گروه جامعه: معضلات زیست محیطی ایران یکی دوتا نیست. هرچند مدتی است زنگ خطر تغییرات اقلیمی در سراسر جهان به صدا درآمده و خشکسالی و گرما دامن بسیاری از کشورها را گرفته اما ریشه نابسامانی‌های محیط زیستی در ایران مربوط به بی‌تدبیری‌های فراوان از سال‌های دور گذشته تا کنون است. به نظر می‌رسد مسئله خشک شدن دریاچه ارومیه که بحران بزرگ این روزهای ایران است، ابعاد تازه‌ای به خود گرفته به طوری که به اعتقاد عیسی کلانتری، مدیراجرایی سابق ستاد احیای این دریاچه «دوام آوردن حکومت در ایران منوط به احیای دریاچه ارومیه است.»
به گزارش «روزان»، ششمین دریاچه بزرگ آب شور جهان، بزرگ‌ترین دریاچه آب‌شور خاورمیانه و بزرگ‌ترین دریاچه ایران عناوین دریاچه ارومیه است که در گذشته‌ای نه چندان دور، محل زندگی بسیاری از حیوانات مهاجر و بومی همچون فلامینگو، پلیکان، حواصیل و اردک و پذیرای گردشگران زیادی از داخل و خارج کشور بود. این دریاچه حالا با خشک شدن کامل فاصله‌ای ندارد و بنا بر آمار اعلام شده، در حال حاضر ۹۵ درصد از وسعت ۶ هزار کیلومترمربعی این تالاب بین‌المللی خشک شده است.
گزارش‌های موجود نشان می‌دهد روند خشک شدن دریاچه ارومیه از اواسط دهه ۸۰ آغاز شده است. به گفته کارشناسان تغییر مسیر رودخانه‌های بسیاری که حوزه آبریز آنها این دریاچه بود، سدسازی‌ها و احداث بزرگراه بر روی دریاچه در ایجاد بحران فعلی تاثیر زیادی داشته است. متخصصان هشدار می‌دهند در صورت خشک شدن دریاچه ارومیه، وقوع طوفان‌های نمکی و خیزش ریزگردهای سمی، سلامت مردم و حیات جانداران بسیاری را به خطر خواهد انداخت.
هزاران میلیارد اعتبار کجا رفت؟
طرح احیای این دریاچه از سال ۱۳۹۴ آغاز شد و حالا پس از گذشت هفت سال و با هزینه هزاران میلیارد اعتبار نه تنها پیشرفتی نداشته که اوضاع آن را بدتر از پیش کرده است. از مدت‌ها قبل صدای اعتراض خیلی‌ها به شیوه مدیریت ستاد احیای دریاچه ارومیه بلند شده است. احمد محرم‌زاده نماینده مردم اهر در جلسه علنی مجلس در روز ۱۱ مرداماه امسال از وزیر نیرو خواست تا در اجرای پروژه‌های حوزه انتخابیه تسریع کند و خاطرنشان کرد: «آقای وزیر وضعیت دریاچه ارومیه در شرایط بسیار نامطلوبی قرار دارد و زندگی بالغ بر ۱۴ میلیون نفر را با مخاطراتی مواجه کرده است؛ به دادش برسید و هر چه سریع‌تر تمهیدات اندیشده شده را اجرایی کنید.»
نماینده مردم بناب در مجلس یازدهم نیز روز ۱۲ مردادماه جاری خطاب به وزیر نیرو گفت: «اگر دنبال احیای دریاچه ارومیه هستید هر چه سریع‌تر دستور دهید رهاسازی آب پشت سدهای غیرکارشناسی، انجام شود. وزیر کشاورزی نیز جلوی توسعه غیرکارشناسی کشاورزی در حوزه آبریز دریاچه ارومیه را بگیرد و الگوی کشت را تغییر دهد و همچنین کانال های سه و چهار را تمام کنید و آبیاری قطره ای و بارانی را به جد پیگیر باشید.»
حجت‌الاسلام محمد باقری افزود: «با مرگ دریاچه ارومیه سر ایران هم به مرگ فرو خواهد رفت. مردم آذربایجان خواستار توقف سدسازی‌های غیر کارشناسی در حوزه آبریز دریاچه ارومیه هستند. به هوش باشید تعلل حتی یک روز در دریاچه ارومیه خیانت به شهدا و مردم آذربایجان است.»
به داد دریاچه ارومیه برسید
در همان روز یعقوب رضازاده نماینده مردم سلماس نیز در جلسه علنی مجلس خطاب به رئیسی گفت: «آقای رئیس جمهور هنوز مصوبات و اعتبارات سفر به استان اجرایی نشده و در حال حاضر نیز فصل کار عمرانی رو به اتمام است. به داد دریاچه ارومیه برسید که سلامتی مردم در خطر و کشاورزی نیز در حال نابودی است.»
