گروه دیپلماسی: دور جدید درگیری میان نظامیان کشورهای ارمنستان و جمهوری آذربایجان در بامداد دیروز (سه‌شنبه) سطح قابل توجهی از واکنش‌ها را به همراه داشته است. در همان ساعات ابتدایی بعد از وقوع درگیری‌ها، وزارت دفاع جمهوری آذربایجان اعلام کرد، ارمنستان مناطق داشکسن، کلبجر و لاچین را زیر آتشبار سنگین قرار داده و وزارت دفاع ارمنستان می‌گوید آذربایجان شهر‌های گوریس، سُتک و جرموک را در غرب ارمنستان زیر آتش سنگین گرفته است.
درگیری شدید اخیر میان نظامیان جمهوری آذربایجان و ارمنستان در شرایطی به وقوع پیوست که در ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۰ (۶ مهر ۱۳۹۹) نظامیان دو کشور به مدت شش هفته (۴۴ روز) بر سر قره‌باغ کوهستانی وارد جنگ شدند. در این جنگ بیش از ۶۵۰۰ نفر از نظامیان و غیرنظامیان کشته شدند. در این مقطع با وساطت روسیه در ۱۰ نوامبر ۲۰۲۰ (۲۰ آبان ۲۰۲۰) توافق‌نامه آتش‌بس میان دو طرف به امضا رسید که طی آن کنترل آذربایجان بر بخش‌هایی از قره‌باغ کوهستانی از سوی ایروان به رسمیت شناخته شد.
همچنین، دور جدید درگیری‌ها در شرایطی صورت می‌گیرد که در مرداد ماه سال گذشته (۱۴۰۰) و نیز در اواسط ماه گذشته (مرداد) سال جاری (۱۴۰۱) نظامیان آذربایجان و ارمنستان در منطقه قره‌باغ کوهستانی درگیر شده بودند. حتی در ماه گذشته دولت آذربایجان طی بیانیه‌ای اعلام کرد که در جریان عملیاتی تحت عنوان «انتقام» علیه «اقدامات تروریستی‌گروه‌های مسلح غیرقانونی ارمنی در سرزمین آذربایجان» اقدام به تصرف چند موضع استراتژیک کرده است.
در سوی مقابل، در همین مقطع، نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، جلسه اضطراری شورای امنیت این کشور را تشکیل داد و ایروان با انتشار بیانیه‌ای از جامعه جهانی خواست تا به توقف «اقدامات تهاجمی» آذربایجان کمک کند.
تاکید ارمنستان بر متجاوزانه بودن حمله باکو
بعد از درگیری بامداد دیروز (سه‌شنبه) دولت ایروان به شکلی گسترده بر مقصر بودن جمهوری آذربایجان در ایجاد تنش‌ها تاکید دارد. به گزارش خبرگزاری «آرمنا پرس» «نیکول پاشینیان» نخست وزیر ارمنستان در پارلمان این کشور گفت: «آذربایجان بیانیه سه جانبه نوامبر ۲۰۲۰ را تحریف می‌کند و آنگاه از ایجاد کریدور از طریق خاک ارمنستان صحبت می‌کند.»
وی ادامه داد: «موضع ما این بوده و ادامه دارد که قصد نداریم از طریق خاک جمهوری ارمنستان به کسی کریدور بدهیم، اما علاقه‌مند به باز کردن و رفع انسداد جاده از طریق خاک جمهوری ارمنستان هستیم. جمهوری ارمنستان این منطق را دارد که همه کشورهای منطقه از جمله ارمنستان وآذربایجان می‌توانند از این جاده استفاده کنند.»
نخست وزیر ارمنستان تلفات این کشور طی درگیری‌های شدید با جمهوری آذربایجان را نیز اعلام کرد. نیکول پاشینیان در پارلمان ارمنستان اعلام کرد که ۴۹ نظامی ارمنستانی در جریان درگیری‌های تازه کشته شدند. به گفته نخست‌وزیر ارمنستان، نظامیان جمهوری آذربایجان به مواضع ارمنستان حمله کردند.
