روزان: درحالیکه درگذشته سنِ شروع مصرف لوازم آرایش، اوایل جوانی عنوان می شد، هم اینک این رقم به سالهای کودکی رسیده است. طبق آمار میانگین سنی مصرف‌کنندگان لوازم آرایشی و بهداشتی در جهان ۲۵ سال است، اما این سن در ایران هر روز پایین‌تر می‌آید، تا جایی که سن استفاده از این مواد آرایشی به‌گفته مسئولان سازمان غذا و دارو ۱۴سال و حتی پایین‌تر و به زمان نوجوانی و حتی خردسالی هم رسیده است. موضوعی که باعث شده تا معاون فنی اداره‌کل فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی سازمان غذا و دارو از عرضه لوازم آرایشی مخصوص کودکان در قالب اسباب‌بازی ابراز نگرانی کندو آن را خطری جدی برای سلامت کودکان بداند.
معضلی جهانی
معظل مصرف مواد آرایشی توسط اطفال تنها مختص ایران نیست. محققان دانشگاه «کلمبیا» در مطالعه اخیرشان اظهار کردند اکثر کودکان آمریکایی به دلیل استفاده از لوازم آرایشی در معرض مواد شیمیایی سرطان‌زا قرار دارند.
به گزارش اس اف، نتایج یافته‌های ناراحت کننده جدید محققان دانشگاه «کلمبیا» و موسسه غیرانتفاعی «Earthjustice» نشان داده اکثر کودکانی که در ایالات متحده بزرگ می‌شوند، از لوازم آرایشی صورت و بدن استفاده می‌کنند که این مواد ممکن است حاوی مواد شیمیایی بالقوه مضر و مواد سرطان‌زا مانند سرب و آزبست باشد.
آزبست یا پنبه‌ی نسوز یا پنبه‌ی کوهی(Asbestos) که در علم زمین‌شناسی به کانی نامهربان معروف است، در اصل یک کانی سیلیکاتی حاصل از ماگما و در واقع نوعی سنگ آذرین بیرونی است و به همین دلیل، ریزبلور است و به‌طور کلی نام گروهی از ترکیب‌های معدنی منیزیم و سیلیسیم است که بیشتر در طبیعت به صورت الیاف معدنی و سنگ یافت می‌شود.
نویسندگان در این مطالعه بیش از ۲۰۰ نظرسنجی انجام دادند و دریافتند که ۷۹ درصد از والدین گزارش داده‌اند که فرزندانشان(سن ۱۲ سال و کمتر) از لوازم آرایشی صورت و بدن که برای کودکان عرضه می‌شوند(مانند اکلیل، رنگ صورت و برق لب) استفاده می‌کنند.
از دید کارشناسی
دکتر «جولی هربستمن»(Julie Herbstman) یکی از محققان این مطالعه گفت: کودکان بسیار در برابر خطرات نامطلوب سلامتی مرتبط با مواد شیمیایی که اغلب در لوازم آرایش و محصولات بدن یافت می‌شوند قرار دارند و آسیب‌پذیر هستند. علاوه بر قرار گرفتن این مواد روی پوست، الگوهای رفتاری نامناسب مانند گذاشتن دست در دهان نیز ممکن است خطر بلع ناخواسته این مواد را افزایش دهد. علاوه بر این، جثه کوچک کودکان، سرعت رشد بالا، بافت‌ها و اندام‌های در حال رشد و سیستم ایمنی نابالغ کودکان، آنها را از نظر بیولوژیکی در برابر اثرات سموم بیشتر آسیب‌پذیر می‌سازد.
وی افزود: این نگران‌کننده است که صنعت آرایشی اجازه دارد محصولات آرایشی صورت و بدن که حاوی مواد شیمیایی بسیار سمی هستند را برای کودکان عرضه کند. یافته‌های این مطالعه می‌تواند به آژانس‌های فدرال کمک کند تا درک بهتری از نحوه استفاده کودکان از این محصولات داشته باشند و امیدواریم این مطالعه سازمان‌ها را تشویق کند تا برای محافظت از کودکان در برابر قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی اقدام کنند. متأسفانه، در حال حاضر مطالعات کمی در سطح فدرال برای محافظت از کودکان در برابر مواد شیمیایی سمی موجود در لوازم آرایش صورت و بدن کودکان انجام شده است.
همچنین در همین زمینه کارشناسان انگلیسی نیز در گزارشی اعلام کردند: محصولات به ظاهر بی‌خطر مانند ادکلن، لاک، لاک پاک‌کن، لوسیون، شامپو و سایر لوازم آرایشی و بهداشتی هر دو ساعت یک بار یک کودک را روانه بیمارستان‌ها می‌کنند.
