روزان: بالاخره بعد از گذشت دو سال ازفیلتر شدن بسیاری از اپلیکیشن ها در دولت سیزدهم، رئیس دولت چهاردهم به یکی از وعده های انتخاباتی اش عمل کرد و موفق شد با تلاش های بدون حاشیه خود، درگام اول دو پلتفرم واتساپ و گوگل پلی را رفع فیلتر کند، گرچه واکنش‌ها نشان داد که مردم همچنان خواهان دسترسی آزاد به تمام پلتفرم‌ها هستند و از فیلترینگ گسترده داخلی ناراضی‌اند.
هفته گذشته دولت چهاردهم اعلام کرد که در پی گفتمانی در راستای وفاق ملی، دو پلتفرم واتساپ و گوگل پلی از فیلترینگ خارج شد. این خروج از فیلترینگ دو پلتفرم در حالی از سوی دولت سرآغاز رفع فیلترینگ در ایران اعلام شد که شهروندان در سراسر ایران اعلام کردند که خروج این دو پلتفرم هرچند مثبت است اما این دو آنچنان در زندگی آنان کاربردی نداشت و خواستار رفع فیلتر پلتفرم‌هایی با کاربرد بیشتر و به طور کلی رهایی همه پلتفرم‌های تحت فیلتر بودند.
با این حال هنوز هم این اقدام نه تنها حاشیه های فراوانی را به دنبال داشته و دارد که بسیاری از کاربران از بروز اختلال های گسترده برای اتصال به این دو پلتفرم به شدت شکایت دارند.
موضوعی که به حدی بالا گرفته که بهزاد اکبری مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت با انتشار پستی در شبکه ایکس در باره اختلال در واتساپ اعلام کرد: برخی کاربران در زمان اتصال به واتساپ ممکن است اختلال داشته باشند که مربوط به خود اپلیکیشن و یا شبکه متا و احتمالا مربوط به محدودیت‌هایی است که برای برخی از IPهای ایرانی در کلادهای خارجی اعمال میشود است.
وی افزود: این مساله (اختلال) ارتباطی به شبکه ایران ندارد. همکاران ما پیگیر حل مشکل از طریق شرکت متا هستند.
مقاومت تا لحظه آخر!
به نظر می رسد تا لحظه آخر هم گروهی از مخالفان مصمم بودند تا این گام را در همان نطفه خفه کنند. در همین زمینه مصطفی پوردهقان، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی با اشاره به نامه روز تعدادی از نمایندگان در مورد فضای مجازی، گفت: قبل از جلسه شورای عالی فضای مجازی تعدادی از نمایندگان که اتفاقاً از موافقان فیلترینگ هستند و برخی از آنها عضو شورای عالی فضای مجازی هستند با نوشتن بیانیه ای با این محتوا که باید از بی بندوباری در فضای مجازی جلوگیری کرد و چارچوب خاصی به فضای مجازی داد روی میز تک تک نمایندگان رفتند و از آنها می خواستند که این متن را امضا کنند.
وی اظهار کرد: تعداد ۱۳۰نماینده این بیانیه را امضا کردند .
پوردهقان گفت: آقایان می خواستند این بیانیه را در جلسه بعدازظهر شورای عالی فضای مجازی ببرند و از رفع فیلتر برخی سکوها جلوگیری کنند. خوشبختانه اقدام آنها عملی نشد و سران قوا و سایر اعضا به رفع فیلتر واتساپ و گوگل پلی رای دادند که جای تقدیر دارد.
چرا رفع فیلتر؟
مرتضی کیارسی فعال حوزه رسانه و پژوهشگر اجتماعی، در خصوص چهار دلیلی که شکست تحمیل و انحصارگزینی در خصوص شبکه‌های اجتماعی داخلی را ایجاد کرد اینگونه می گوید:اساساً جوامع در حال توسعه در مقابل هرگونه فشار از سوی نظام حاکمه رفلکس منفی نشان می‌دهند و چنانچه گروه هدف جوانان باشند، کیفیت این رفلکس متفاوت‌تر خواهد بود. اما وقتی سرمایه اجتماعی حاکمیت دچار تزلزل جدی میشود و همزمان جامعه در یک التهاب و تنش بالفعل با حاکمیت قرار می‌گیرد، در آن صورت مختصات رفلکس ناشی از فشارهای وارده از سوی حکومت غیرقابل پیش‌بینی خواهد بود. حال در خصوص مبحث مدیریت فضای مجازی، از آنجا که نه حسب یک تصمیم مدیریتی و فنی، بلکه از باب یک موضع‌گیری معنادار با جامعه و قطع ارتباط مردم با فضای آزاد رسانه، این تصمیم اتخاذ شد؛ نه تنها این موضوع مورد اقبال عمومی قرار نگرفت بلکه موضع‌گیری جامعه در مقابل آن امری بدهی بود و این مقاومت تا جایی ادامه پیدا کرد که در این شرایط سخت اقتصادی خانواده‌ها پذیرفتند که هزینه‌ای را تحت عنوان خرید فیلترشکن به سبد هزینه‌های خود اضافه کنند.
