بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، رتبه ایران در شاخص جهانی کیفیت زندگی دیجیتال از سال ۲۰۲۰ تا سال ۲۰۲۳ روند نزولی داشته و در تمام زیرشاخص‌ها این وضعیت به چشم می‌خورد که این موضوع می‌تواند منجر به نقض حریم خصوصی و افزایش احساس عدم امنیت، محدودیت دسترسی، کاهش انباشت داده و کاهش جذابیت حضور در فضای مجازی شود.
سالهاست که مسئله مشکلات حوزه فضای مجازی و سرعت پایین اینترنت در کنار اختلال‌های مکرر آن، به سوژه شکایت کاربران ایرانی تبدیل شده است، با این وجود کاهش شاخصه‌های کیفیت زندگی دیجیتال در ایران پرسش‌هایی را ایجاد می‌کند از جمله این که چرا نسبت به این شاخص‌ها بی توجهی می‌شود و پیامد‌های این بی توجهی در جامعه ایرانی چه خواهد بود؟ سید جواد میری عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات اجتماعی و جامعه شناس در این زمینه می گوید: « برخی دچار نوعی زمان پریشی می‌شوند و برای مثال می‌خواهند با چارچوب‌های عصر کشاورزی در یک اثر دیجیتالی زندگی کنند و می‌خواهند سیاست گذاری‌های خود را هم به همین شکل انجام دهند و در نتیجه وقتی می‌بینند موفق نمی‌شوند و در ساحت جهان بینی امکان اقناع مردم را ندارند به نوعی از «بنیادگرایی» پناه می‌برند. یعنی می‌گویند این موارد مدرنی که اکنون در جهان است، همه بی ریشه و نماد کفر، بی دینی و مسخ انسان است پس باید در برابر آن مقاومت کرد. به اعتقاد من این روش‌ها باعث شده ما زندگی در آدمیت جدید را درک نکنیم و چون درک نمی‌کنیم، به پیامد‌های آن هم توجهی نداریم. اینترنت، سرعت اینترنت، پهنای باند و وضعیت اسفبار آن، از توابع رویکردی است که نمی‌تواند به صورت جامع نگر عالمیت مدرن را درک کند و در تلاش است با یک ذهنیت قبیله‌ای و پیشا مدرن و پیشاجدید که متعلق به عصر کشاورزی است به جهان امروز ورود کند.»
از صدر نشینی تا سقوط آزاد
در دومین گزارش کیفیت اینترنت که توسط انجمن تجارت الکترونیک ایران منتشر شده، ایران صدرنشینی جهانی در جدول پایین‌ترین کیفیت اینترنت را حفظ کرده است. در این گزارش که بر اساس داده‌های مراجع بین‌آلمللی و تحلیل کارشناسان خبره زیرساخت اینترنت کشور تهیه شده آمده است: رتبه ایران در شاخص اختلال ۴۷ از ۵۰، شاخص سرعت ۵۰ از ۵۰ و محدودیت ۴۹ از ۵۰ است. در این گزارش شاخص‌های کیفیت ۵۰ کشور در پایگاه داده ooni مورد بررسی قرار گرفته است و آمده است: اختلال‌های مکرر در ماه‌های گذشته وضعیت پایداری اینترنت در کشور را شرایط نگران کننده قرار داده است.
بر اساس این گزارش از بین ۵۰ شرکت مورد بررسی ایران برای مدت ۹ ماه به همراه چین صدرنشین جدول پراختلال‌ترین اینترنت بوده است. بر اساس این گزارش اوج اختلال اینترنت ایران روی دو اپراتور همراه اول و ایرانسل از ساعت‌های ۲۰ تا ۲۳ هر روز رخ می‌دهد و میزان تاخیر (Latency) شبکه همزمان با افزایش مصرف کاربران از ساعت‌های ۱۷ تا ۲۳ روندی افزایشی پیدا می‌کند.
در این گزارش اشباع پردازنده‌های تجهیزات فیلترینگ در ساعات پرمصرف یکی از دلایل اصلی اختلال عملکردی اینترنت در ساعات پرمصرف است. بر اساس این گزارش از نظر شاخص محدودیت اینترنت ( قطع اینترنت) نیز ایران با فاصله از هند، پاکستان، اتیوبی و موریتانی در صدر کشورهای محدود کننده اینترنت قرار گرفته است.در زمینه فیلترینگ اما ایران بعد از چین در رتبه دوم کشورهای با بیشترین محدودیت در بازه زمانی فروردین تا آذر ۱۴۰۲ قرار داشته است. گزارش انجمن تجارت الکترونیک ایران اعمال بی دلیل فیلترینگ در سطح آی پی برای وب‌سایت‌های غیر مجرمانه که ناخواسته یا از روی فقدان دانش فنی صورت می‌گیرد منجر به وب‌سایت‌هایی با محتوای آموزنده یا بی ارتباط با سیاست‌های فیلترینگ شده است. محدودیت بی مورد برای وب سایت اپل در برخی از اپراتورها یکی از مواردی است که در این گزارش ذکر شده که نتیجه آن اجبار کاربران ایرانی به استفاده از فیلترشکن برای استفاده‌های روزمره و عادی شده است.