در جلسه علنی روز گذشته مجلس نیز علی زنجانی نماینده نقده و اشنویه در تذکری شفاهی بیان کرد: «دریاچه ارومیه نفس‌های آخر خود را می‌کشد؛ در ارائه بودجه باید تسریع صورت بگیرد وگرنه بحران ایجاد خواهد شد. بودجه سال ۱۴۰۱ تا به امروز یک ریال هم به استان تخصیص داده نشده است و تنها دو ماه دیگر فرصت انجام کارعمرانی وجود دارد.»
در همین حال کلانتری که در دولت دوم روحانی ریاست سازمان محیط زیست را برعهده داشت، ضمن تشریح دلایل وضعیت کنونی دریاچه به انصاف نیوز گفته است: «اگر دریاچه ارومیه اصلاح نشود پیامد امنیتی خواهد داشت. اگر دریاچه ارومیه احیا نشود هیچ حکومتی نمی‌تواند در کشور دوام بیاورد. شما نمی‌توانید برابر سیل مهاجرت میلیون‌ها نفر مقاومت کنید. ولی دریاچه ارومیه باید با آب حوزه خودش احیا شود.»
ما را مسخره کردند
وی توضیح کاملی از خشک شدن دریاچه ارومیه ارائه و تاکید کرده است: «سال ۷۶ که در وزارت کشاورزی مشغول به کار بودم، مرحوم مهندس جواهری، مشاور آب وزارت کشاورزی گفت: «من به شما هشدار می‌دهم دریاچه ارومیه‌تان (چون ما آذری زبان بودیم) با حساب و کتابی که من کردم تا سال ۹۵ خشک می‌شود.» در آن زمان (سال ۷۵ تا ۷۸) اوج پرآبی دریاچه بود و تقریبا نزدیک به ۳۰ میلیارد مترمکعب آب داشت. با مستندات ایشان ظاهرا موضوع خشک شدن ارومیه درست بود. در جلسه‌ای با ایشان و دکتر بای‌بردی (کارشناس آب و خاک) به این نتیجه رسیدیم که با توجه به ورودی و تبخیر آب و سدهای ساخته شده (و در دست ساخت) این هشدار کاملا درست است و با این روند تا سال ۹۵ دریاچه قطعا خشک می‌شود.»
او افزوده است: «آن زمان آب آنقدر بالا بود که به ارتفاع یک متر و نیم کیسه‌های شن گذاشته بودیم تا راه‌آهن ایران – اروپا حفظ شود و قطار تردد کند. به همین دلیل سمیناری برای کاهش توسعه کشاورزی در منطقه حوزه آبخیز دریاچه ارومیه در شرف‌خانه برگزار کردیم. از مرحوم مجتهد شبستری هم به عنوان سخنران دعوت کردیم و ایشان شخص من را مسخره کرد و گفت: «آقای کلانتری! شما صحبت از خشک شدن دریاچه ارومیه می‌کنی ولی آب دارد راه‌آهن را می‌برد!»»
مدیر اجرایی سابق ستاد احیای دریاچه ارومیه با بیان این که دریاچه با حقابه از دست داده باید احیا شود، افزوده است: «بیشترین حقابه را آذربایجان غربی خورده است. طبق مصوبه ستاد احیای دریاچه ارومیه توسعه صنعت و آب شرب در منطقه محدودیتی ندارد چون کل آب صنعت منطقه کمتر از ۲ درصد است. اما استاندار آذربایجان غربی فکر می‌کرد با دادن حقابه دریاچه توسعه استان و کشاورزی موجود آن لطمه می‌خورد.»
دریاچه ارومیه مجبور به احیا شدن است
کلانتری تصریح کرده است: «این دریاچه مجبور به احیا شدن است. یعنی حاکمیت و دولت هم نمی‌تواند آن را خشک کند حتی اگر کشاورزی از بین برود. چون ۱۳ میلیارد تن نمک در بستر آن خوابیده است. این بستر نمکی بدون پوشش شود، چندین میلیون نفر از جمله ساکنان شهر تبریز باید تخلیه شوند. حالا می‌شود شهر تبریز را زیرغبار نمکی رها کرد؟ ناچار هستیم دریاچه را احیا کنیم. اگر آن دریاچه آب نداشته باشد زمستان حداقل ۳ تا ۴ درجه سردتر و تابستان ۳ تا ۴ درجه گرم‌تر است. این ۷-۸ درجه اختلاف دما تمام اکولوژی منطقه را بهم ریخته است.»
طرح احیای دریاچه ارومیه طرح پر طمطراقی است که تا کنون و با صرف اعتبارات هنگفت، نتیجه مثبت و قابل دفاعی نداشته و مردم و کارشناسان محیط زیست را بیش از پیش ناامید کرده است اما به نظر می‌رسد ابعاد خشک شدن این دریاچه فاجعه بار است و تا دیر نشده باید برای برون رفت از این بحران ملی کاری کرد.
