روزان- در روزهای اخیر آیین‌نامه جدید کتابخانه ملی جنجال بسیاری در شبکه‌های اجتماعی ایجاد کرده است و بخصوص بخشی که مسئولیت ممنوع شدن عضویت اعضای جامعه معلولان از عضویت در این کتابخانه را دارد.
تاریخچه اختصاص بخشی برای معلولان در کتابخانه ملی به دو دهه قبل باز می گردد یعنی به سال ۱۳۸۲ که سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، کتابخانه‌ای با نام بخش نابینایان و معلولان در کتابخانه راه‌اندازی کرد که هدف آن تامین نیازهای فرهنگی و اطلاعاتی افراد بدون امکان استفاده از کتاب‌های چاپی و یا هرگونه مواد دیداری شنیداری هستند.
این سازمان اما اکنون در آیین‌نامه جدید پذیرش و عضویت در کتابخانه، عضویت افراد مختلف محدود و بند مربوط به عضویت افراد دارای معلولیت حذف شده است. این منع عضویت در حالی اتفاق افتاده که کتابخانه همچنان دارای بخش نابینایان و کم‌بینایان است و منابعی به‌صورت بریل در این کتابخانه وجود دارد.
گرچه چنین اقدام هایی اولین بار نیست در این کتابخانه رخ می دهد. کتابخانه ملی سال گذشته با محدودتر کردن شیفت شب خبرساز شد. در حالی که تعداد قابل توجهی از پژوهشگران و دانشجویان به این محدودیت اعتراض داشتند.
مسئولان کتابخانه بعد از جنجال های ایجاد شده در فضای مجازی در این خصوص، عدم استقبال از شیفت شب بعد از ساعت ۱۲ شب، وجود مشکلات امنیتی و هزینه تحمیلی را دلیل محدود کردن آن اعلام کرده و تاکید داشتند که رسالت اصلی کتابخانه ملی، تامین منابع برای تحقیق و پژوهش است. در روزهای گذشته نیز انتشار آیین‌نامه جدید بازتاب خبری در رسانه‌های مختلف داشت، اما کتابخانه ملی تاکنون به انتقادات واکنشی نشان نداده است.
حذف های جنجالی
اینبار اما باز هم به نظر می رسد محدودیت جدیدتری برای بخشی از بهره برداران این کتابخانه ایجاد شده باشد چرا که طبق آیین‌نامه جدید، دیگر خبری از عضویت معلولان، خانواده شهدا و بازنشستگان دولت مطابق شرایط گذشته نیست. ، «براساس شرایط عضویت در آیین نامه جدید، افراد دارای معلولیت نمی‌توانند در این کتابخانه عضو شده و از امکانات آن بهره‌مند شوند.»
ماجرا اما از زمانی آغاز شد که یکی از صفحات مجازی در حوزه مطالبات معلولان با نوشتن این جملات، پرده از محدودیتی جدید برای جامعه معلولان برداشت.
آیین‌نامه جدید کتابخانه ملی در فروردین ۱۴۰۳به تصویب رسید. در این آیین‌نامه براساس شرایط عضویت، افراد دارای معلولیت نمی‌توانند در این کتابخانه عضو شده و از امکانات آن بهره‌مند شوند.
آیین‌نامه قبلی در یکی از بندهایش به این مسئله تأکید داشت: «که معلولان جسمی و حرکتی، نابینایان، کم‌بینایان و ناشنوایان» می‌توانند در کتابخانه ملی عضو شوند. این در حالی است که آیین‌نامه جدید، نام این معلولان را از لیست عضویت حذف کرده است. نگاهی به گذشته نشان می‌دهد که از سال ۱۳۸۲کتابخانه نابینایان و کم‌بینایان در کتابخانه ملی با هدف تأمین نیازهای فرهنگی این قشر مهیا شد تا امکاناتی همچون کتاب‌های گویا و بریل در اختیارشان قرار بگیرد.