یک مطالعه از بیمارستان ملی کودکان انگلیس نشان می‌دهد هر ساله بیش از ۴۳۰۰ کودک زیر پنج سال به دلیل استفاده از محصولات مراقبت‌های بهداشتی دچار مسمومیت یا سوختگی‌های شیمیایی می‌شوند.
عوامل موثر
در این میان، نقش سریال‌ها و کارتون‌ها را دست کم نگیرید. کودک با تماشای برخی سریال‌ها و دیدن شخصیت‌هایی که برای زیباتر شدن و جلب توجه، آرایش غلیظ می‌کنند، از آن شخصیت‌ها الگوبرداری می‌کنند یا کارتون‌هایی که، پرنسس‌ها و شاهزاده کوچولوها، آرایش‌های جذاب و مدل‌موهای زیبا دارند، توجه کودک را به خود جلب می‌کنند.
علاقه کودکان و دختر بچه‌ها به لوازم آرایشی، ناشی از کنجکاوی آنها برای کشف محیط پیرامون است. آنها دوست دارند همه چیز را بچشند، لمس کنند، بو کنند و … وقتی کودکلوازم آرایشی رنگارنگ مادر را می‌بیند، کنجکاو می‌شود آن را استفاده کند، تا مثل مادر زیبا و جذاب شود.
در رابطه با سن شروع مصرف لوازم آرایشی در ایران آمار دقیقی وجود ندارد، اما آمار‌های جهانی نشان می‌دهد که سن شروع مصرف لوازم آرایشی به ۹ سال هم رسیده است. حتی آماری در آمریکا نشان می‌دهد که حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد کودکان در سن ۹ تا ۱۱ سال، تجربه مصرف لوازم آرایشی را دارند. کشور ایران هم از این روند مستثنی نیست.
دلایل علاقه کودکان به لوازم آرایشی
اما مصرف این مواد چه خطراتی را برای اطفال به دنبال دارد؟ به گفته کارشناسان، پوست صورت کودکان، به خصوص در ناحیه صورت و اطراف چشم، بسیار لطیف و حساس است.لوازم آرایشیدارای ترکیبات و مواد شیمیایی است و برخی از آنها مانندرژگونه و رژلب، حاوی رنگدانه‌ها است، که موجب حساسیت و خارش پوستی می‌شود. کودکان با استفاده از لوازم آرایشی، می‌توانند به پوست خود آسیب بزنند. این آسیب، همیشه در بار اول خود را نشان نمی‌دهد، بلکه با چندین بار استفاده، پوست صورت دچار قرمزی، خارش، التهاب، تورم و… می‌شود. همچنین مواد آرایشی، دارای فلزات سنگین در ترکیبات خود هستند، که به تدریج وارد بدن می‌شوند، استفاده مداوم کودکان از مواد آرایشی، سبب ایجاد کم‌خونی شدید می‌شود.
به گفته آنها، از دیگر عوارض آرایش کردن دختربچه‌ها، از بین رفتن اعتماد به نفس آنها است، زیرا آنها در سنین بالاتر، نمی‌توانند بدون آرایش در اجتماع حاضر شوند. مهم‌تر از آن این است، که آرایش کردن دختر بچه‌ها، باعث بلوغ زودرس در آنها می‌شود. بحران هویت، یکی دیگر از عوارض روانی، آرایش کردن دختر بچه‌ها است و در بزرگسالی برای جلب توجه، کارهایی مانند سوراخ کردن لب و بینی انجام می‌دهند، درحالی که در این سنین، نوجوانان باید روی موفقیت‌های درسی تمرکز کنند.
آنها معتقدند، کودکانی که در هنگام بازی، از لوازم آرایشی استفاده می‌کنند، ممنوعیت و محدودیتی از طرف والدین، در مصرفلوازم آرایشی ندارند و در بزرگسالی، به دخترانی تبدیل می‌شوند، که در استفاده از مواد آرایشی افراط خواهند کرد. بازی با لوازم آرایشی، نه تنها تبدیل به یک عادت می‌شود، بلکه کودکان را در معرض مواد شیمیایی خطرناکی، که موجب بروز بیماری‌های پوستی می‌شود، قرار می‌دهد و تعادل هورمون‌های بدن را به‌هم می‌زند.
از سویی به گفته پزشکان لوازم آرایشی منافذ پوست را مسدود می‌کند و موجب بروز جوش‌ها و آکنه می‌شود. از آن جایی‌که پوست صورت کودکان نازک و حساس است، کک و مک، خشکی صورت، خارش و سوزش پوست، آبریزش بینی، عفونت چشم و … عوارض طبیعی استفاده از لوازم آرایشی در کودکان است، علاوه بر این‌ها، شادابی پوست صورت کودکان را به مرور کاهش می‌دهد.
