گروه اجتماعی: زمستان سال گذشته بود که دکتر سید کاظم ملکوتی، دبیر علمی کنگره پیشگیری از خودکشی، با اشاره به افزایش موارد خودکشی در محیط‌های دانش‌آموزی، دانشجویی و کارگری، اضافه کرد که این مشکل به‌ویژه در میان افراد ۱۵ تا ۳۰ سال در حال افزایش است.
بعد از آن نیز حسین کرمانپور، رئیس مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت اعلام کرد که ۸درصد دانشجویان عنوان کرده‌اند همیشه یا اغلب و گاهی اوقات به خودکشی فکر می‌کنند. ۶.۸درصد نیز در ۱۲ماه گذشته سعی در اقدام به خودکشی داشته‌اند.
موضوعی که نشان می داد، دانشجویان علوم پزشکی بیش از بقیه دانش آموزان در معرض خودکشی قرار دارند.
کرمانپور به ارزیابی ۱۰ هزار دانشجوی ورودی دانشگاه‌های علوم پزشکی در سال ۱۴۰۱ اشاره و تصریح کرد: ۷۵ درصد از دانشجویان عنوان کرده بودند که در طول ۱۲ ماه گذشته به هیچ عنوان افکار خودکشی نداشته‌اند ولی در عین حال، ۸ درصد دانشجویان عنوان کرده‌اند که همیشه یا اغلب و گاهی اوقات به خودکشی فکر می‌کنیم. ۶٫۸ درصد از دانشجویان نیز در ۱۲ ماه گذشته سعی در اقدام به خودکشی داشته‌اند.
رئیس مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت بهداشت افزود: در این ارزیابی از دانشجویان پرسیده شده «در صورتی که نقشه خودکشی داشته‌اید با چه کسی در این مورد صحبت کرده‌اید؟» و مشخص شده که سهم صحبت با خانواده ۳۰ درصد، سهم مشاور و روحانی ۸ درصد، سهم دوستان و همکلاسی‌ها ۲۶٫۶ درصد، سهم اساتید و کارکنان دانشگاه ها ۱٫۳ درصد و سایرین نیز ۲۴ درصد بوده است.
کرمانپور در خصوص مهم‌ترین عامل انصراف از خودکشی در بین دانشجویان مورد ارزیابی قرار گرفته، گفت: بیشترین عامل انصراف این دانشجویان، صحبت با اساتید بوده است؛ اساتید عزیز با دانشجویان صحبت و گارد خود را باز کنید. صحبت و تعامل با دانشجویان، حدود ۳۷ درصد باعث شده فردی که قصد خودکشی داشته، منصرف شود.
وی با بیان اینکه اساتید صرفاً نباید به تدریس در کلاس و آموزش بپردازند، گفت: لازم است اساتید در چشم دانشجویان نگاه کنند و با آنها صحبت کنند و ارتباط صمیمانه تری به دور از قوانین خشک آموزشی داشته باشند.
وی ادامه داد: دومین عامل انصراف از خودکشی در بین دانشجویان، صحبت با دوستان و همکلاسی‌ها بوده است.
اما پیش از این نیز بارها در مورد خودکشی دانشجویان پزشکی هشدار داده شده بود. به عنوان مثال وحید شریعت رئیس انجمن علمی روانپزشکان ایران از خودکشی منجر به مرگ ۱۶ دستیار پزشکی (رزیدنت) طی سال ۱۴۰۱خبر داده بود.
به گفته شریعت در این باره «وزارت بهداشت آمار دقیق‌تر و بیشتری دارد که آن را محرمانه می‌دانند و اعلام نمی‌کنند.»
او از این رویه انتقاد کرد و افزود: «هر زمان مشکلی پیش می‌آید، قبل از هر کاری آمارها را محرمانه می‌کنند یا سریع تکذیب می‌کنند.»
همچنین محمود فاضل، رئیس شورای عالی نظام پزشکی، در گفت‌وگو با ایرنا آمار خودکشی در بین رزیدنت‌ها را «نگران‌کننده» و «معضل مهم برای جامعه پزشکی» دانست و از تشکیل کمیته‌ای در سازمان نظام پزشکی برای بررسی این موضوع خبر داد.
از دانشجویان تا رزیدنت ها
در این میان به نظر می رسد خودکشی در بین رزیدنت های پزشکی به مراتب بیشتر از سایر دانشجویان باشد کمااینکه بهمن ماه سال گذشته رسانه ها اعلام کردند که پس از «ثبت چندین مورد خودکشی در بین دانشجویان پزشکی»، به درخواست معاون آموزشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، کمیته‌ای ویژه برای بررسی علت این خودکشی‌ها تشکیل شده است.