چند روز قبل بود که کمپین معلولان با انتشار یک پست در شبکه اجتماعی این کمپین نوشت: « کتابخانه ملی ایران عضویت افراد دارای معلولیت در این کتابخانه را حذف کرد.»
اطلاعیه این کمین فعال در حوزه افراد دارای معلولیت؛ در ادامه نوشته است: «شرایط و آئین‌نامه عضویت در کتابخانه ملی برای اعضای ویژه، تخصصی و عمومی اعلام شد. براساس شرایط عضویت در آیین‌نامه جدید، افراد دارای معلولیت نمی‌توانند در این کتابخانه عضو شده و از امکانات آن بهره‌مند شوند. تا پیش از این و در آئین‌نامه قبلی افراد دارای معلولیت با حداقل مدرک دیپلم می‌توانستند با عضویت در این کتابخانه، از امکانات آن استفاده کنند اما با حذف این گزینه در آئین‌نامه جدید، این حق هم از آنان سلب شد.»
حذف از نوعی دیگر
آیین‌نامه جدید کتابخانه ملی در کنار ایجاد محدودیت برای معلولان و دانشجویان کارشناسی ارشد، حذف بخشی از گروه‌ها در استفاده از منابع کتابخانه را هم اعمال کرده است؛ بدین‌ترتیب اسمی از خانواده شهدا و ایثارگران (به‌شرط داشتن مدرک لیسانس)، بازنشستگان دولتی، اعضای درجه‌یک اهداکنندگان آثار نفیس و مخترعان نیامده است.
دیگر تغییر در شیوه‌نامه کتابخانه ملی شرایط تمدید عضویت است، بر این اساس فرد متقاضی برای تمدید عضویت بیش از یکسال، ملزم به طرح درخواست است. این درخواست مورد بررسی کمیته عضویت قرار می‌گیرد و در صورت پذیرش به فرد اعلام خواهدشد. همچنین در آیین‌نامه جدید آمده است: به منظور برقراری عدالت عمومی و رعایت حقوق فرهنگی و استفاده حداکثری متقاضیان از خدمات کتابخانه ملی، تمدید عضویت برای اعضای عادی، حداکثر ۳ سال و درخواست تمدید عضویت بیش از ۳ سال، منوط به بررسی و تصمیم کمیته عضویت و پذیرش خواهد بود.
همچنین پیش از این، بازنشستگان دولت با داشتن حداقل مدرک کارشناسی و معادل آن می‌توانستند از عضویت عمومی بهره‌مند شوند، که چنین امکانی در شیوه‌نامه جدید دیده نشده است.
آیین‌نامه جدید همچنین در ایجاد محدودیت‌هایی که لحاظ کرده در ترکیب اعضا در بخش ویژه هم تغییراتی داده است. مطابق آیین‌نامه جدید اعضای هیأت علمی جزو اعضای پژوهشی ذکر شده‌اند، همچنین دیگر خبری از عضویت رؤسای فرهنگستان‌ها، مراجع تقلید، اعضای پیوسته فرهنگستان و رؤسای سابق کتابخانه ملی در این بخش نیست. بعد از این، مطابق آیین‌نامه جدید دیگر به نویسندگان کتاب‌های علمی، تخصصی و همچنین نویسندگان مقالات ISI و علمی‌پژوهشی که می‌توانند از اصلی‌ترین مراجعه‌کنندگان به تالارهای کتابخانه باشند، نیز عضویت تعلق نمی‌گیرد.
نقض قوانین؟
منتقدان آیین‌نامه جدید معتقدند این آیین‌نامه بخشی از اساس‌نامه کتابخانه ملی را نقض می‌کند، آنجا که درباره اهداف تأسیس، آمده است: «اتخاذ تدابیر و اخذ تصمیمات لازم برای صحت، سهولت و سرعت امر تحقیق و مطالعه در همه زمینه‌ها به‌منظور اعتلای فرهنگ ملی و انجام تحقیقات مربوطه.»