در هنگام مواجه شدن با آرایش کردن کودکان، از برخورد تند و چکشی با آنها بپرهیزید و به کودک خود بگویید، که بدون آرایش زیباتر است و آرایش کردن، چهره زیبا و معصوم او را پنهان می‌کند و دائم به او اعتماد به نفس دهید.
هشدار از نوع ایرانی
حالا اما کار به جایی رسیده که وزارت بهداشت رسما نسبت به بالا رفتن آمار مصرف لوازم آرایش توسط کودکان ایرانی هشدار داده است.
رؤیا مرجانیان، معاون فنی اداره‌کل فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی سازمان غذا و دارو در این زمینه گفته است: اخیراً در برخی فروشگاه‌های اسباب‌بازی، پک‌های آرایشی کوچک مانند رژ لب، رژگونه و لاک تحت عنوان بازی میک‌آپ کودکان عرضه می‌شود که تنها اسباب‌بازی نیستند، بلکه حاوی ترکیبات شیمیایی و گیاهی غیراستاندارد هستند.
وی با اشاره به مضرات این محصولات توضیح داد: مواد شیمیایی استفاده‌شده در این اقلام فاقد کنترل کیفی است و به‌راحتی از طریق پوست و راه‌های تنفسی جذب بدن کودکان می‌شود. این محصولات در کوتاه‌مدت می‌توانند مشکلات حاد از جمله آلرژی‌های پوستی و تنفسی ایجاد کنند و در بلندمدت، به‌دلیل انباشت مواد شیمیایی در بدن، احتمال بروز سرطان، ناباروری، اختلالات یادگیری و آسیب‌های سیستم عصبی را افزایش دهند.
افزایش آرایش دانش‌آموزان
در همین رابطه بهروز اکبری، معاون اداره کل فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی سازمان غذا و دارو، نیز نسبت به افزایش مصرف لوازم آرایشی در مدارس هشدار داده و می‌گوید: «سن مصرف فرآورده‌های آرایشی در جامعه پایین آمده است، طوری که فراوانی مصرف آنها در سن مدرسه نیز بیشتر از گذشته شده است. بنابراین، برای مصرف فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی سن خاصی را نمی‌توان بیان کرد. زیرا مصرف آنها در تمام عمر و بین آحاد جامعه رواج دارد. زن‌ها بیشترین مصرف‌کننده فرآورده‌های آرایشی هستند، اما برخی مرد‌ها هم استفاده می‌کنند.»
ایران در کنار سایر کشورها
مرضیه مومنی، روان‌شناس بالینی و روان‌درمانگر می‌گوید: «ما هم با جریانی که در دیگر کشورها پیش می‌رود حرکت می‌کنیم، اما در ایران به‌خاطر ساختار‌های فرهنگی و نقش و هویت پررنگ خانوادگی‌ای که دارد این رویه بسیار کندتر پیش می‌رود. به‌صورت مشخص آمار دقیقی از اینکه کودکان در ایران در چه سنی شروع به آرایش کردن می‌کنند، وجود ندارد. درواقع آن چیزی که ما در کلینیک‌ها و جامعه می‌بینیم نشان از این دارد که ما از روند کاهش سن شروع استفاده از لوازم آرایشی در کودکان و علاقه‌مندی آنها به استفاده از لوازم آرایشی مستثنی نیستیم.»
اگر دلایل اینکه چرا کودکان از لوازم آرایشی استفاده می‌کنند، بشناسیم، راهکار‌ها زودتر خودشان را نشان‌مان می‌دهند و قبل از وقوع واقعه، می‌توانیم پیشگیری کنیم. مومنی می‌گوید: «دلایل مختلفی وجود دارد که کودکان و نوجوانان از لوازم آرایشی استفاده می‌کنند. تقلیدِ نقش، یکی از این دلایل است. کودکان می‌خواهند نقش بزرگ‌تر‌ها به‌ویژه نقش مادر را تقلید کنند. هرچه قدر مادر خانواده‌ای بیشتر از لوازم آرایشی استفاده کند به تبع دختر هم علاقه‌مند است که از لوازم آرایشی استفاده کند؛ از آنجایی که مصرف لوازم آرایشی در زنان روند افزایشی داشته است، این علاقه به افزایش مصرف به‌طور غیرمستقیم در کودکان و به‌ویژه نوجوانان هم افزایش پیدا کرده است.»
«بچه‌ها برای پنهان کردن عیوب خود از آرایش استفاده می‌کنند.» این یکی دیگر از علل مهم استفاده از لوازم آرایش است که این روان‌شناس بالینی به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: «هم‌اکنون در برنامه‌های کودکی که در دنیا تولید می‌شود از لوازم آرایش استفاده می‌کنند. حتی لوازم آرایشی‌های اسباب‌بازی برای بچه‌ها عرضه می‌شود که همه این‌ها میل استفاده از لوازم آرایشی را در بچه‌ها بالا می‌برد.
