روزان: بالاخره بعد از خاموش شدن شعله های انفجار در بندر رجایی شهر، نوبت به برآورد خسارت ها و تبعاتی که این آتش سوزی به همراه داشته رسیده است. در این میان ابعاد زیست محیطی این مساله بی شک یکی از مهمترین شاخص هایی است که می تواند مورد بررسی قرار گیرد. برای بررسی آسیب های زیست محیطی انفجار یاد شده، از همان ابتدای وقوع انفجار، با حضور تیم‌های محیط زیست در محل حادثه، پایش مستمر کیفیت هوا و خاک آغاز شد. به گفته مسئولان، با اقدامات سریع مدیریت بحران، میزان آلودگی‌های محیطی به‌طور چشمگیری کاهش یافت و اقدامات لازم برای جلوگیری از آلودگی آب‌های ساحلی نیز انجام شد. مدیرکل حفاظت محیط زیست استان هرمزگان در همین زمینه اقدامات صورت گرفته از اولین روز حادثه و آلاینده‌های شناسایی شده از سوی ایستگاه‌های ثابت و دستگاه‌های پرتابل را شرح داد.
بنا بر گزارش مسئولان محیط زیست، در ابتدای این حادثه با پایش‌های میدانی، مشخص شد که میزان آلودگی از حالت طبیعی خارج شده و بر همین اساس تصمیمات اضطراری برای کاهش اثرات آن اتخاذ شد.
در همین راستا، تیم محیط زیست با استقرار ایستگاه‌های سنجش در منطقه، کیفیت هوا را بررسی کرد و تمرکز اصلی بر پایش گازهای آلاینده‌ای همچون اکسیدهای گوگرد (SOx)، اکسیدهای نیتروژن (NOx)، ذرات معلق کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون (PM۲.۵) و ازن (O₃) قرار گرفت که در روز نخست حادثه، افزایش چشمگیری در شاخص PM۲.۵ ثبت شد، اما به گفته مسئولان، سایر گازها همچون متان تغییر محسوسی نشان ندادند.
به گفته مدیر کل حفاظت محیط زیست استان هرمزگان، برای جلوگیری از گسترش آلودگی به آب‌های ساحلی، اقدام به ایجاد سدهای خاکی در مسیر کانال‌های آبرسانی شد و این اقدامات موجب شد که هیچ‌گونه آلودگی وارد خلیج فارس نشود. از سوی دیگر اگرچه مدیریت پسماند به مرحله پس از بحران موکول شده اما با مدیریت مناسب، پسماندهای ناشی از حادثه جمع‌آوری می‌شود و دفع اصولی آن‌ها در دستور کار قرار خواهد گرفت.
وی ادامه داد: به منظور پایش آلودگی خاک نیز به طور منظم اقداماتی در منطقه غرب بندرعباس انجام می‌شود که البته با توجه به صنعتی بودن منطقه، پایش‌های خاک پیش از این نیز انجام می‌شد اما در پی این حادثه، مکان‌های جدیدی نیز برای نمونه‌برداری در نظر گرفته شده تا از نبود آلودگی‌های فراتر از حد مجاز اطمینان حاصل شود.
بر اساس اعلام مدیرکل حفاظت محیط زیست استان هرمزگان در زمینه مدیریت بحران، شعاع ۵ کیلومتری از کانون حادثه به عنوان منطقه اصلی پایش در نظر گرفته شده و شعاع ۱۰ کیلومتری نیز به صورت مکمل بررسی خواهد شد.
حبیب مسیحی تازیانی در گفت‌وگو با ایسنا تاکید کرد: هیچ نشت محسوسی یا انتشار مواد سمی در حادثه رخ نداده است و خوشبختانه با مدیریت دقیق، آثار آلودگی کنترل شده است. برآورد میزان خسارت‌های زیست محیطی به مراحل پس از مدیریت بحران موکول شده است.
کاهش محسوس آلودگی هوا در روز دوم و سوم
مسیحی تازیانی افزود: در ادامه اقدامات اطفای حریق، سطح آلودگی را تا حد قابل توجهی کاهش داد، به‌طوری که در روز دوم آلودگی فقط در کانون وقوع حادثه و حوالی آن یعنی در منطقه غرب بندرعباس محسوس بود. در فاصله دو تا سه کیلومتری از کانون حادثه، چند روستا وجود دارد که این مناطق مد نظر قرار گرفت و کمیته اضطرار الزام رعایت نکات بهداشتی را از طریق فرمانداری و به‌طور مستقیم از طریق دهیاری اعلام کرد. این موارد به صورت زیرنویس در شبکه محلی صداوسیما نیز اطلاع‌رسانی شد و رسانه‌های محلی نیز به این موضوع پرداختند.وی تاکید کرد: نیازی به تخلیه روستاهای نزدیک محل حادثه نبود.