در این گزارش آمده ایران، چین و ترکمنستان صدرنشین محدودیت شبکه‌های اجتماعی هستند و وضعیت دسترسی شهروندان و کسب وکارهای ایرانی به امکانات و پلتفرمهای اطلاع رسانی جمعی در ایران به مراتب محدودتر از کشورهای دیگر است. این گزارش همچنین تاکید کرده که محدودیت‌های گسترده وبی اساس بر گوگل پلی باعث خسارت زیادی به کاربران شده چراکه کاربران برای استفاده مجبور به استفاده از راه‌های دیگری برای به روزرسانی هستند که این موضوع تجهیزات دیجیتال در ایران را به شدت ناامن و آسیب‌پذیر کرده است.
این گزارش همچنین به اثر تحریم‌ها بر اینترنت ایران هم اشاره کرده که با فرض برداشته شدن تمامی فیلترها از سوی ایران همچنان کاربران ایرانی به فیلترشکن برای دسترسی به اینترنت آزاد نیاز دارند. در زمینه سرعت اینترنت نیز در این گزارش آمده طبق ارزیهابی‌های Google CrUX گوگل برای ایرانی‌ها در بازه زمانی پنج ساله سه برابر کندتر شده است.
نسل پنجمی ها
چند سالی هست که همه جا در مورد نسل جدید اینترنت با فناوری ۵G صحبت می‌شود. فناوری که قرار است دنیای اینترنت را برای تمام جهان متحول کند و تأثیر قابل توجهی بر شبکه اینترنتی جهانی بگذارد.
دو ماه پیش امیر لاجوردی رییس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی از واگذاری باندهای فرکانسی در محدوده ۳۶۰۰ تا ۳۸۰۰ مگاهرتز به اپراتورها برای قرارگیری کل کشور خبر داده بود.
با تمام این تفاسیر، روند توسعه فناوری ارتباطی جدید در کشورمان چندان مناسب نیست و طی چند سال گذشته تنها شاهد استفاده از نسل پنجم اینترنت در مراکز خاص و بسیار محدودی بوده‌ایم.
در همین رابطه عیسی زارع‌پور، با انتشار پستی در پیام‌رسان‌های داخلی اظهار کرد که بر اساس سند ملی طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات، این وزارتخانه باید تا پایان سال ۱۴۰۴ حداقل ده درصد از ارتباطات سیار را بر اساس فناوری جدید ارائه خواهد شد.
اینترنت فایو جی چیست؟
اینترنت فایو جی نسل پنجم فناوری استاندارد برای شبکه‌های تلفن همراه است که شرکت‌های تلفن همراه از سال ۲۰۱۹ استقرار آن را در سراسر جهان آغاز کردند. کانال‌های بزرگتر(برای سرعت بخشیدن به داده‌ها)، تأخیر کمتر (برای پاسخگویی بیشتر) و امکان اتصال همزمان به دستگاه‌های بیشتر (برای سنسورها و دستگاه‌های هوشمند) را نسبت به نسل‌های پیشین ارائه می‌کند و سرعت آن حدود ۳۰ درصد بیشتر است.
در ایران از اینترنت فایو جی برای اولین در سال ۱۳۹۹ توسط اپراتور ایرانسل رونمایی شد. سایت هایی برای اینترنت نسل جدید در ایران در تهران و چندین شهر، مثل مشهد، کیش، اهواز و تبریز راه‌اندازی شده است. اما به دلیل تخصیص ندادن پهنای باند بیشتر به شبکه همچنان دسترسی عموم مردم به آن امکان‌پذیر نیست.
علارغم خبرهای خوشایند از راه‌اندازی سایت‌های اینترنت فایو جی در مناطق مختلف ایران، اما هنوز قابلیت دسترسی به عموم خیلی محدود است و اکثرا بصورت آزمایشی و تست، مورد استفاه قرار می‌گیرد.
اینترنت از چند زاویه
نسل جدید فناوری ارتباط اینترنتی سرعت و پهنای باند قابل توجهی نسبت به آن چه ما در حال حاضر داریم، در اختیارمان قرار می‌دهد. اینترنت آن‌قدر پر سرعت خواهد بود که به‌احتمال زیاد جایگزین نسل قبلی خواهد شد.
