گروه سیاسی: در حالی که ایران و عراق روزهای جمعه و شنبه از انبوه عزاداران حسینی سرشار بود، انتشار خبر به کما رفتن و درگذشت مهسا (ژینا) امینی بهت و حیرت و اندوه بزرگی را برای جامعه ایران به ارمغان آورد.
ژینا امینی دختر اهل سقز که برای سفر به تهران آمده بود روز چهارشنبه عصر به دلیل نوع پوشش خود دستگیر و بنا بر بیانیه رسمی نیروی انتظامی به یک کلاس توجیهی منتقل می‌شود. حال ژینا در این کلاس بد می‌شود و به کما فرو می‌رود. انتشار این خبر در روز چهارشنبه موجی از بهت و خشم و اندوه را در جامعه ایران به دنبال داشت. ژینا در بیمارستان کسری بستری شد، در حالی که از همان ابتدا به نظر می‌رسید که امید چندانی به نجات او وجود ندارد. تمام روز پنجشنبه به مخابره تصاویر ژینا روی تخت بیمارستان در شبکه‌های اجتماعی گذشت.
عصر جمعه اما انتشار خبر جان باختن او بود که ایران را در خشم و اندوه و ماتم فرو برد. موج واکنش‌ها ناگهان همه شبکه‌های اجتماعی را در برگرفت. چهره‌های سیاسی و فرهنگی و ورزشی و مذهبی در کنار انبوهی از مردم با خشم و اندوه در مورد ژینا امینی نوشتند. مخالفت با گشت ارشاد نقطه مشترک تمام این اعتراض‌ها بود. اعتراض به منتقدان و اصلاح‌طلبان و چهره‌های میانه رو سیاسی منحصر نمی‌شد؛ بسیاری از اصولگرایان شناخته شده هم با ابراز تاسف عمیق از مرگ ژینا، در انتقاد از رویه گشت‌های ارشاد سخن گفتند و نوشتند. کار به جایی رسید که یکی از چهره‌های مطبوعاتی و جوان اصولگرا (مدیر عامل موسسه همشهری) به انتقاد از همراه شدن اصولگرایان با اصلاح‌طلبان در نقد گشت ارشاد پرداخت. آیت العظمی بیات زنجانی از مراجع تقلید هم در این میان با صدور بیانیه‌ای، ضمن تسلیت به خانواده ژینا، پدیده گشت ارشاد را غیرعقلایی و نامشروع دانستند.
آیت الله بیات زنجانی: گشت ارشاد نامشروع است
متن کامل بیانیه آیت الله بیات زنجانی به این شرح است:
«در ارتباط با اتفاقی که پس از مواجهه گشت ارشاد، برای دختر جوان‌مان مرحومه مهسا امینی رخ داده است عرض می‌کنم که مجموعه رفتارها و وقایعی که موجب این اتفاق ناگوار و تأسف‌برانگیز شده، هم غیرقانونی است، هم غیرعُقلایی است و هم نامشروع.
غیرقانونی است از آن حیث که هیچ یک از قوانین کشور، مأموریت ارشاد و تربیت شهروندان را به پلیس نسپرده است؛ غیرعُقلایی است از آن حیث که تا جایی که می‌دانیم و در تاریخ دیده‌ایم این قبیل تلاش و تقلّاهای قهری هیچ وقت در هیچ جامعه‌ای موجب گسترش و استقرار پایدار و ماندگار هیچ ارزشی از ارزش‌های الهی و انسانی نشده است و نیز غیرمشروع است چون همان‌طور که بارها گفته‌ام آیۀ کریمه «لا إکراه فی الدین» با اطلاقی که دارد به صراحت و شفافیت تمام، مؤمنان را از توسعه قهری و ترویج ستم‌گرانه و ظالمانۀ ارزش‌هایی که آنها را دینی و اخلاقی می‌پندارند، بازداشته است چون این عین تناقض است و تناقض در هیچ کجای عالم بقاء ندارد.
خداوند إن شاء‌الله این دختر عزیزمان را مشمول رحمت واسعه خودش قرار بدهد، به خانواده محترم ایشان صبر و اجر عنایت بفرماید و به لطف یا به قهرش حقیقت کلام امیرالمؤمنین سلام‌الله‌علیه را به آمران و مأموران این قبیل حوادث القاء بفرماید که مقام و قدرت اگر ماندنی بود به شما نمی‌رسید.»
گشت‌های ارشاد نخستین بار در دوران حکومت محمود احمدی نژاد در خیابان‌های تهران ظاهر شدند. اصولگرایان به قدرت رسیده در دولت محمود احمدی نژاد اعتقاد داشتند که فضای جامعه در دوران حکومت سید محمد خاتمی از هنجارهای مد نظر آنان فاصله گرفته است و به خصوص پوشش زنان جامعه مطابق دیدگاه‌های آنان که آن را منطبق با اسلام و شریعت می‌دانند نیست و باید از طریق برخوردهای انتظامی این وضعیت به هنجار شود.
