هنگامی که شی جین پینگ در سپتامبر ۲۰۱۳ میلادی پس از فتح لقب دومین اقتصاد بزرگ و موفق جهان و ثبت رکورد درخشان مستمر و پیاپی رشد بالای ۹ درصد، از طرح ابتکاری چین با عنوان یک کمربند-یک راه، پرده برداری کرد، دوره ای تازه از رقابت میان قدرت های جهانی آغاز شد. این رقابت تازه را شاید بتوان بازی بزرگ قرن ۲۱ دانست که چین و آمریکا مهمترین بازیگرانش هستند و دیگر کشورها در تلاش اند در این بازی نقشی برای خود مهیا کنند. قرن بیستم، سده تثبیت قدرت های جهانی بود، و در قرن بیست و یکم شاهد گسترش و تعمیق عرصه قدرت و نفوذ سیاسی/اقتصادی/تجاری/فرهنگی و توسعه سرمایه گذاری بازیگران اصلی جهانی هستیم و آنچه بستر بازی بزرگ و تعیین کننده ی قرن ۲۱ را تشکیل می دهد ایجاد و تسلط بر زیرساخت های راهبردی است. مگاپروژه ی راه مرموز و گاهمند ابریشم، ابتکار ابرقدرت نوظهور و تاریخمندی است که به دنبال اتصال آسیا با آفریقا و اروپا از طریق شبکه های زمینی و دریایی با هدف یکپارچگی منطقه، بازگشت تجارت از دریا و هوا به خشکی، همچنین افزایش رشد اقتصادی .
مسیر تجاری که از ۲۲۰۰ سال پیش از میلاد از «شیان» در چین میانی آغاز شد و با گذر از سمرقند و بخارا به خراسان بزرگ و شرق ایران می رسید و نهایتاً شرق دور و میانه را به غرب زمین پیوند می داد، این مسیر زمانی که به سرزمین پارسیان می‌رسید، از سرشاخه جنوبی به «شامات» سپس در «انطاکیه» با کرانه دریای مدیترانه تلاقی می کرد و همزمان با عبور «بیزانس» در شاخه شمالی خود به «قفقاز جنوبی» و سپس «تراموزان» می‌رسید. در کنار مسیر زمینی، راه ابریشم باستانی، راه دریایی از دریای چین جنوبی و تنگه مالاکا، اقیانوس هند و دریای مکران (عمان) و خلیج تا ابد فارس، به بازارهای هدف و مصرف در اروپا وارد می شد. این مسیر بیش از ۴۰۰۰ سال دوام داشت و اصلی‌ترین مسیر تجاری جهان بود تا اینکه در قرن ۱۸ و با کشف قاره امریکا، مسیرهای نوین و پرسود بازرگانی از آسیا به طرف اقیانوس اطلس چرخید و راه ابریشم اندک‌اندک از رونق افتاد و دو قرن بعد، در هزاره سوم، با خیزش اژدهای آسیا مجدداً بر سر زبان ها افتاده است.
ابتکار کمربند و راه ارائه شده از سوی دولتمردان چین در حال حاضر نیرومندترین تلاش در جهت اتصال چین به بازارهای بالقوه ای است که منافع این کشور را برای سال های آینده تأمین خواهند کرد و زمینه های لازم را برای تضمین روند رشد چین در عرصه های مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و امنیتیی و فتح اروپا فراهم خواهد کرد. اما قابل پیش بینی است که این ابتکار با طرح های دیگری نظیر وضع قوانین تجاری و گمرکی سخت و اعمال محدودیت های شدید وارداتی که شرایط لازم را برای یارگیری آمریکا در برابر گسترش نفوذ چین در بازار های جهانی فراهم می سازد، مهار شود. هرچند چین با ورود به عرصه ی مناسبات دیپلماتیک و تعمیم نفوذ اقتصاد سیاسی و پیگیری فعالانه دیپلماسی اقتصادی بالاخص در منطقه خاورمیانه و کشورهای عرب حاشیه ی خلیج فارس، پیشاپیش تمهیدات لازم در تقابل با اختلال های تحمیلی و آنتی تز راه ابریشم را به کار گرفته است.