علاوه بر پاشینیان، وزارت دفاع ارمنستان نیز درگیری نظامی را نتیجه تحریکات باکو خواند و افزود آذربایجان در حملات خود از آتش توپخانه و پهپاد کمک گرفته است. منابع ارمنستانی با رد ادعا‌های باکو، تاکید کردند که ارتش جمهوری آذربایجان بدون اینکه تحریک‌شده باشد، با استفاده از توپخانه و پهپاد در حال انجام عملیات بزرگ و حمله به چند شهرستان ارمنستان نزدیک مرز هستند.
تاکید باکو بر اقدامات تحریک‌آمیز گسترده ایروان
برخلاف روایت ایروان، وزارت خارجه جمهوری آذربایجان طرف ارمنستانی را به انجام «اقدامات تحریک‌آمیز گسترده» متهم کرد. این وزارتخانه با صدور یک بیانیه اعلام کرد: «از اواخر شب ۱۲ سپتامبر (۲۱ شهریور) واحدهای نیروهای مسلح ارمنستان در مسیرهای داشکسن، کلبجر و لاچین در مرز دولتی آذربایجان و ارمنستان اقدامات تحریک‌آمیز گسترده‌ای انجام دادند.»
همچنین، به ادعای وزارت دفاع جمهوری آذربایجان، نیروهای ارمنستانی مشغول فعالیت‌های تجسسی در مرز مشترک و نقل و انتقال جنگ‌افزار بوده و دوشنبه شب نیز دست به مین‌گذاری زده بودند. به گفته وزارت دفاع باکو، واکنش نظامی جمهوری آذربایجان ماهیتی کاملاً محدود و منحصر به اهداف نظامی داشته است.
دعوت دو طرف به آرامش در سطح خارجی
در حوزه خارجی درگیری‌های میان نظامیان آذربایجان و ارمنستان با واکنش کشورهای مختلفی همراه شد. در مهم‌ترین سطح، سید ابراهیم رئیسی پیش از ظهر دیروز (سه‌شنبه) در پاسخ به تماس تلفنی «نیکول پاشینیان» نخست‌وزیر ارمنستان، با ابراز نگرانی از تداوم تنش در منطقه گفت: منطقه قفقاز شرایط خاصی را طی می‌کند و متاسفانه هنوزآرامش به این منطقه بازنگشته است. رئیس شورای‌عالی امنیت ملی همچنین با اشاره به نفوذ رژیم صهیونیستی در منطقه، حضور آن را ضد امنیت و تهدیدی برای کل منطقه ازجمله میزبانانشان معرفی کرد. رئیسی با بیان اینکه پیوسته اوضاع و تحولات را در منطقه قفقاز رصد می‌کنیم، خاطرنشان کرد: منطقه تحمل جنگ دیگری را ندارد. رئیس جمهور با اشاره به اینکه امنیت در منطقه قفقاز برای جمهوری اسلامی ایران بسیار حائز اهمیت است، تصریح کرد: امضاکنندگان بیانیه سه جانبه آتش‌بس به مفاد آن پایبند باشند و از هرگونه اقدامی در جهت ایجاد تنش در منطقه دوری کنند. رئیسی افزود: مرزهای تاریخی ایران و ارمنستان بستر رفاه، همگرایی و امنیت منطقه محسوب می‌شود و تهران مصمم به ادامه همکاری در همه زمینه‌ها به نفع رفاه و ثبات منطقه است.
«نیکول پاشینیان» نخست وزیر ارمنستان نیز در این تماس تلفنی با ارائه گزارشی از آخرین وضعیت تحولات در منطقه قفقازگفت: جمهوری اسلامی ایران همواره در رفع تنش‌ها و بحران‌های منطقه نقشی سازنده و تاثیرگذار داشته است. «نیکول پاشینیان» همچنین با ابراز خرسندی از روابط رو به گسترش تهران و ایروان، تاکید کرد: ارمنستان به دنبال تعمیق روابط با جمهوری اسلامی ایران در تمامی زمینه‌ها است.
آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا در یک بیانیه خواستار توقف فوری درگیری‌ها بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان و توسل به گفتگو شد. در بیانیه آنتونی بلینکن آمده است: «ایالات متحده عمیقا نگران گزارش‌ها درباره حملات در امتداد مرز ارمنستان و (جمهوری) آذربایجان از جمله حملات گزارش شده علیه مناطق و زیرساخت‌های غیرنظامی در داخل ارمنستان است. همانطور که ما از مدت‌ها قبل به روشنی اعلام کرده‌ایم، هیچ راه‌حل نظامی برای این منازعه وجود ندارد. ما خواستار توقف فوری خصومت‌های نظامی هستیم.»