مسیحی تازیانی افزود: در منطقه دود ناشی از آتش‌سوزی عمدتاً به سمت بالا حرکت می‌کرد و کمتر بر سطح زمین خزش داشت، ولی با توجه به آنالیزهایی که همکاران انجام دادند، برخی از پارامترها در محدوده استانداردهای لازم قرار نداشت. به دلیل میزان ریزگردی که منتشر می‌شد، الزاماتی تعیین شد که تردد در فضای باز کمتر شود و افرادی که فعالیت در فضای باز داشتند از ماسک‌هایی مانند ماسک N۹۵ یا ماسک‌هایی که مرکز بهداشت توصیه کرده بود، استفاده کنند. این الزامات در کمیته اضطرار مصوب شد و به اطلاع شهروندان رسید.
وی ادامه داد: روز دوشنبه (سومین روز از حادثه؛ ۸ اردیبهشت‌ماه) فقط دانش‌آموزان منطقه غرب و روستاهای غرب بندرعباس که احتمال داده می‌شد، تحت تأثیر آلودگی قرار گیرند، مسائل بهداشتی را رعایت کردند.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان هرمزگان اضافه کرد: دوشنبه آلودگی در میدان حادثه نیز به‌طور قابل توجهی کاهش یافته بود، به‌طوری که حین عملیات، زمانی که شعله‌ها و گرما کاهش می‌یافت، دود ناشی از آن بسیار کم شده بود و انتشار آن تنها محدود به همان منطقه بود.
وی ادامه داد: در حال حاضر با وجود کاهش آلودگی، فعالیت‌هایی که در محدوده انجام می‌شود با رعایت الزامات بهداشتی در جریان است. در همین رابطه برای کارکنانی که در محدوده فعال هستند، الزام رعایت مسائل بهداشتی در نظر گرفته شده است و پایش آلودگی از سوی اداره کل محیط زیست استان هرمزگان به‌طور مستمر ادامه می‌دهند.
اقدامات فوری برای جلوگیری از آلودگی آب‌های ساحلی
مسیحی تازیانی در مورد آلودگی‌های ناشی از آتش‌سوزی در بندر شهید رجایی بندر عباس گفت: مدیریت بحران بلافاصله در محل تشکیل شد. با توجه به اینکه مشتقات نفتی مثل قیر و ترکیبات مشابه رها شده بود و به کانال‌های آب سطحی راه پیدا می‌کردند، برای جلوگیری از آلودگی خلیج فارس، سدهای خاکی در کانال اصلی ایجاد شد. ابعاد کانال مناسب مدیریت این کار بود و در طول حدود پنج تا شش کیلومتر، دو طرف کانال بسته شد. آب‌های مورد استفاده برای اطفای حریق هم به این کانال‌ها هدایت شد. با این شرایط حتی یک ذره از آلودگی‌ها وارد آب‌های ساحلی و دریایی نشد. این اقدام بسیار به‌موقع و هوشمندانه در حوزه مدیریت آب‌ها و پسماندهای جاری بود.
اجرای برنامه‌های پایش خاک و انتخاب مکان‌های جدید نمونه‌برداری
وی در خصوص احتمال آلودگی خاک با ذرات دود سنگینی که بر اثر حریق منتشر شده‌اند نیز گفت: پایش خاک به صورت روتین در منطقه غرب بندرعباس انجام می‌شود و چون این منطقه صنعتی است، هر چند وقت یک بار نمونه‌برداری خاک صورت می‌گیرد. حالا با توجه به این حادثه، ممکن است نیاز باشد مکان‌های جدیدی نیز انتخاب شود. اگر ذراتی که در هوا منتشر شده‌اند روی خاک نشسته باشد و آلودگی خاک بیش از حد استاندارد باشد، قطعاً باید مدیریت صحیحی برای خاک هم در نظر گرفته شود.
مسیحی تازیانی ادامه داد: پایش‌های خاک از برنامه‌های پس از بحران است. در ادامه در اداره کل محیط زیست استان، پایش آب‌های ساحلی، پسماندها و دیگر موضوعات نیز دنبال می‌شود تا آثار حادثه بر محیط زیست به حداقل برسد.