عرصه بازی بازیگران و صحنه گردان بازی بزرگ
ابتکار کمربند و راه شامل “جاده ابریشم دریایی قرن ۲۱” و “کمربند راه ابریشم” می‌باشد که به بیش از ۶۵ کشور و بیش از ۶۲٪ از جمعیت جهان مرتبط خواهد بود و حدود ۳۵٪ از تجارت جهانی و بیش از ۳۱٪ از تولید ناخالص داخلی جهان را تحت پوشش قرار خواهد داد. این مجموعه به شکل مجموعه ای از بزرگراه ها،راه آهن و بنادر و همچنین امکاناتی برای انرژی،ارتباطات سیار،مراقبت های بهداشتی و آموزشی خواهد بود. ابتکار کمربند و راه متشکل از ۶ کریدور بین المللی است که شامل (۱) “پل زمینی جدید اوراسیا” ، (۲) “کریدور اقتصادی چین-مغولستان-روسیه”، (۳)) “کریدور اقتصادی چین-آسیای مرکزی-آسیای غربی”، (۴) “کریدور اقتصادی شبه جزیره چین-هندوچین” ، (۵)” کریدور اقتصادی چین پاکستان “، (۶)” کریدور اقتصادی بنگلادش-چین-هند-میانمار” است.
نادیده گرفتنِ بزرگترین اقتصاد شرق آسیا برای کشورهای این منطقه کاری محال به نظر می رسد در حال حاضر، چین مقصد اول صادرات کالاهای اندونزیایی (۱۴%) و نیز مبدا اول واردات کالا به اندونزی (۲۲%) است. از نگاه چین، اندونزی به عنوان رهبر«انجمن کشورهای جنوب شرق آسیا (آسه‌آن)» قلمداد می‌شود و پتانسیل اندونزی در آسه‌آن می‌تواند در رسیدن به یک توافق و راه‌حل مناسب بر سر مسائل و جزایرِ مورد اختلاف در دریای چین جنوبی، بین چین و کشورهای آسیای جنوب شرقی، مفید واقع شود. در نقشه‌های ارائه‌شده از ابتکار یک کمربند- یک راه، سه کشور در منطقه آسیای جنوب شرقی مهمترین نقش را ایفا می‌کنند؛ اندونزی، سنگاپور و مالزی، این سه کشور درست در گلوگاه مهمترین تنگه شرق آسیا و یکی از مهمترین تنگه‌های جهان واقع شده‌اند.
در همین راستا کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد (آنکتاد) در گزارش خود در سال ۲۰۱۹ آورده است بیش از ۸۰ از حجم تجارت جهان و معادل با ۷۰ درصد ارزش تجارت جهان از طریق دریا صورت می‌گیرد. ۶۰ درصد از این حجم تجاریِ دریایی از آسیا می‌گذرد و حدود یک‌سوم از سهم کشتیرانی جهان از آن دریای چین جنوبی است. دریای چین جنوبی برای تمام کشورهای شرق آسیا که با دنیا تجارت می‌کنند مهم محسوب می‌شود و از آنجایی که چین، در بین این کشورها، بیشترین میزان تجارت را با دنیا دارد توجه بیشتری به دریای چین جنوبی داشته و تنگه مالاکا که پیونددهنده اقیانوس آرام به اقیانوس هند است برایش حیاتی است. اتکای شدید چین به دریای چین جنوبی و تنگه مالاکا این کشور را بیشتر در معرض آسیب‌پذیری قرار خواهد داد.
ابتکاری که با تمرکز بر پنج هدف اصلی بستر بازی را برای بازیگر اصلی مهیا می کند:
- هماهنگی سیاست ها؛ بدین معنی که این طرح قصد دارد کشورها را به کار مشترک و همکاری با یکدیگر برای دستیابی به پروژه ها ترغیب کند.
- تبادل فرهنگی؛ این هدف به منظور ارتقا پیوندهای بین مردم و تعامل دوستانه بین شرکت ها و همچنین درک فرهنگی عمیق تر به منظور همکاری های بین المللی بیشتر است.
- ادغام مالی؛ این طرح به منظور افزایش همکاری های پولی و مالی و نیز نظارت و مقابله با ریسک و همچنین تعاملات مالی عمومی طراحی شده است.
- تجارت و سرمایه گذاری؛ بر اساس این طرح از طریق سرمایه گذاری های بین المللی و تجارت با هدف سهولت و همکاری بیشتر بین کشورهای عضو در ابتکار کمربند و جاده، ارتقا و ادغام اقتصادی صورت خواهد گرفت.
