روزان: متاسفانه با وجودی که کارشناسان چند دهه است که هشدار می‌دهند که بحران کم آبی و خشک سالی را جدی بگیرید، اما در این سال‌ها تقریبا هیچ راهکار بلندمدتی درنظر گرفته نشده است. حالا با افزایش سال‌های کم باران در ایران، مشکل کم آبی به بحرانی جدی تبدیل شده است، به طوری که اگر در ماه‌های پیش‌رو و اوایل سال آینده هم بارش‌های زیادی نداشته باشیم، در ماه‌های گرم سال و فصل تابستان، با بحرانی جدی‌تر از سال‌های قبل روبه‌رو خواهیم بود.
وضعیت آب کشور درست مثل زمانی است که یک زلزله سنگین رخ می دهد؛ همانقدر سخت، همانقدر مهیب و همانقدر حساس. در شرایط بحران زلزله چطور کشور و دولت در حالت آماده بااش قرار می گیرد که بحران بگذرد؟ اکنون نیز در همان شرایط قرار داریم. باید برای عبور از بحران، حالت آماده باش را در پیش بگیریم. بخصوص آنکه استانهای مختلف کشور در شرایط بحران آب قرار دارند. این موضوع را نه فقط نقشه های آب وهوایی، بلکه کارشناسان حوزه آب و آمارهای ذخایر سدهای کشور تایید می‌کنند.
روند منطقه ای
احدوظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشورچندی قبل گفته بود: روند کاهش بارندگی و افزایش دما به‌خصوص در کشورهای منطقه جنب حاره که در حاشیه کمربند بیابانی قرار دارند شدیدتر است. یعنی مناطق خشک‌تر دنیا بیشتر خشک می‌شوند.
او ادامه داد: ما در خاورمیانه کشورهایی هستیم که روند کاهش بارندگی قابل توجهی داریم. در پنجاه سال گذشته ۴۰ میلی‌متر از بارش متوسط کشور کاهش پیدا کرده است. در ده سال اخیر ۲۰۰- ۲۱۰ میلی‌متر بارش داشته‌ایم. هر درجه افزایش دما تبخیر را ۶- ۷ درصد افزایش می‌دهد. دویست میلی‌متر توان تبخیر افزایش پیدا کرده است.
به گفته وظیفه، گزارش‌هایی را وزارت نیرو از ورودی و خروجی سدها و آب پشت آن‌ها منتشر می‌کند. امسال یکی از بدترین سال‌ها از این نظر است و در دوره پنجاه ساله به یکی از کمترین مقدار رسیده است. نیاز آبی ما بیشتر است و اثر کم‌آبی خود را بهتر نشان می‌دهد. بخش عمده‌ای از آب مصرفی شهر تهران از منابع زیرزمینی تامین می‌شود و این منابع ناپایدارتر است. باید از نظر آب سالم و بهداشتی نگران باشیم. انتقال پایتخت نیز از این باب مطرح می‌شود.
وی گفت: در برخی از استان‌ها مثل هرمزگان، تهران، اصفهان و خراسان رضوی مشکل آب را داریم. امسال پنجمین سال خشکسالی را در کشور داریم. وقتی خشکسالی تداوم پیدا می‌کند اثرات شدیدتر می‌شود. کم‌آبی تهران تنها به‌خاطر امسال نیست و سدها آورده‌ای از سال گذشته نداشته‌اند.
کاهش ۴۰ درصدی
آمارهای رسمی نشان می دهند، میزان بارش های کشور، تا تاریخ ۳۰ اردیبهشت ماه، نسبت به تاریخ مشابه سال ۱۴۰۳، ۴۰ درصد کاهش ثبت کرده است.
در بخش دیگری از آمارهای رسمی به وضوح شرایطی نگران کننده برای برخی شهرها دیده می شود. ۱۲ سد با درصد پرشدگی کمتر از ۲۰ درصد مواجهند. سد لار تهران، سد دوستی و طرق استان خراسان رضوی، سد پانزده خرداد حوضه قمرود، سد استقلال و شمیل و نیان استان هرمزگان، سد تهم استان زنجان، سد رودبال داراب استان فارس، سد تنگوییه سیرجان و نسا استان کرمان و سد ساوه استان مرکزی نیز کمتر از ۲۰ درصد آب دارند.