البته منظورمان از نسل جدید به هیچ وجه اصطلاحات بی‌پایه و اساسی که گاهاً در تبلیغات شرکت‌های مختلف می‌بینید نیست. طبق گزارش‌ها ظاهراً سرعت نسل جدید تا حدود ۱۰ گیگابایت بر ثانیه خواهد رسید. یعنی چیزی در حدود ۱۰۰ برابر بیشتر از فناوری ۴تفسیر قابل لمس‌تر آن، این طور می‌شود که مثلاً اگر قرار است یک دانلود ۶ دقیقه‌ای داشته باشید، با فناوری ۵G کارتان فقط ۴ ثانیه طول خواهد کشید! بله! با ۵G همه چیز بهتر می‌شود. ولی چالش‌های زیادی هم در راه تحقق این دنیای نزدیک به واقعیت وجود دارد.
فناوری تکامل بلند مدت یا همان ال.ای.تی در حال حاضر از باند فرکانسی زیر ۶ گیگاهرتز استفاده می‌کند. این در حالی است که باند فرکانسی مورد نیاز برای نسل جدید اینترنت چیزی در حدود ۳۰۰ گیگاهرتز است. به عبارت دیگر فایو جی به ریز موج نیاز دارد. این باند فرکانسی ظرفیت بیشتری برای انتقال سریع‌تر داده‌ها دارد و از نظر تئوری می‌تواند داده‌ها را تا ۲۰ برابر سریع‌تر ارسال کند.
در نتیجه با ورود فناوری نسل جدید اینترنت، شرکت‌های ارائه دهنده اینترنت باید از باندهای فرکانسی بالاتر استفاده کنند که هزینه بالاتری هم دارد. برای درک بهتر باید گفت که سال گذشته هزینه باند ۲۸ گیگاهرتز در کشوری مثل آمریکا که کاربران اینترنت زیادی دارد، ۶۹۰ میلیون دلار بوده است! در نتیجه فناوری ۵G احتمالاً به معنی بالا رفتن قیمت اینترنت هم خواهد بود.
همان طور که گفتیم فناوری جدید نیاز به تجهیزات جدید و بیشتر دارد. ساخت شبکه جدید یا تغییرات زیاد در شبکه هزینه‌های بسیار زیادی خواهد داشت و در نتیجه شرکت‌های ارائه دهنده اینترنت برای جبران این هزینه‌ها، هزینه ارائه خدمات به کاربران را افزایش خواهند داد. درست مثل فناوری ۴G که در ابتدا با هزینه بالا ارائه شد، ۵G هم احتمالاً در ابتدا قیمت‌های نجومی خواهد داشت.
شرکت‌های اینترنتی هم مجبورند بسیاری از بخش و تجهیزات را به‌روز کنند و هم بخش‌های زیادی را از ابتدا ساخته یا به شبکه خود اضافه کنند. تخمین زده شده که هزینه تجهیز جهانی به ۵G چیزی در حدود ۸۸ میلیارد دلار هزینه داشته باشد. زمانی که این فناوری کاربردی شود، تجهیزات و دستگاه‌ها به شکلی متفاوت به اینترنت متصل خواهند شد.
مثلاً اینترنت خودروها، دستگاه‌ها و ماشین‌ها، روبات‌ها و تجهیزات شهری همگی تغییر خواهد کرد. البته در کنار آن احتمالاً شاهد حضور بیشتر اینترنت در تجهیزات هم خواهیم بود.
لزوم تغییر دیدگاه
سینا تفنگچی، کارشناس فناوری اطلاعات در گفتوگو با «روزان» با ذکر اینکه اولین و بزرگترین مشکلی که داریم نوعی نگاهی است که در ایران وجود دارد می گوید: اگر ما نسل ۱۰ اینترنت را نیز برقرار کنیم تا وقتی پیام رسان های بین المللی را ممنوع می کنیم هیچ فایده ای ندارد. باید ذهنیت خود را در این زمینه تغییر دهیم.اما حقیقت این است که برای توسعه شبکه جدید اینترنت نیاز به سخت افزار و زیرساخت داریم. از سوی دیگر باید به نیازهای امنیتی در این زمینه نیز توجه کرد.
وی با ذکر اینکه اینترنت فایو جی یک اینترنت بسیار حداقلی است می افزاید: قطعا توسعه فناوری به سمت فضای باز اطلاعات جهانی می رود و افراد بیشتری از خدمات فناوری های جدید بهره مند خواهند شد. بنابراین می توان اینگونه پاسخ داد که بله هر تکونولوژی جدید می تواند فیلترینگ را سخت تر کند و می تواند این هم از دلایل عدم گسترش نسل جدید اینترنت در ایران باشد؛ اما فراموش نکنیم که تکنولوژی همواره راه خود را باز خواهد کرد.
.