- ایجاد امکان اتصال؛ این هدف متمرکز بر ایجاد امکانات و زیرساخت ها برای ایجاد ارتباط بیشتر میان کشورها در کمربند و جاده است. این طرح شامل بازسازی و توسعه بنادر، از بین بردن موانع، تعمیر جاده ها و غیره و همچنین ایجاد شبکه های بهتر از طریق توسعه بزرگراه ها ، راه آهن و خطوط فیبر نوری بین کشورها در امتداد کمربند و جاده خواهد بود.
بنا بر گفته شی جین پینگ رییس جمهور چین، از ژانویه ی ۲۰۱۷ بیش از ۱۰۰ کشور و سازمان بین المللی به خوبی با این ابتکار همراه شده اند و بیش از ۴۰ کشور در این زمینه با چین توافق نامه همکاری امضا کرده اند و نیز در حال حاضر، بیش از ۹۰۰ میلیارد دلار ارزش پروژه های مرتبط با BRI می‌باشد که در حال انجام اند. همچنین بانک توسعه آسیا تخمین می زند که هزینه این طرح تا سال ۲۰۳۰ بیش از ۲۲٫۶ تریلیون دلار برسد و با وجود چنین هزینه ها ابتکارکمربند و راه واکنش های مثبت بی نظیری دریافت کرده است.
در ماه مه سال ۲۰۱۷ در نشست “کمربند و جاده برای همکاری بین المللی” ، دبیرکل سازمان ملل متحد حمایت خود را از این ابتکار اعلام کرد و با نقل یک ضرب المثل معروف چینی گفت که “ساختن جاده اولین گام برای شکوفایی است”. این همکاری از سپتامبر ۲۰۱۶ و در پی امضا تفاهم نامه همکاری میان سازمان برنامه توسعه سازمان ملل (UNDP) و جمهوری خلق چین ، دنبال می شود که یک همکاری استراتژیک و در پی سرعت بخشیدن و افزایش احتمال دستیابی به BRI و “دستور کار توسعه پایدار برای همگان تا سال ۲۰۳۰ میلادی است. همچنین این طرح از طرف گروه بانک جهانی مورد حمایت قرار گرفته است و در ماه مه سال ۲۰۱۷ ، رییس گروه بانک جهانی جیم یونگ کیم اعلام کرد که گروه بانک جهانی متعهد به پرداخت ۸۶٫۷ میلیارد دلار به پروژه های توسعه و گسترش به کشور های عضوBRI است و طرح کمربند و جاده را امکانی برای کاهش هزینه های تجاری ، افزایش رقابت ، بهبود زیرساخت ها و ایجاد ارتباط بیشتر برای آسیا و مناطق همسایه آن دانست.
چین برنده اصلی و بازی ساز قرن ۲۱ و آمریکا بازنده اصلی بازی قرن ۲۱
بدیهی است که اجرای کامل طرح کمربند و راه از سوی چین به این کشور امکان ایفای نقش پررنگ تری را در بازارهای آسیا، اروپا و آفریقا خواهد داد و این مسئله به معنای افزایش اثرگذاری چین بر معادلات جهانی خواهد بود. بر همین اساس آمریکا در دوران اوباما به منظور مقابله با گسترش فزاینده نفوذ چین، استراتژی جدیدی را به منظور پررنگ ساختن نقش خویش در پیش گرفت که این استراتژی در نهایت منجر به شکل گیری همکاری ترنس پاسیفیک (TPP) شد. این معاهده قرار بود به بزرگ ترین پیمان تجارت آزاد جهان تبدیل شود که بیش از۴۰ درصد کل اقتصاد جهانی را تحت پوشش قرار می‌داد. چنین معاهده ای می‌توانست باعث گسترش تجارت و سرمایه گذاری آمریکا در سایر کشور ها شود و هم زمان با تسریع رشد اقتصادی شغل های جدیدی را نیز در کشور های عضو ایجاد کند اما این معاهده مخالفانی نیز داشت که معتقد بودند شکل گیری این پیمان موجب کاهش تولید آمریکا و نیز کاهش دستمزد و افزایش نابرابری ها برای آمریکایی ها شود. دونالد ترامپ از مهم ترین مخالفان این پیمان بود که در ژانویه ۲۰۱۷ دستور خروج از آن را صادر کرد.