علاوه برآمریکا، وزارت امور خارجه روسیه دیروز (سه‌شنبه) با انتشار بیانیه‌ای عنوان داشت: «ما از طرفین می‌خواهیم از تشدید بیشتر اوضاع خودداری کنند؛ خویشتن‌داری پیشه کرده و براساس بیانیه‌های سه‌جانبه سران روسیه، جمهوری آذربایجان و ارمنستان که به تاریخ ۹ نوامبر ۲۰۲۰، ۱۱ ژانویه و ۲۶ نوامبر ۲۰۲۱ برمی‌گردد، نسبت به آتش‌بس پایبند باشند.» وزارت خارجه روسیه تاکید کرد تمامی مناقشات میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان باید به طور اختصاصی از طریق سازوکارهای دیپلماتیکی و سیاسی حل‌وفصل شوند.
علاوه بررهبران این کشورها، جوزپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز سه‌شنبه از ارمنستان و جمهوری آذربایجان خواست به مواضع خود قبل از تشدید تنش بازگردند و آتش بس را رعایت کنند. به گزارش خبرگزاری اسپوتنیک، بورل در بیانیه‌ای اعلام کرد: طی ساعات گذشته درگیری‌های شدیدی در امتداد مرز ارمنستان و جمهوری آذربایجان با تلفات جانی روی داده است. وی افزود: توقف خصومت‌ها و بازگشت به میز مذاکره، الزامی است. همه نیروها باید به مواضع قبل از تشدید تنش بازگردند و آتش بس باید به طور کامل رعایت شود. این دیپلمات اروپایی تاکید کرد که اتحادیه اروپا به اقدام به عنوان یک میانجی‌گر صادقانه بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان ادامه می‌دهد و تماس‌ها با رهبران دوکشور در حال انجام است.
افزایش نگرانی‌ها از وقوع جنگ بزرگ
پس از وقوع دور جدید درگیری‌ها، با وجود اعلام آتش‌بس از سوی دو طرف، اکنون مساله قابل توجه این است که آینده تنش‌ها میان باکو و ایروان به چه سمتی سوق پیدا می‌کند؟ اولین و شاید در دسترس‌ترین سناریو در ارتباط با آینده روابط میان دو کشور احتمال تکرار جنگ بزرگ جدید مشابه با درگیری ۴۴ روزه سپتامبر ۲۰۲۰ است.
در سوی جبهه آذربایجان با توجه به پیروزی‌های کسب شده در توافق صلح نوامبر ۲۰۲۰ به وضوح این انگیزه قابل مشاهده است. در واقع، باکو با آگاهی از داشتن دست بالا در میدان تحولات نظامی، رویای الحاق استان سیونیک به خاک جمهوری آذربایجان را در سر می‌پروراند. الهام علی‌اف، رئیس جمهوری آذربایجان نیز تشدید درگیری‌ها را به مقطعی موکول کرده که روسیه به عنوان قدرتمندترین بازیگر دخیل در بحران میان دو کشور، درگیرجنگ اوکراین است؛ لذا امکان مداخله جدی مسکو در بحران اخیر و شاید جنگ جدید دور از انتظار خواهد بود. در مقابل دولت پاشینیان با سنجش وضعیت گذشته و توان نظامی ارتش ارمنستان، به شدت مخالف ورود به یک جنگ بزرگ جدید است.
با این اوصاف، باید توجه داشت طی ماه‌های بعد از صلح نوامبر ۲۰۲۰ (آبان ۱۳۹۹) همواره درگیری‌های محدودی میان نظامیان دو کشور در نقاط مرزی به وقوع پیوسته است. برای نمونه، در اولین سالگرد توافق میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان، پس از انتشارگزارشاتی درباره زخمی شدن سه سرباز جمهوری آذربایجان بر اثر انفجار یک وسیله انفجاری در یکی از ایست‌های بازرسی ناگورنو- قره‌باغ، در ۱۳ نوامبر ۲۰۲۱ (۲۲ آبان ۱۴۰۰) مجددا موجی از تنش میان طرفین حاکم شد.
