودکان از اینترنت و افزایش کودکان سایبری هستیم و میزان زمانی که آنها آنلاین می‌گذرانند نیز به طور پیوسته در حال افزایش است. فضای مجازی و اینترنت فواید زیادی برای کودکان دارد و می‌تواند به آن‌ها در یادگیری، رشد و تکامل یافتن کمک کند اما لازم است والدین آگاه باشند تا بتوانند علاوه براعمال نظارت مناسب بر نحوه استفاده کودکان از اینترنت، روش صحیح استفاده از آن را نیز به آنها آموزش بدهند، چرا که استفاده نادرست از اینترنت و فضای مجازی می‌تواند خطرات جبران ناپذیری را به بار بیاورد.

کارشناسان پلیس فتا اظهارکردند کودکان هنگام بازی با گوشی والدین به صورت آنلاین، با برخی از تبلیغات منتشر شده در وبسایت‌ها و پیام‌رسان‌های موبایلی از جمله اینستاگرام که هرگونه عکس و فیلم در آن رد و بدل می‌شود، مواجه خواهند شد و کنجکاو می‌شوند که مشاهده کنند و حتی صفحه‌ها را دنبال کنند که این امر می‌تواند کودکان را با صدماتی از قبیل بلوغ زودرس، اختلال شخصیتی و افسردگی مواجه کند.

درعین حال، در برخی بازی‌های آنلاین امکان ارتباط گیری و چت کردن وجود دارد و بسیاری از مجرمان از این طریق در قالب دوستی با کودکان ارتباط برقرار می‌کنند که علاوه بر احتمال اعمال موارد مجرمانه بر روی کودکان از قبیل خشونت و قلدری سایبری، می‌توانند آنها را به سمت سایت‌های فیشینگ یا نرم افزارهای حاوی بدافزار هدایت کرده و اقدام به سرقت اطلاعات بانکی والدین کنند.

همه ضرورت‌های کارشناسی

کارشناسان اما به این مقوله کاملا تخصصی و حرفه ای‌تر نگاه می‌کنند. محمد آزمون کارشناس ارتباطات و مدیر‌عامل یک شرکت دانش بنیان در همین زمینه درباره لزوم اینترنت ویژه کودک و نوجوان به روزان گفت: فضای مجازی هم مانند فضای واقعی نیازمند محیط اختصاصی برای کودکان و نوجوانان است؛ در فضای واقعی محیط بازی کودکان، استخر کودکان، محیط آموزشی، بیمارستان و پزشک کودکان داریم. برای پدران و مادران مهم است که فرزندان با افراد موجه از گروه همسالان ارتباط دوستانه برقرار کنند، به هر محیطی وارد نشوند و با هر پدیده‌ای مواجه نشوند و حتی زودتر از رده سنی خود از کانال نامناسب اطلاعات دریافت نکنند.

وی افزود: اینترنت کودکان و نوجوانان با هدف پیاده‌سازی همین سیاست تربیتی، سازوکارها و ابزارهایی را بکار می‌گیرد که فضای اختصاصی برای کودکان و نوجوانان تدارک ببیند و سطح دسترسی و زمان دسترسی تعریف کند و محتوای مناسب برای آنها تامین کنند.

این کارشناس ارتباطات با تاکید بر اینکه اینترنت ویژه کودکان در گام نخست از مدیریت درگاه‌های ورود کودکان به اینترنت آغاز می‌شود، توضیح داد: نخستین درگاه دستگاه هوشمند ارتباطی مانند تبلت و گوشی هوشمند است. در این زمینه تبلت ویژه کودک و نوجوان و نرم‌افزارهای کنترل تبلت توسط والدین (پرنتال کنترل) مدیریت تمام امکانات تبلت و گوشی هوشمند را در اختیار پدر و مادر قرار می‌دهند. والدین می‌توانند با آنها استفاده از این دستگاه هوشمند، اینترنت، برنامک‌ها و حتی درگاه‌های ورودی و خروجی را مدیریت و سطح دسترسی و زمان استفاده از تبلت را هم برنامه‌ریزی و کنترل کنند.