پایش در شعاع ۵ و ۱۰ کیلومتری از کانون حادثه
مدیر کل حفاظت محیط زیست استان هرمزگان در خصوص شعاع پایش نیز گفت: دو شعاع پایش در نظر گرفته شده است؛ شعاع پنج کیلومتری و شعاع ده کیلومتری که البته بیشتر تمرکز بر شعاع پنج کیلومتری است؛ پنج کیلومتر به دور کانون حادثه.
آلاینده‌های شناسایی شده در روز نخست حادثه
وی درباره ثبت آلاینده‌ها در پی وقوع آتش‌سوزی و انفجار در بندر شهید رجایی گفت: در روز اول حادثه، عمدتاً ترکیبات هیدروکربنی منتشر می‌شد که مشتقاتی از مواد نفتی بود و طبق آمار برخی از کالاهای موجود مثل ایزوگام‌ها هم در کانتینرها بوده‌اند. به‌صورت عینی مشاهده شد که ترکیبات نفتی، دودهای سیاه‌رنگی ایجاد می‌کرد که جو محیط اطراف را تحت تأثیر قرار داده بود.
مسیحی تازیانی ادامه داد: پایش‌های محیط زیست استان هرمزگان نیز بر همین موضوع متمرکز بود تا مشخص شود که چه موادی آزاد شده‌اند. تمام پارامترهایی که مدنظر محیط زیست بود، پایش شد؛ هم سطوح آلودگی ناکس، هم ازن و هم غبار محیطی. ترکیبات احتمالی در نظر گرفته شد و بررسی محیط زیستی بر مبنای آن‌ها انجام گرفت.
مدیرکل محیط زیست استان هرمزگان افزود: وقتی یکی از شاخص‌ها بیش از حد مجاز بود، آن شاخص به عنوان وضعیت ناسالم اعلام شد. در واقع، شاخص اولیه‌ای که به عنوان شاخص ابتدایی در نظر گرفته شد، تغییرات زیادی نشان داد. همین امر باعث حساسیت و فوری به کمیته بحران اعلام شد که ذرات معلق کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون (PM۲.۵) فراتر از حد مجاز است البته ترکیبات دیگری هم شناسایی شدند که مربوط به مشتقات نفتی بودند. شاخص مونوکسید کربن نسبت به شرایط منطقه بالا بود. اگرچه گاه از شرایط نرمال منطقه، یعنی از استاندارد ۸ ساعته‌ای که باید اندازه‌گیری می‌کردیم، خارج نمی‌شد اما تغییراتش قابل توجه بود.
عدم مشاهده تغییرات قابل توجه در گازهای دیگر
مسیحی تازیانی ادامه داد: تغییراتی در ناکس نیز ایجاد شده بود که البته از حد مجاز خارج نمی‌شد. مقادیر ازن (O₃) نیز با تغییراتی همراه بود. در کانون حادثه، تغییرات عمدتاً در شاخص‌های ذرات معلق کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون، منوکسید کربن، ناکس و ازن بود و بالاترین تغییرات مربوط به شاخص PM۲.۵ بود. گازهای دیگری مانند متان نیز با دستگاه پرتابل اندازه‌گیری شد اما تغییر محسوسی نداشت. از آن‌جا که به صورت پرتابل اندازه‌گیری می‌شد داده‌های قبلی موجود نبود که بر اساس آن سنجیده شود. بر همین اساس با حدود مجاز مقایسه شد.
مدیرکل حفاطت محیط زیست استان هرمزگان در ادامه گفت: در بندرعباس، تمرکز بر ذرات معلق بود؛ از آن‌جا که افزایش قابل توجه ذرات در منطقه غرب مشاهده شد، همزمان در همان ساعات در بندرعباس نیز تغییراتی در کیفیت هوا ایجاد شد البته آثار انفجار و آتش سوزی در بندر شهید رجایی بر هوای بندرعباس، به ویژه در روز اول پیش‌بینی شد.
ادامه پایش و برآورد خسارت‌های زیست‌محیطی در مراحل بعدی
وی درخصوص نشت مواد یا انتشار مواد سمی نیز گفت: نشتی یا انتشار مواد سمی وجود نداشت و اغلب ترکیبات نفتی در کانتینرها موجود بود. در حال حاضر هم تیم‌های پایش محیط زیست در محل حضور دارند و پایش‌ها را انجام می‌دهند.
تازیانی در پایان در خصوص برآورد میزان خسارت‌های زیست‌محیطی نیز گفت: این موضوع به بعد از پایان بحران و به مرحله بررسی‌های دقیق موکول شده است.