شأنیت زیر سئوال رفته
یکی از کسانی که نسبت به محدودیت درنظر گرفته شدن برای معلولان واکنش نشان داده؛ «حمید صاحب»، مدیرکل سلامت شهرداری تهران، بود. «حمید صاحب» گفته: «درصورت صحتِ خبرِ حذفِ معلولان از عضویت کتابخانه ملی، این موضوع را به‌صورت ویژه پیگیری می‌کنیم.»
«نجفقلی حبیبی»، عضو هیأت امنای سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران هم به این مسئله واکنش نشان داده و گفته: «آن‌طور که من شنیدم، به‌طور کلی آیین‌نامه‌های جدید به‌دنبال رعایت نکردن انضباط‌های اخلاقی و رعایت نکردن شأن کتابخانه ملی وضع شده است. به هر حال فرم جدید عضویت را ندیده‌ام و از جزئیات آن خبر ندارم اما باید بدانیم اینجا کتابخانه ملی است؛ تفرجگاه نیست.» «نجفقلی حبیبی» با اشاره به اینکه کتابخانه ملی، نباید محلی برای بی‌انضباطی اخلاقی باشد. این یک شرط مهم برای استفاده از کتابخانه ملی است، واقعاً برخی اوقات مسئولان کتابخانه ملی نیز از این بی‌انضباطی‌های اخلاقی به سطوح می‌آیند و آیین‌نامه و بخشنامه جدید صادر می‌کنند، آیا راهکار دیگری وجود دارد؟ گفته: «هم‌اکنون کتابخانه ملی معتقد است کارت‌های عضویت متعددی صادر کرده است.»
توضیح یا توجیه!
در این میان اما پاسخ کتابخانه ملی نیز در نوع خود جالب است. عصمت مومنی معاون سازمان اسناد و کتابخانه ملی در پاسخ به مباحثی در خصوص کمبود امکانات برای معلولان که در روزهای اخیر در رسانه‌ها مطرح شده است در مصاحبه با خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما گفت: آمار استفاده معلولان از کتابخانه ملی ایران، حضور کم این افراد را نشان می‌دهد بنابراین تسهیل امکانات خدمات دهی به گروه‌های خاص به ویژه معلولان، به عنوان یک سیاست اصولی و بنیادی در کتابخانه ملی دنبال می‌شود.
وی افزود: از طرفی شرایط فیزیکی و محیطی برای افراد آسیب دیده باید به گونه‌ای باشد که امکان عبور و مرور داشته باشند و کتابخانه ملی خدمات خود را بر خط ارائه می‌کند.
معاون سازمان اسناد و کتابخانه ملی گفت: ما امتیاز‌های ویژه‌ای برای استفاده این عزیزان و خدمات بر خط در نظر گرفته ایم که به زودی اعلام می‌شود.
با این حال امید هاشمی، کنشگر در حوزه دسترسی‌پذیری وب و اپلیکیشن برای نابینایان با تاکید بر اینکه طرفدار تعویض مثبت برای معلولان نیست، افزود: اینکه افراد باید از مدرک فوق لیسانس یا دکتری برای عضویت در کتابخانه ملی استفاده کنند اما معلولان می‌توانند به شیوه‌های دیگر و با مدرک پایین‌تری عضو این کتابخانه شوند، تعویض مثبت است؛ اما به شرطی می‌توانیم با تبعیض مثبت مخالفت کنیم که امکانات دیگر را در جاهای دیگر شهر دیده و فراهم کرده باشیم؛ یعنی افراد دارای معلولیت بتوانند از امکانات در جاهای دیگر استفاده کنند.
وی افزود: مسئولان کتابخانه ملی گفته بودند که به مخاطبان معلول امکانات برخط(آنلاین) می‌دهند، این به نوعی حذف نابینایان از جامعه و کنشگر در حوزه دسترسی‌پذیری وب و اپلیکیشن برای نابینایان است و به معلول می‌گویند که در خانه بماند و بیرون نیاید.
