۳۱ ماه می در تقویم جهانی مصادف است با روز جهانی بدون دخانیات. شعار سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۲۴: “حفاظت از کودکان در برابر مداخلات صنعت دخانیات ” تعیین شده و درایران نیز این هفته با توجه به اهمیت موضوع ، شعار امسال روز جهانی بدون دخانیات با عنوان «حفاظت از کودکان و نوجوانان در برابر دخانیات؛ حق و مسئولیت همگانی» معرفی شده است.
با این حال به نظر می رسد اقدامات صورت گرفته نتوانسته سدی باشد برای کاهش مصرف دخانیات کمااینکه رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت گفت: قیمت پایین محصولات دخانی و نرخ پایین مالیاتی سبب شده سود هنگفتی از آن نصیب تولید کنندگان محصولات دخانی در کشور شود.
رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت نیز با تایید این موضوع می افزاید: متاسفانه سالانه ۵۰ هزار نفر به صورت مستقیم بر اثر مصرف دخانیات در کشورمان جان خود را از دست می دهند. تبلیغ مصرف دخانیات در فیلم ها به ویژه در سریال های نمایش خانگی، ممنوع است. بسیاری از استندهای جذاب فروشگاه ها که اتفاقاً پشت سر فروشنده نیز قرار گرفته و جذابیت بصری دارند، محل فروش سیگار هستند که این کار ممنوع است.
بهزاد ولی‌زاده رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت با ذکر اینکه آخرین مطالعه مربوط به میزان مصرف دخانیات در کشور در سال ۱۴۰۰ انجام شده است می گوید: بررسی مطالعه انجام شده بیانگر این است ۱۴ درصد از جمعیت کشور از محصولات دخانی استفاده می‌کنند که از این تعداد، ۴، ۴۴ درصد زنان و حدود ۲۶ درصد را مردان تشکیل می‌دهند.
وی همچنین با ذکر اینکه بررسی‌ها بیانگر این است که مصرف دخانیات در میان زنان افزایش یافته می گوید : طی سال‌های ۹۵ تا ۱۴۰۰ در گروه سنی بالای ۱۸ سال، مصرف دخانیات در مردان حدود ۳ درصد و در زنان ۱۱ درصد افزایش یافته است. همچنین مصرف قلیان نسبت به سال ۹۵ حدود ۵۴ درصد افزایش یافته است.
رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت، درباره مصرف محصولات دخانی در گروه سنی ۱۸ تا ۲۴ سال نیز تصریح می کند: بررسی‌ها بیانگر این است که میزان مصرف دخانیات در میان زنان این گروه سنی به میزان ۹۰ درصد و در میان مردان این رده‌بندی سنی به میزان ۳۴ افزایش یافته است.
تفاوت ۵۰ درصدی نرخ مالیات بر دخانیات
ولی‌زاده در پاسخ به پرسشی درباره آخرین وضعیت مالیات بر محصولات دخانی گفت: بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی نرخ مالیات محصولات دخانی کشور ۲۵ درصد است که با نرخ جهانی حدود ۵۰ درصد اختلاف دارد. قانون ارزش افزوده محصولات دخانی در سال ۱۴۰۰ تصویب شد و در آن سال نرخ مالیات ۲۵ درصدی برای سیگارهای ایرانی و ۴۰ درصدی سیگارهای تولیدی با برند خارجی در نظر گرفته شد.
وی ادامه می دهد: بر اساس قانون مالیات محصولات دخانی، میزان مالیات محصولات دخانی باید به میزان ۵ درصد در هر سال افزایش یابد؛ اما این موضوع اتفاق نیفتاده است. موضوع مالیات محصولات دخانی وارد برنامه هفتم شده به نحوی که نرخ مالیات ۱۵ درصدی برای سیگارهای ایرانی و ۲۵ درصدی برای سیگارهای تولیدی برند خارجی و نرخ ۵۰ درصدی برای سیگارهای وارداتی در نظر گرفته شده است. نرخ مالیات ۷۵ درصدی بر خرده فروشی باید در قانون برنامه هفتم توسعه لحاظ شود و سیستم مالیاتی به نحوی باشد که مالیات بر خرده فروشی لحاظ شود.
ولی‌زاده با بیان اینکه متاسفانه دخانیات در سبد خانوار تعریف شده، افزود: در نظر داریم سیگار از سبد خانوار حذف شود. مالیات ۱۵ درصدی سیگار با نشان ایرانی باید افزایش یابد. امیدواریم با اجرای مکانیزه کردن مراکز فروش به سیستم مالیاتی کشور شاهد کاهش عرضه این محصولات باشیم. در حال حاضر، نرخ مالیاتی سیگار به صورت درصدی است و مصرف کننده نهایی آن را پرداخت می‌کند. در حالی که باید تولید کننده مالیات سیگار را پرداخت کند.
سود نجومی
وی ادامه داد: قیمت پایین محصولات دخانی و نرخ پایین مالیاتی سبب شده سود هنگفتی از آن تولید کنندگان محصولات دخانی شود. همچنین عدم بازدارندگی جرایم تخلفات ناشی از عدم اجرای قانون جامع کنترل دخانیات و ضعف آموزش عمومی و اطلاع رسانی در خصوص مضرات مصرف و دود مواد دخانی از مهمترین عوامل تاثیرگذار بر افزایش مصرف دخانیات است.
رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل و مبارزه با دخانیات وزارت بهداشت با تاکید بر ممنوعیت فروش اینترنتی دخانیات، گفت: اخیراً وزیر بهداشت نامه ای بر ممنوعیت مصرف مواد دخانی در شبکه‌های نمایش خانگی به شورای عالی انقلاب فرهنگی تهیه و ارسال کرده و در این زمینه دادستانی نیز ورود کرده تا از استعمال این مواد در فیلم ها جلوگیری شود.
