خوزستان: سرپرست دانشگاه شهید چمران اهواز، اوایل سال جاری در خبری اعلام کرد که محل سابق دانشکده ادبیات این دانشگاه که به ساختمان سه‌گوش معروف و به قول او نماد علم و دانش خوزستان است با همکاری میراث فرهنگی احیا می‌شود.
علی حسین حسین‌زاده در این خبر به نکته درخور توجهی اشاره کرده است و آن اینکه بنا دارند این یادگار تاریخی را مردمی کنند.
به گزارش ایسنا، این سخن سرپرست دانشگاه شهید چمران اهواز سخن به‌حقی است چراکه مواریث فرهنگی کشور در اصل متعلق به مردم است و هیچ‌کس به اندازه خودِ مردم نمی‌تواند در حفظ و نگهداری این مواریث تاثیرگذار باشد.
پیرو این خبر، محمد جوروند، مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خوزستان، ضمن تایید این خبر به ایسنا گفت: برای احیا و بازسازی آن دسته از بناهای تاریخی که در تملک نهادها و ارگان‌های استان خوزستان قرار دارد آماده همکاری است.
درست است که محافظت از مفاخر و مواریث فرهنگی رسالت اصلی وزارت میراث فرهنگی و ادارت تابعه آن در استان‌هاست اما با این همه بر کسی پوشیده نیست که انجام چنین رسالت خطیری با همیاری و همکاری دیگر دستگاه‌ها امکان‌پذیر است و در یک کلام از زیر بار تاریخ و یادگارهای آن نمی‌توان به‌سادگی شانه خالی کرد و بر همه فرض است تا امانتی را که از رهگذر تاریخ به نسل حاضر رسیده است برای آیندگان نگهداری کنند و صحیح و سالم تحویل دهند.
امیدواریم تا چند بنای تاریخی دیگر که جزو نمادهای کلانشهر اهواز هستند همانند سیلو، پل سفید، چهارشیر و فلکه ساعت (که ساعت‌هایش همیشه در خواب به‌سر می‌برند)… و تملک آنها در اختیار ارگان و سازمانی به غیر از اداره کل میراث فرهنگی خوزستان است به همت مدیران این ارگان‌ها و سازمان‌های متولی شاهد عزم جدی برای مرمت یا نوسازی شوند.
شاید اهواز به خاطر کارون و پل‌هایش معروف باشد اما بناهایی قدیمی در دل این شهر قرار دارند که یکی از این بناهای زیبا بنای سه‌گوش است که مردمان زیادی را به خود دیده است. این عمارت مثلثی شکل سال‌ها شاهد رفت و آمد اهوازی‌ها بوده و خاطره‌ها از گذر زمان در دل دارد اما چند سالی است که مورد بی‌توجهی مسئولان قرار گرفته و در گوشه‌ای از شهر تنها رها شده است.
نکته قابل ملاحظه معماری ویژه سه گوش است. این ساختمان مساحتی حدود سه هزار متر مربع دارد که در ساحل غربی کارون روبه‌روی پل نادری قرار گرفته است. ساختمان سه گوش آینه چشم‌نوازی است از نمونه معماری باشکوه دوره ساسانی است. کاشی‌کاری‌های آن همراه با طاق‌های بلند تلفیقی از طراحی اسلامی است. البته سبک آجرکاری آن، قوس‌های دایره‌ای شکل ایوان و رواق‌های حیاط مرکزی در این عمارت بر اساس معماری باشکوه دوره ساسانی است که در کنار آجرکاری و کاشی‌کاری‌های دوره اسلامی ساخته شده است. این بنا نمادی از هنرهای از بین رفته و منسوخ شده و نگینی در دل بناهای شهر اهواز است که در حال حاضر متروکه است.
سه‌گوش سال‌ها قبل از تخلیه بنایی سرپا بود و البته در معرض خطری جدی قرار داشت. نزدیک بودن به رودخانه کارون، هوای شرجی اهواز و انتقال رطوبت به لایه‌های خاک پی ساختمان، وجود درخت‌های درشت‌ریشه مانند کنار و اکالیپتوس از جمله مواردی هستند که این بنای باشکوه را نیازمند مرمت کرده‌اند.
ساختمان سه‌گوش اهواز که در مالکیت دانشگاه شهید چمران اهواز است و تا چند سال پیش به عنوان دانشکده ادبیات و علوم انسانی از آن استفاده می‌شد هم‌اکنون به ساختمانی متروکه و فاقد کاربرد تبدیل شده است.
این ساختمان در سال ۱۳۰۸ به عنوان بانک ملی به بهره‌برداری رسید. همان طور که از ظاهر آن پیدا است از آجر ساخته و با کاشی فیروزه‌ای ترکیب کرده و به قول معماران، بنای ساسانی را با بنای اسلامی پیوند داده است. به همین دلیل از معماری‌های قابل توجه معاصر و ثبت شده است.
این بنا در سال ۱۳۱۱ مقر اداره حکومتی ولایت (استانداری امروزی) بود و در سال ۱۳۲۱ به مقر ارتش متفقین (زمان اشغال اهواز در جنگ جهانی دوم) تبدیل شد. همچنین این ساختمان در سال ۱۳۳۰ مقر سازمان آمریکایی اصل چهار ترومن استاد استانداری خوزستان، فرمانداری اهواز و اداره‌کل دارایی خوزستان بوده است.