تهدید به شکایت
«علی همت محمودنژاد»، رئیس انجمن معلولان، به «روزان» می‌گوید: « چالش یک تبعیض واضح و نارواست و حرف برای گفتن زیاد خواهد بود.» به‌گفته وی کتابخانه ملی محل انتشار افکار مثبت و علمی برای جامعه بشری است: «اگر چنین محدودیتی اعمال شده باشد، بی‌شک نسبت به آن موضوع‌گیری خواهیم داشت و کارهای مدنی در قبال کتابخانه ملی را شروع خواهیم کرد.»
در همین راستا«محمود کاری»، رئیس انجمن ندای معلولان ایران، نیز با اشاره به اینکه آیین‌نامه جدید یک کم‌لطفی آشکار نسبت به جامعه افراد دارای معلولیت است، به «روزان» می‌گوید: «مسئولانی که چنین تصمیمی گرفته‌اند با چه استدلالی در عصر پیشرفت، گروهی را از کتاب خواندن محروم می‌کنند؟» «کاری» با تأکید بر اینکه این اعمال محدودیت‌ها دور از شأن انسانی و حقوق شهروندی افراد است، ادامه می‌دهد: «انجمن‌های مردم‌نهاد فعال در زمینه افراد دارای معلولیت به فکر تنظیم لایحه‌ای هستند که به دیوان عالی اداری ارائه بدهند و خواستار رسیدگی به این مسئله خواهند شد.»
در آخرین اظهار نظر در این خصوص نیز یکی دیگر از مسئولان کتابخانه ملی با بیان توضیحاتی تلاش کرده تا معلولان را آرام کند!
حسین روحانی‌صدر، کارشناس گروه مرجع و خدمات ویژه گروه توانخوهان کتابخانه ملی، درباره توقف ارائه خدمات به معلولان براساس شیوه‌نامه جدید گفت: این شیوه‌نامه فروردین امسال مصوب اما درحال بازخوانی، تصحیح و بازنگری است و قرار نیست، عضویت حضوری معلولان در کتابخانه ملی حذف شود. این کتابخانه به ارائه خدمات حضوری و برخط خود به به گروه‌های خاص ادامه خواهد داد.
وی با بیان اینکه کتابخانه ملی ایران از سال ۱۳۸۲ خدمات‌دهی به گروه‌های خاص را آغاز کرد، افزود این خدمات از ۲۱ سال پیش، تاکنون ادامه دارد و حذف نشده است؛ به‌طوری که آخرین تمدید عضویت کتابخانه ملی در بخش معلولان سه‌شنبه هفته گذشته انجام شد. کتابخانه ملی ایران، ۲۶۰ هزار نفر عضو دارد که از این جامعه آماری نزدیک به ۵۰۰ عضو نابینا، ناشنوا و جسمی و حرکتی دارد.
وی با بیان اینکه در آینده نزدیک نیز اتفاقات خوبی با همکاری دستگاه‌های دیگر برای خدمت‌رسانی به گروه‌های خاص در کتابخانه ملی رخ خواهد داد، گفت: در بخش استفاده معلولان از کتابخانه ملی، ارتقاء خدمات نیز خواهیم داشت؛ ازجمله ۲۰۲ عنوان کتاب از جشنواره ملی کاما به کتابخانه ملی اهدا شده است که با نام نمایشگاه دائمی کاما (جشنواره افراد دارای معلولیت) به‌زودی با حضور مسئولان رونمایی می‌شود.
حالا باید منتظر ماند تا ببینیم این حاشیه ها تا کی ادامه خواهد داشت و اعتراض های معلولان و انجمن های مرتبط چقدر در اصلاح این رویه و بازگشت معلولان به کتابخانه ملی موثر خواهد بود؟!