وی با بیان اینکه ۶۳ شهر و روستای بدون دخانیات در کشور وجود دارد، اظهار داشت: کارهای زیادی برای مقابله با دخانیات از جمله تولید محتوای آموزشی توسط دانش آموزان در مدارس انجام می دهیم و از رسانه ها نیز می خواهیم ما را در این زمینه همراهی کنند.
اما ولی زاده تنها مسئولی نیست که به نقش اقتصاد در عدم برخورد با دخانیاتی ها انتقاد دارد. دکتر فرشید رضایی معاون وزیر بهداشت نیز با اعلام اینکه برخی بر این باور هستند تولید سیگار به اقتصاد کشور کمک می‌کند می گوید: اما اثربخشی آن بر اقتصاد بسیار ملموس است؛ به نحوی که سبب کاهش بهره‌وری می‌شود.بنابراین صنایع سلامت محور باید جایگزین صنایع دخانی شوند. متاسفانه صنعت دخانیات یک معضل جهانی است و مختص ایران به حساب نمی‌آید. یک جریان بزرگ، کنترل صنعت دخانیات را در دست گرفته است و وزارت بهداشت از افرادی که برای تولید محصولات دخانی پیش قدم می‌شوند می‌خواهد که ناخواسته وارد مافیای تولید محصولات دخانی نشوند.
رضایی با بیان اینکه اقدامات متعددی در زمینه کنترل مصرف دخانیات انجام شده، افزود: برخی ادعا می‌کنند که به دلیل نبودن امکانات تفریحی جوانان برای تفریح به محصولات دخانی روی می‌آورند. اقداماتی در زمینه برخورداری از امکانات ورزشی به صورت رایگان یا با تخفیف ویژه برای خانواده‌ها انجام داده‌ایم تا خانواده‌ها بتوانند از اماکن ورزشی استفاده کنند.
خسارت ۵۰هزار میلیارد تومانی سیگار
رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت با بیان اینکه مصرف سیگار سبب بروز ضررهای مالی فراوانی برای کشور می‌شود، افزود: بیش از ۵۰ هزار نفر به دلیل مصرف دخانیات جان خود را از دست می‌دهند. خسارت سالانه مصرف دخانیات در کشور بیش از ۵۰ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود.
وی ادامه داد: ۱۳۶ تریلیون ریال هزینه‌های مستقیم تحمیل شده به حوزه سلامت برای درمان بیماری‌ها به دلیل مصرف دخانیات گزارش شده است. همچنین ۲۲۶ تریلیون ریال خسارات برآورد شده بابت مرگ زود هنگام مصرف کنندگان دخانیات گزارش شده است؛ به نحوی که بیش از ۵۰ درصد مرگ‌های منتسب زیر سن ۷۰ سال به دلیل مصرف دخانیات رخ می‌دهد.
ترفند تبلیغاتی سیگار
اما در این میان اکثر کارشناسان برخورد با تبلیغات مواد دخانی را در کنار افزایش مالیات از جمله راهکارهای مواجهه با افزایش مصرف این مواد می باشد. دکتر جندقی رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت در این خصوص می گوید: اولین رکن کار ما در کاهش مصرف دخانیات در جامعه، فرهنگسازی و اقناع عمومی برای مصرف نکردن این محصولات است. خیلی از مصادیق برخورد با اماکن متخلف در عرضه مواد دخانی در قانون جامع کنترل دخانیات وجود دارد اما قوانین و مجازات ها باید به روز شوند چراکه مجازات ها، در حال حاضر بازدارنده نیستند.
وی یادآور شد: نمایش و تبلیغ مصرف دخانیات در رسانه ها و آثار هنری، خانواده ها را آزار می دهد و به توسعه و اقتصاد کشور، آسیب های زیادی می زند. متاسفانه برخی افراد معتقدند که صنعت دخانیات موجب ایجاد اشتغال می شود اما آسیب های مستقیم و غیرمستقیم آن در مقابل سود آن، بسیار بیشتر است.
رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت خاطرنشان کرد: متاسفانه سالانه ۵۰ هزار نفر به صورت مستقیم بر اثر مصرف دخانیات در کشورمان جان خود را از دست می دهند. تبلیغ مصرف دخانیات در فیلم ها به ویژه در سریال های نمایش خانگی، ممنوع است. بسیاری از استندهای جذاب فروشگاه ها که اتفاقاً پشت سر فروشنده نیز قرار گرفته و جذابیت بصری دارند، محل فروش سیگار هستند که این کار ممنوع است.
دکتر جندقی هر گونه تبلیغ بصری محصولات دخانی را ممنوع دانست و گفت: استانداردهای جهانی تاکید دارند که پاکت های سیگار همه باید یک شکل داشته باشند و در ۸۵ درصد از فضای پاکت با رنگ سبز زیتونی باید تبلیغات علیه مصرف سیگار درج شود که مردم را آگاه کند. تصاویر مورد نظر برای درج روی پاکت سیگار، طراحی و با هماهنگی دستگاه های اجرایی، انتخاب شده و صنایع دخانی، مکلف به استفاده از این تصاویر و طرح ها هستند.
جندقی با بیان اینکه وزارت بهداشت با هرگونه روشی که منجر به افزایش مصرف محصولات دخانی شود مخالفت است، اظهار کرد: برخی افراد متقاضی تولید سیگار برگ و فروش سیگار در فروشگاه‌های زنجیره‌ای هستند اما وزارت بهداشت با تمام خواسته‌های از این دست مخالفت می‌کند.