در واقع «خودکشی رزیدنت‌ها» در سال‌های اخیر بارها خبرساز شده است و رسانه‌های ایران با عناوینی همچون مرگ ناگهانی و پایان خودخواسته زندگی به صورت سطحی به آن پرداخته‌اند. با این حال، معدود گزارش‌های منتشر شده نیز نشان دهنده وضعیت بحرانی در این بخش است؛ وضعیتی که وزارت بهداشت را مجبور به تشکیل «کمیته ویژه» کرده است.
بحران خودکشی
در تیر ماه سال گذشته نیز ، «خبر آنلاین» در گزارشی خودکشی رزیدنت‌های پزشکی را «در وضعیت بحرانی» خواند و نوشت: «افزایش آمار این خودکشی‌ها همزمان با بی‌توجهی مسئولان به وضعیت رزیدنت‌های پزشکی، دستمزد اندک در برابر مسئولیت سنگین و فشار کاری خارج از توان آنها، زنگ خطر را در این حوزه به صدا درآورده است.»
به گفته این رسانه ها، با تشکیل این کمیته، روسای دانشگاه‌های علوم پزشکی و معاونین آموزشی آنها موظف شدند اقدامات لازم، مستمر و از نزدیک را برای پیشگیری خودکشی دانشجویان و دستیاران انجام دهند.
به نوشته دیده‌بان ایران، کارشناسان این حوزه اجرای این دستور را «گامی موثر در کاهش فشار‌های روانی و بهبود شرایط تحصیلی و آموزشی دانشجویان و دستیاران پزشکی ارزیابی کرده‌اند.»
این در شرایطی است که در گذشته نیز مشابه چنین کمیته‌ها و یا ستادهایی در موارد دیگر تشکیل شدند که کارایی چندانی نداشتند.
پیش از این نیز معاون آموزشی وزیر بهداشت در بهمن سال ۱۴۰۲ از راه‌اندازی «کمیته رصد منشور دستیاری» خبر داده و مدعی شده بود: وزارت بهداشت دستورالعملی را تهیه کرده که در آن، میزان ساعت کاری، تعداد کشیک‌ها و اینکه دستیار بعد از کشیک چند ساعت باید بیمارستان بماند مشخص شده است.»
بر همین اساس، به نظر می‌رسد اقدامات قبلی در این حوزه نتیجه بخش نبوده و نگرانی‌ها کماکان پابرجاست. نیما شهریارپور، متخصص طب اورژانس بیمارستان بهارلو تهران، نیز چندی قبل با تایید این موضوع گفته بود: «بحران خودکشی در میان رزیدنت‌ها، نسبت به جمعیت کشور، جدی‌تر و فراتر از تصور عموم است. این تنها یک ادعا یا تخمین نیست، بلکه نتیجه یک بررسی جامع از سوی انجمن پزشکی دانشگاه تهران است که بر اساس آن در یک جامعه رزیدنتی ۲۰۴ نفره، بیش از ۹۳ درصد آنها، یعنی ۱۸۸ نفر، دچار «فرسودگی شغلی» شده بودند و افکار خودکشی را در سر می‌پروراندند.»
این پزشک متخصص افزوده بود که کارگروهی از سوی انجمن روانپزشکی در سازمان نظام‌پزشکی با بررسی وضعیت سلامت روان ۲۵۳ رزیدنت روانپزشکی اعلام کرد که فشار روانی وارده بر این جمعیت، جدی‌تر از چیزی است که تصور می‌شود.
به گفته شهریارپور، طبق بررسی‌های انجام‌شده، آمار خودکشی در جامعه پزشکی ۳.۱ تا ۵ برابر افزایش پیدا کرده است. به طوری که در جمعیت دستیاری (رزیدنتی)، که معادل ۱۴ هزار تن است، سالانه به طور متوسط ۱۳ خودکشی منجر به مرگ رخ می‌دهد.
بر اساس یافته‌ها، آمار خودکشی در میان پزشکان مرد ۴۰ درصد و در پزشکان زن ۱۳۰ درصد، نسبت به جمعیت عمومی، افزایش یافته که عدد قابل توجه و نگران‌کننده‌ای است.
پیش از این، سخنگوی سازمان نظام پزشکی ایران با اذعان به افزایش میزان خودکشی در جامعه پزشکی «حجم کاری بسیار بالا و عدم تناسب حقوق دریافتی نسبت به فعالیت‌های انجام شده را یکی از دلایل خودکشی رزیدنت‌ها اعلام کرد و گفت که این خودکشی‌ها «چند بعدی و چند وجهی» است.
انجمن علمی روانپزشکان ایران نیز هم در دی سال ۱۴۰۲ با ابراز نگرانی از آمار بالای خودکشی در بین رزیدنت‌ها تداوم این روند را زمینه‌ساز «فروپاشی نظام سلامت» دانست
آخرین اظهار نظر
حالا اما در آخرین اظهار نظر در این مورد چند روز قبل معاون فرهنگی و دانشجویی وزارت بهداشت با اشاره به اینکه تعداد ۷ نفر از دانشجویان دانشگاه های علوم پزشکی سال گذشته بر اثر خودکشی فوت کردند، گفت: ۸۴ نفر از دانشجویان نیز اقدام به خودکشی کرده بودند که موفق آمیز نبود. ضمن اینکه ۱۰۴۶ نفر از دانشجویان نیز افکار خودکشی داشتند .