وی یادآورشد: در بیشتر کشورهای دنیا محتوای کودک و نوجوان از بازی، کارتون تا کتاب و اسباب بازی و برنامک‌ها برپایه نظامنامه‌های مشخص، دسته‌بندی سنی می‌شوند. تمام اینها در این سال‌ها در ایران هم تدارک دیده شده، نمونه‌اش سامانه رایگان «چی‌خوبه» است فقط کافی است در این حوزه اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی شود. به همین دلیل می گوییم اینترنت کودک و نوجوان موضوع تازه‌ای نیست و در سال‌های اخیر هم درباره آن صحبت شده و هم کارهایی انجام شده است.

آزمون با بیان اینکه موضوع اینترنت پاک برای کودک و نوجوان یک دغدغه جهانی است، اظهار داشت: از سال ۲۰۰۴ کمیسیون اروپا به عنوان نخستین گام از پروژه «حاشیه‌های امن» اتحادیه اروپا و با هدف بالابردن آگاهی عمومی در زمینه چالش‌های اینترنت و نگرانی‌های خانواده‌ها درباره آسیب‌های ناشی از حضور فرزندان در فضای مجازی، یک روز در سال را با نام روز جهانی اینترنت‌امن‌تر نامگذاری کرده است.

وی افزود: روز اینترنت امن‌تر که در ایران با نام روز اینترنت پاک شناخته می‌شود، اکنون تقریباً در ۱۷۰ کشور جهان جشن گرفته می‌شود.

همچنین محمد کشوری – کارشناس فناوری اطلاعات-  نیز در واکنش به  راه اندازی اینترنت امن برای کودکان، بیان کرد: موضوع اینترنت کودک، داستان جدیدی نیست و از سال‌های ۱۳۹۳ هم مطرح بوده است، در زمان دولت اول آقای روحانی، این مفهوم که اینترنت امنی مخصوص کودکان داشته باشیم، مطرح بوده و در دولت دوم آقای روحانی هم این طرح مجددا افتتاح شد، اما مساله اصلی در این زمینه این است که نقطه محوری داستان در اینترنت کودکان، والدین هستند.

وی خاطرنشان کرد: اگر به این باور برسیم که کلید اصلی موضوع اینترنت کودکان، والدین هستند، تمرکزمان را روی آنها می‌گذاریم. اگر بخواهیم نرم‌افزاری توسعه دهیم یا سیم‌کارتی ارائه دهیم یا هر راه‌حل دیگری، این اقدامات باید اول از همه به اطلاع والدین برسد. حتی اگر همه این بخش‌ها هم بهترین اقدامات را فراهم کنند، تا زمانی که به اطلاع والدین نرسد و آنها توجیه نشوند و نخواهند، هیچ فایده‌ای ندارد.

کشوری با بیان اینکه اگر فرض کنیم ابزارهایی که تاکنون برای رسیدن به هدف اینترنت امن ارائه شده، ایرادی نداشته است، باید دید چرا تاکنون این طرح‌ها از سیم‌کارت‌های مخصوص کودکان و نرم‌افزارهای کنترلگری والدین، موفق نبودند، گفت: زمانی صداوسیما با تبلیغات خود، مقررات راهنمایی و رانندگی را روشن می‌کرد که به فرهنگ‌سازی خیلی کمک کرد، اقدامات مخصوص اینترنت کودکان را هم می‌شود به همین صورت در صداوسیما که هنوز هم فراگیرترین رسانه کشور است و مخصوصا روی والدین هم نفوذ دارد، آموزش داد.