در تمام نیمه دوم دهه هشتاد و دهه نود فعالیت‌های گشت‌های ارشاد به انحای مختلف ادامه داشته است. گاه با شدت بیشتر و گاه با شدت کمتر. از همان ابتدا هم این موضوع با مخالفت‌های گسترده‌ای در میان گروه‌های مختلف اجتماعی و سیاسی مواجه بوده است. گروهی آن را مداخله حکومت در سبک زندگی مردم و تحدیدکننده آزادی‌های مشروع و قانونی مردم می‌دانستند و می‌دانند؛گروه دیگری بر این نکته تاکید دارند که برخوردهای قهری هیچ فایده‌ای در زمینه افزایش تقید مردم به مسئله‌ای چون حجاب ندارد و حتی تاثیری معکوس دارد و با ایجاد خشم و عصبانیت، مردم را از ارزش‌های دینی دورتر هم می‌کند.
علی رغم همه مخالفت‌ها و بالا و پایین‌ها اما اصولگرایان همواره از کلیت این پدیده دفاع کرده‌اند و البته با قدرت به کار خود ادامه داده‌اند.
تابستان‌ها معمولا فصل بالا گرفتن فعالیت گشت ارشاد است. تابستان ۱۴۰۱ از همان ابتدایش با تصاویری بسیار تلخ در مورد مسئله حجاب آغاز شد. ماجرای درگیری سپیده رشنو و رایحه ربیعی در اتوبوس بی آر تی که به بازداشت و محاکمه سپیده رشنو (دختری که با رایحه ربیعی که به او تذکر حجاب داده بود، درگیر شده بود.) و مخابره تصاویری از مادری که در مقابل ماشین گشت ارشاد التماس می‌کرد که دختر او مریض است و نباید بازداشت شود، واکنش افکار عمومی را در پی داشت. پلیس در مقابل، تاکید داشت که مجری قانون است و به جای برخوردهای قهری قصد دارد که با برگزاری کلاس‌های توجیهی اقدامات ارشادی را در مورد زنانی که بدحجاب می‌داند در دستور کار قرار دهد.
ماجرای تلخ ژینا امینی اما این گره کور را کورتر هم کرد. تا این لحظه وزیر کشور گفته است که یکی از معاونان خود را مسئول پیگیری این حادثه کرده است. محمد صالح جوکار رئیس کمیسیون شوراها و امور داخلی کشور هم در مصاحبه با ایلنا تاکید کرده است که مجلس این حادثه را پیگیری خواهد کرد.
جوکار گفته درباره دستور رئیس مجلس به کمیسیون شوراها برای بررسی مرگ مهسا امینی گفت:«ان‌شاءالله پیرو دستوری که رئیس مجلس به کمیسیون شوراها و امور داخلی کشور داده‌اند تیمی تشکیل خواهد شد و به صورت میدانی بررسی لازم را انجام خواهیم داد.»
رئیس کمیسیون شوراها و امور داخلی کشور تاکید کرد: هم در رابطه با بحث مجوزهایی که بوده است و هم اتفاقی که افتاده، از کلیه کسانی که در این موضوع دخیل بودند پرس‌وجو خواهد شد و بررسی می‌کنیم و گزارش این حادثه را به صحن علنی مجلس خواهیم آورد.
وی در پاسخ به سوال دیگر مبنی بر این که این نخستین بار نیست که گشت ارشاد دست به اقدامات اینچنینی می‌زند و در گذشته نیز شاهد رفتارهای بودیم که باعث جریحه‌دار شدن احساس عمومی و افکار عمومی شده است، آیا بهتر نیست در این رابطه اقدامات دیگری همچون اقدامات فرهنگی صورت گیرد، گفت: در این رابطه اقدامات و فعالیت‌های ایجابی اهمیت دارد و دستگاه‌ها و نهادهایی که با موضوع حجاب و عفاف مرتبط هستند مسئولیت دارند و باید اقدامات خودشان را انجام دهند.
جوکار خاطرنشان کرد: «البته پلیس نقش خودش را به عنوان ضابط قضایی ایفا خواهد کرد اما در رابطه با این حادثه تاسف‌باری که اتفاق افتاده باید همه جوانب را مورد بررسی قرار دهیم.»
وی تاکید کرد: «حقوق همه شهروندان ما در هر شرایطی باید حفظ شود؛ تکالیفی که ضابطان قضایی دارند، جای خودش را دارد.»
رئیسی و ماجرای ژینا امینی
ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور اصولگرا حالا در معرض یک آزمون دشوار قرار گرفته است. او مسئول حفاظت از قانون اساسی و شخص دوم کشور است. رئیسی در دوران تبلیغات ریاست جمهوری خود گفته بود که گشت ارشاد در دوران او باقی خواهد ماند اما مخاطب آن مدیران خواهند بود؛ وعده‌ای که نمی‌توان با قاطعیت در مورد عملی شدن آن صحبت کرد، اما می‌توان گفت که گشت ارشاد در مورد زنان تداوم یافته است.
رئیسی که این روزها در سفر خارجی است در دستوری به وزیر کشور خواستار گزارش فوری و دقیق در مورد این حادثه شده است. با این حال به نظر، خشم افکار عمومی و چالش بر سر پدیده گشت ارشاد فراتر از این چنین دستوراتی است و باید دید رئیس جمهور اصولگرا چه برنامه‌ای برای مدیریت این فضا دارد.