دکتر مسعود حبیبی نیز در این زمینه گفته است: متاسفانه بر خلاف ادعاهایی که بعضاً اعلام می شود، آمار خودکشی در ایران بالا نیست. طبق آمار ارایه شده در سال ۲۰۲۳ آمار خودکشی منجر به مرگ در میانگین جهانی ۹ در هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت است. این آمار در کشور آمریکا ۱۴ و در ایران نیز ۸ نفر می باشد. بنابراین اینگونه نیست که خودکشی در ایران بسیار بالاتر از سایر کشورها باشد. اگر چه ما معتقد هستیم خودکشی یک نفر هم زیاد است و نباید اتفاق بیفتد.
وی در ادامه با بیان اینکه نسبت خودکشی در بین دانشجویان بسیار پایین تر از جمعیت عمومی جامعه است، تصریح کرد: در بین جمعیت دانشجویی دانشجویان علوم پزشکی کشور در سال ۱۴۰۳ تعداد ۷ دانشجو بر اساس خودکشی فوت و ۸۴ نفر نیز اقدام به خودکشی کرده بودند.
معاون فرهنگی و دانشجویی وزارت بهداشت یادآور شد: در سال ۱۴۰۳ تعداد ۱۰۴۶ نفر دانشجو و دستیار دارای افکار خودکشی بودند که با مداخله به هنگام، مانیتور هفتگی، استفاده از جلسات روان درمانی و اقدامات پیشگیرانه نظیر برگزاری تورهای فرهنگی، اجرای طرح موفق منتورینگ توسط دانشگاه ها از جمله دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، آموزش مهارت های زندگی از جمله تاب آوری و حل مسئله توسط مراکز مشاوره از اقدام به خودکشی منصرف شده و تحت درمان روانشناختی قرار گرفتند.
معاون فرهنگی و دانشجویی وزارت بهداشت وجود اختلالات استرس و اضطراب را عامل اصلی خودکشی در بین دانشجویان دانست و گفت: با توجه به اهمیت سلامت روان دانشجویان و دستیاران در وزارت بهداشت و ابلاغ ماده ۳۶ قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت به منظور ارتقا سطح بهزیستی روانی، پیشگیری و درمان انواع اختلالات روانشناختی افسردگی، اضطراب و غیره ادارات مشاوره دانشگاه ها ارتقا جایگاه سازمانی پیدا کردند و علاوه بر سلامت روان موضوعاتی نظیر سبک زندگی دانشجویی، ارتباط با خانواده، پیوند و ازدواج به خوزه فعالیت این ادارات اضافه شده است.
دکتر حبیبی خاطرنشان نشان کرد: بر اساس آمار منتج از غربالگری دانشجویان علوم پزشکی، تعداد ۴۰ هزار نفر از دانشجویان علوم پزشکی نیاز به انجام مداخلات روان درمانی هستند.
خودکشی از منظر عمومی
در همین خصوص دکتر آذرخش مکری، روانپزشک و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران، معتقد است که باید به مقوله خودکشی فراتر از اینها نگاه کرد. وی با اشاره به اینکه سالانه ۸۰۰ هزار نفر در جهان بر اثر خودکشی جان خود را از دست می‌دهند، افزود: تعداد افرادی که اقدام به خودکشی می‌کنند، ۲۰ برابر این رقم است. مکری افزود: هیچ عاملی وجود ندارد که به تنهایی ریسک خودکشی را چند برابر کند بنابراین، عوامل قاطع و ابر فاکتور در بروز خودکشی نداریم.
وی همچنین تأکید کرد که خودکشی نتیجه پیچیدگی‌های روانی مختلفی است و عوامل متعددی مانند افسردگی، اسکیزوفرنی و اختلال دوقطبی می‌توانند در بروز آن نقش داشته باشند.
این روانپزشک هشدار داد که در ۶۰ درصد موارد خودکشی که منجر به مرگ می‌شود، هیچ سابقه قبلی از اقدام به خودکشی وجود ندارد. او تأکید کرد که حتی صحبت‌های شوخی در مورد خودکشی نیز باید جدی گرفته شود. او اشاره کرد که برخی افراد حتی تا یکی دو روز قبل از خودکشی نیز هیچ نشان‌های از آن بروز نمی‌دهند. بنابراین باید در بین دانشجویان پزشکی نیز این مقوله ریشه یابی شود و تدابیری اتخاذ شود تا آمار خودکشی در بین آنها کاهش پیدا کرده یا حداقل متوقف شود.