وی ادامه داد: شاید در دو سال اخیر، شبکه‌های اجتماعی پررنگ‌تر شدند، اما تا پیش از آن صداوسیما نفوذ بالایی داشته و همین حالا هم تاثیر زیادی دارد، اما این تاثیر نادیده گرفته شده است. بنابراین اگر وزارت ارتباطات در دوره جدید هم، بهترین سیم‌کارت را ارائه کند، بهترین نرم‌افزارها را توسعه دهد اما اگر به اطلاع پدران و مادران نرسد، فرهنگ‌سازی نشود و به‌اشتباه به جامعه منتقل شود، تاثیر خود را نخواهد داشت.

این کارشناس فناوری اطلاعات با اشاره به ذهنیتی که در کاربران نسبت به طبقه‌بندی کردن اینترنت بوجود آمده، بیان کرد: یکی از دلایل انتقال بد هم این است که بعضا نسبت به تصمیماتی که گرفته می‌شود، بدبینی وجود دارد؛ مثلا این ذهنیت که بخواهند اینترنت را محدود کنند؛ امروز اینترنت کودکان عرضه می‌شود و فردا اینترنت دانشجویان و اساتید دانشگاه‌ها و ….

استارت یک اینترنت محدود

حالا چند روز قبل خبری منتشر شده که براساس آن ، اینترنت کودک توسط وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات معرفی شد. اینترنتی که خیلی‌ها در فضای مجازی معتقدند سرآغاز محدود سازی اینترنت برای همه ملت و شهروندان است!

براین اساس با ورود به سایتی که با عنوان اینترنت کودک معرفی شده، خطاب به پدران و مادران گفته شده که با استفاده از چند روش می‌توانند دسترسی فرزندان خود را به سایت‌های مختلف اینترنت مدیریت کنند. همچنین در بخشی از سایت به رده‌بندی یا لیست سایت‌های اینترنتی اشاره شده که با ورود به این بخش چهار عنوان سایت‌ با رنگ‌بندی سبز، سفید، زرد و نارنجی مشاهده می‌شود که هر کدام لیستی از سایت‌های که برای دسترسی کودکان و نوجوانان مناسب هستند را دربردارند.

عیسی زارع‌پور وزیر ارتباطات در همین زمینه، بابیان اینکه با راه‌اندازی سرویس اینترنت کودک و نوجوان (سرویس ۴۵۶) سه امکان برای خانواده به‌منظورحفاظت از کودکان در فضای مجازی فراهم می‌شود گفت: نخست با شماره‌گیری #۴۵۶*، دوم از طریق سایت و سوم از طریق اپلیکیشن ۴۵۶ این امکان برای خانواده‌ها فراهم‌شده است تا دسترسی کودکان و نوجوانان خود به اینترنت را متناسب با سن و شرایط هر کدام تعریف و مدیریت کنند. به این منظور چهار سطح دسترسی تعریف شده است که در قالب چهار رنگ سبز، سفید، زرد و نارنجی تعریف شده است که فعلا رنگ سبز (برای کودکان زیر ۵ سال) در اپراتورها فعال شده است و به زودی سایر دسترسی‌ها نیز تعریف خواهد شد.

وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در ادامه تشریح کرد: همچنین یک امکان دیگرو با انعطاف بیشتری در قالب اپلیکیشن فراهم‌شده است در این حد که پدر و مادر می‌توانند انتخاب کنند چه سرویس، چه سایت و یا چه اپلیکیشینی برای کودکان فعال شود و برای هر کدام از اعضای خانواده می توانند سطح دسترسی ویژه مربوط به وی را تعریف کنند. کار دیگری هم که به‌مرور تکمیل می‌شود که نمونه آن‌هم در کشورهای اروپایی فعال‌شده است فراهم کردن دسترسی ایمن به خدمات پایه و مهم مثل موتورهای جستجو و دانش نامه‌ها است تا از طریق آن کودک در معرض محتوای نامناسب قرار نگیرند که این خدمات در قالب سایت  از امروز در دسترس مردم عزیزاست.