در همین زمینه دکتر جهانگیر پرهمت، عضو هیات علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری و معاون پیشین وزیر جهاد کشاورزی در یکی از آخرین اظهار نظرها در مورد وضعیت آبی تابستان پیش رو گفته است: «از دهه ۱۳۴۰ تا کنون، منابع آب زیرزمینی به شکلی اشتباه و بدون ارزیابی منابع تجدیدشونده، برداشت شده است. درواقع هیچ تعادلی بین منابع و مصارف آب در کشور نداریم. از دهه ۱۳۵۰ نیز برداشت های ممنوعه را ثبت کرده ایم. بنابراین تاکید من بر این است که مشکلات آب در کشور مربوط به امروز و دیروز نیست و سال‌هاست با این نوع مسائل دست و پنجه نرم می‌کنیم. بنابراین در یک دوره طولانی منابع سطحی و زیرزمینی را به شکل بی رویه مورد هدف قرار داده‌ایم. آب‌های سطحی چون در سطح زمین و قابل رویت محسوب می‌شوند، قابلیت کنترل بالاتری دارند. اما آب های زیرزمینی بدون هیچ برنامه ای برداشت می‌شود و به معنای واقعی کلمه، فاقد هر نوع مدیریت در این زمینه ایم. اکنون با ابربحران آب در کشور مواجهیم. مسئله مدیریت غلط آب یک سوی ماجراست اما در سوی دیگر ماجرا با بحران گسسترده خشکسالی در کشور مواجهیم. این روزها که دوره بارش سال سپری شده، حدود ۴۰ درصد زیر میانگین بارش سالیانه قرار داریم. این وضعیت در برخی مناطق کشور حادتر است. اما آن چه امسال و طی دوره ۵ ساله اخیر ثابت باقی مانده، خشکسالی است.»
وی افزود: «فارغ از خشکسالی این روزها، ما در یک دوره خشکسالی ۲۵ ساله نیز قرار داریم. بنابراین ترکیب خشکسالی و عدم مدیریت مناسب یا بهتر است بگویم سوء مدیریت ها است که وضعیت کشور را به این مرحله رسانده است. اما آیا فقط بیان مسئله و داد و فغان که آب نداریم کافی است؟ این حرفها مشکل مردم را حل نمی کند. حتی این جای تاسف دارد که برخی در شرایطی درباره وضعیت آب کشور اظهار نظر می کنند که اصلا کارشناس نیستند. به هر حال ما در حال حاضر با مشکل خشکسالی شدید رو به رو شده ایم. بنابراین چه کنیم؟ پاسخ روشن است در درجه اول مسئولان باید روی مدیریت منابع آبی کشور تمرکز کنند. هیچ چاره ای وجود ندارد به جز این که دوره خشکسالی را با مدیریت درست پشت سر بگذاریم.»
کم آبی مشابه زلزله
معاون پیشین وزیر جهاد کشاورزی وضعیت آبی کنونی را با زلزله مشابه دانسته و گفت: «حدود ۴ الی ۵ ماه تا آغاز فصل بارش‌ها زمان باقی مانده است. این ۴، الی ۵ ماه را باید به سختی بگذرانیم و باید این حقیقت را بپذیریم که شرایط، بسیار دشوار است. برای کنترل سرانه مصرف آب، دولت باید سیاست های دقیقی تعیین کند. وضعیت آب کشور با تاکید می گویم که درست مثل زمانی است که یک زلزله سنگین رخ می دهد؛ همانقدر سخت، همانقدر مهیب و همانقدر حساس. در شرایط بحران زلزله چطور کشور و دولت در حالت آماده بااش قرار می گیرد که بحران بگذرد؟ اکنون نیز در همان شرایط قرار داریم. باید برای عبور از بحران، حالت آماده باش را در پیش بگیریم.»
وی افزود :«دولت نیز باید سرمایه گذاری های خود در این زمینه را افزایش دهد. نه فقط مصرف کنندگان آب خانگی، بلکه کشاورزان نیز برای عبور از بحران آب باید آموزش ببینند و بیاموزند چطور استفاده بهینه از آب داشته باشند. کل فشار آب کشور روی منابع آب زیرزمینی است. به جای سیاه نمایی باید آموزش دهیم و بحران را به واسطه اموزش مهار کنیم. زیرساخت های آب کشور نیز مشکلاتی دارد و بر اساس آمارهایی که البته نمی دانم چقدر دقیق است، در سطح شهر تهران حدود ۳۰ درصد نشت آب داریم. اگر فقط ۱۰ درصد از این ۳۰ درصد را کنترل کنیم، می شود ۱۲۰میلیون متر مکعب که عدد قابل توجهی است. این حوزه نیز نیازمند بازنگری است. این اقدام البته بلندمدت است. اما باید در دستور کار قرار گیرد. اما برای عبور از بحران آبی فعلی باید همه امکانات را بسیج کنیم. »