ساختمان سه‌گوش در سال ۱۳۳۶ به دانشکده پزشکی دانشگاه جندی شاپور تبدیل شد و در سال‌های ۴۸ تا ۵۰ به عنوان دانش‌سرای عالی تربیت دبیر، مرکز علوم پایه دانشگاه جندی شاپور دانشکده علوم و سازمان مرکزی دانشگاه بوده و مورد بهره‌برداری قرار گرفت. سپس در سال ۱۳۵۰ به دانشکده ادبیات و علوم انسانی و زبان خارجه دانشگاه جندی شاپور تغییر کاربری داد.
سه‌گوش در سال ۱۳۸۹ تخلیه شد و رها ماند. سه سال بعد از آن طی تفاهم‌نامه‌ای با سازمان برنامه و بودجه، دانشگاه شهید چمران اهواز و اداره کل میراث فرهنگی مرمت و بازسازی این بنا آغاز شد تا با کاربری موزه علم و فناوری، پژوهشکده جنگ و مرکز مطالعات خوزستان‌شناسی به بهره‌برداری برسد.
الحاقاتی به این ساختمان اضافه شده بود که موجب آسیب به آن شد. از جمله آنها می‌توان به این اشاره کرد که در گذشته به دلیل کمبود فضا و کلاس، کلاس‌هایی بر پشت‌بام ساختمان اضافه شدند و اولین اقدام، تخریب این کلاس‌ها و خارج کردن مصالح آنها و ایزوگام مجدد بام آن بود. کار بعدی موریانه‌زدایی و تغییر مصالح و موادی بود که به عنوان خوراک موریانه تلقی شده و این حشرات را به خود جذب می‌کنند که این مواد شناسایی و از ساختمان خارج شد.
قبل از آغاز کار، ساختمان حدود چهار هزار و ۵۰۸ متر زیربنا داشت که پس از حذف الحاقات، زیربنای کنونی آن به حدود چهار هزار و ۲۰۰ متر کاهش پیدا کرده است. این ساختمان پس از بازسازی باید به‌گونه‌ای در اختیار مردم قرار گیرد که ارتباط مردم با دانشگاه و هویت تاریخی شهر از طریق آن برقرار شود.
وقتی زندگی در ساختمانی جریان نداشته باشد و از آن مراقبت نشود به خودی خود موجب تخریب ساختمان می‌شود اما آسیب‌های اصلی را به این ساختمان، الحاقات اضافه شده که بار اضافی را به آن تحمیل کرده بودند، وارد کردند. همچنین موریانه‌ها به بخش‌های چوبی و درب و پنجره‌ها آسیب زیادی رساندند. خود قدمت ساختمان نیز آسیب‌زا است چراکه پس از گذشت زمان بسیاری از عناصر و مواد آن کهنه می‌شود.
ساختمان سه‌گوش دارای سیستم تهویه عالی، سالن آمفی‌تئاتر وسیع و همچنین کلاس‌های بزرگی بود که حجم زیاد رفت و آمد دانشجو قبل از انتقال دانشگاه و بعد از آن و تخلیه طولانی مدت از عوامل تخریب این ساختمان محسوب می‌شود. در زمان استقرار دانشگاه در این بنا برای اضافه کردن کلاس‌ها و دفاتر استادان پنل‌های چوبی و گچی در سالن‌های ساختمان اضافه شده بود که موجب به وجود آمدن موریانه و تغذیه آنها از چوب‌های موجود در بنا شده بود که خود باعث بروز مشکلاتی شد.
در سال ۱۳۹۵ مبلغ ۶۰۰ میلیون تومان اعتبار برای مدت یک سال بابت مرمت سه‌گوش اختصاص یافت. در طول یک سال طبقه اول و دوم به طور کامل مرمت شد و ملحقات روی بام حذف شد، سقف‌ها ایزوگام شد و همچنین با برچیده شدن موریانه‌ها و برداشتن پنل‌های چوبی از درون ساختمان مرمت طبقه اول و دوم ساختمان به پایان رسید. در سال ۱۳۹۶ قرارداد ۸۵۰ میلیون تومانی برای ادامه مرمت منعقد شد که به بازسازی و تعمیر ساختمان اختصاص یافت.
به هر تقدیر، هنوز تصمیم جدی برای کاربری آینده سه‌گوش گرفته نشده است. پیشتر اداره کل میراث فرهنگی خوزستان به دانشگاه پیشنهاد کرد که با حفظ مالکیت این بنا پس از مرمت تبدیل به موزه شود و برای آن که مناسبتی با فعالیت‌های دانشگاه داشته باشد یک مرکز پژوهشی مثلا خوزستان‌شناسی در آنجا دایر شود.
به هر حال، همکاری سازمان میراث فرهنگی و دانشگاه چمران در این زمینه اهمیت بسزایی دارد. این بنا می‌تواند در کاربری‌های مختلفی از جمله مرکز پژوهشی یا موزه خوزستان‌شناسی، مرکز فرهنگی با توجه آمفی تئاتر این بنا، فعالیت‌های دانشگاهی امروزه علم و فناوری یا مرکز اسناد استفاده شود.