استفاده از همین بازی‌ها و اسباب‌بازی‌ها نشان‌دهنده یک عدم‌مرزگذاری بین بازی‌های مجاز و غیرمجاز است. کودکانِ ما همان برنامه‌هایی را می‌بینند که دیگر کودکان در دنیا می‌بینند. همان اسباب‌بازی‌ها در کشور ما هم به فروش می‌رسد. پخش برنامه‌های کارتونی در تلویزیون و شبکه‌های رسمی کشورمان از فیلتر عبور می‌کند و فرهنگ‌های غربی و دیگر کشورها در تلویزیون ایران دیده نمی‌شود، اما بچه‌ها و خانواده‌ها از پلتفرم‌های دیگری هم به بهانه پرورش کودکِ دوزبانه استفاده می‌کنند. درواقع این والدین هستند که مجوز استفاده از این بازی‌ها و استفاده از کارتون‌های غربی را به کودکان می‌دهند.»
خانواده ها در برابر کودکان
علاقه برای استفاده از لوازم آرایشی توسط کودکان ازجمله نگرانی خانواده‌هاست؛ دغدغه اصلی، زمانی به‌وجود می‌آید که والدین نمی‌دانند در مقابل این خواسته و کنجکاوی کودکان چه پاسخی باید داد و چگونه باید با آنها برخورد کرد. مومنی، اما راهکار‌هایی برای جلوگیری مصرف کودکان از لوازم آرایشی می‌دهد: «والدین مسئول تربیت کودک هستند.
والدین نمی‌توانند بچه‌ها را آزاد بگذارند. سن کودکی با سن نوجوانی و جوانی که بچه‌ها آزادی‌های بیشتری دارند، متفاوت است. نقش تربیت در سنین کودکی پررنگ‌تر است. یکی از بهترین کارهایی که والدین می‌توانند انجام دهند تا چنین رفتار‌هایی در کودکان شکل نگیرد کمک به افزایش اعتمادبه‌نفس و عزتِ نفس از طریق دادن عشق و محبت نامشروط به کودکان و همچنین پرورش مهارت‌های پذیرش خود به کودکان و نوجوانان است. این مهارت‌ها سبب می‌شود تا کودک کمتر در آینده برای پذیرفته شدن و طردنشدن تن به استاندارد‌های اشتباه بدهد.»
او تأکید می‌کند: «باید روی پرورش عزت نفس این کودکان کار کنیم تا توان پذیرش ضعف‌ها و کاستی‌هایشان را داشته باشند. بچه‌ها باید در خانواده امنیت روانی را احساس کنند تا تصور نکنند تمام شخصیت‌شان به ظاهرشان وابسته است. بچه‌ای که به اندازه کافی، توجه و محبت والدین خود را داشته باشد کمتر به سمت جلب نظر دیگران و برآورده کردن خواسته‌های دیگران می‌رود.
همچنین ما به‌عنوان والدین باید این مهارت را داشته باشیم که ورودی‌های ذهن، گوش و چشم کودک‌مان و به‌طور کلی فضایی را که در آن قرار می‌گیرد، با هوشمندی و نه با تحکم، کنترل کنیم.» اما استفاده از لوازم آرایشی چه تأثیری روی آینده کودکان می‌گذارد؟ در پاسخ به این سؤال، این روان درمانگر کودکان می‌گوید: «کودکان یاد می‌گیرند از واقعیت خود فاصله بگیرند. عادت می‌کنند همواره خود را از منظر آنچه دیگران می‌بینند بررسی و برای جلب تأیید دیگران تلاش کنند. این موارد باعث می‌شود تا در آینده هویت فردی‌شان تضعیف شود، عزتِ نفس و اعتمادبه نفس‌شان کاهش پیدا می‌کند که همه این موارد زمینه‌ساز اختلالات افسردگی و اضطراب است.»
او دلیل دیگر افزایش استفاده از لوازم آرایشی را در فضای مجازی و کودکان بلاگر می‌داند و می‌گوید: «مادر‌های این کودکان به‌دلیل درآمدزایی و دیده‌شدن بیشتر فرزندانشان، بلاگری می‌کنند. لباس‌های مختلف تن کودکان می‌کنند و از سن پایین فرزندانشان را آرایش می‌کنند تا لایک بیشتری را جمع‌آوری کنند. کودک هم با دیده شدن احساس ارزشمندی می‌کند و برای ظاهری جذاب‌تر، جذب لوازم آرایش می‌شود.