کیارسی با اشاره به اینکه یکی از اساسی‌ترین چالش‌های نظام طی سال‌های اخیر، کاهش اعتماد جامعه به تصمیمات مسئولان بود، تصریح می کند: تصور بخشی از افکار عمومی بر این است که مسئولان مُصر و علاقه‌مندند تا همواره حریم خصوصی مردم را پایش کنند و بدتر آنکه شایع شد پلتفرم‌های داخلی وابسته توسط نهادهایی رصد می‌شوند. لذا همین مطلب کافی بود تا جامعه این شبکه‌های اجتماعی داخلی را حریمی امن برای خود نداند.
عامل دیگری که این پژوهشگر اجتماعی به آن اشاره داشت، موضوع ضعف زیرساختی شبکه‌های اجتماعی داخلی مانند ایتا، شاد و… بود و در این خصوص گفت: در این مورد، خود مسئولان از جمله وزیر وقت مخابرات دولت سیزدهم در خصوص آن اظهار‌نظر داشتند و فرمودند زیرساخت‌های پلتفرم‌های داخلی متناسب با تعداد کاربران نیست؛ در نتیجه اشخاصی که تجربه نصب و استفاده از پلتفرم‌های داخلی را داشتند به ضعف عملکردی این پلتفرم‌ها و عدم تأمین انتظار کاربر به خوبی واقف هستند. ایتا و شاد از جمله پلتفرم‌هایی هستند که ضعف در خدمات‌رسانی و تأمین انتظار کاربر توسط آنها، موضوعی جدی و واضح و مبرهن است.
در عین حال، مورد چهارمی که مرتضی کیارسی به آن پرداخت چالش‌های اساسی بود که در ارتباط با شبکه‌های اجتماعی داخلی مطرح است و اینگونه گفت: عدم امکان دسترسی به حوزه برون‌مرزی یکی از مشکلات است. دو گروه از جامعه بطور جدی با این چالش مواجه هستند؛ اشخاصی که اعضای خانواده و خویشاوندان آنها خارج از کشور زندگی می‌کنند و اشخاصی که به اشکال مختلف تعاملات کاری و اجتماعی با خارج از کشور دارند. لذا دست‌کم این ۲ گروه نمی‌توانند نیازهای خود را از طریق پلتفرم‌های داخلی تأمین کنند. به عنوان جمع‌بندی، بر اساس اشکالاتی که در دو بخش فنی و اقناعی مطرح شد، خروج از فیلترینگ و آزادی تمامی شبکه‌های اجتماعی از خطوط فیلترینگ الزامی است. جمع‌آوری آنتن‌های ماهواره‌ای، مسدودسازی تلگرام، توییتر و فیس‌بوک و در گذشته خیلی دور برخورد قهری با موسیقی پاپ و نوارهای کاست و دستگاه ویدیو هم نتیجه نداشت و فیلترینگ هم جز ضرر در میزان اعتماد مردم به حاکمیت اثر دیگری ندارد.
کیارسی ادامه می دهد: در این میان برنده اصلی این بازی تکراری، کاسبان فیلترینگ و علی‌الظاهر مخابرات است. طبق برآوردها فقط در ماه‌های ابتدایی فیلترینگ تا پایان بهمن ۱۴۰۱، ماهانه ۳۰۰۰ میلیارد تومان گردش مالی برای خرید فیلترشکن بود و از سویی دیگر مخابرات به عنوان کاسب دیگر این شرایط، در حال کسر نجومی از حجم بسته‌های اینترنت به دلیل استفاده از فیلترشکن‌ها توسط مردم است، در شرایطی که آمارها نشان می‌دهد حدود ۸۰ درصد از کاربران از فیلترشکن استفاده می‌کنند.
همچنان مخالف!
با این حال این اقدام همچنان منتقدانی نیز دارد. رسول جلیلی عضو شورای عالی فضای مجازی در یک گفت وگوی تلویزیونی، با بیان اینکه از نظر فنی و پیگیری های حقوقی بحث فیلترشکن ها را رها کرده ایم، گفت: مجلس شورای اسلامی چندین سال است که قرار است یک ماده واحده را درمورد جرم انگاری این موضوع تصویب کند یعنی فعالیت امروز فیلترشکن ها ناشی از کوتاهی از مجلس بوده است. از زمان دولت دوم یا حتی دولت اول آقای روحانی قرار بوده مجلس این کمک را به فضای مجازی بکند، چون این موضوعی است که سابقه بیش از ۱۰ سال دارد.
این عضو شورای عالی فضای مجازی ادامه داد: چون جرم انگاری در این زمینه رخ نداده است، فیلتر شکن فروش و قاچاق کننده دستگیر میشود، پیگیری میشود می‌رود دادگاه قاضی نمی‌تواند حکم بدهد یعنی کوتاهی از جانب مجلس بوده و از جانب دولت‌ها بوده و مسئله این است که ما آن بخش را رها کردیم و بعد می‌گوییم که خب رها کردیم چرا میشود؟
حالا اما منتقدان این طرح که راه به جایی نبرده اند، به انحاء مختلف تلاش می کنند تا صدایشان را به گوش همه برسانند. با هر اقدامی مانند رژه و راهپیمایی موتوری در سطح خیابان های تهران. یک فعال سیاسی اصلاح‌طلب گفت: راهپیمایی تعدادی افراد خودسر نشان داد این افراد به هیچ قانون و ضابطه‌ای پایبند نیستند و البته ثابت کرد که هیچ پشتوانه‌ای هم ندارند چراکه متدینین کاسبان فیلترشکن احساس می‌کنند دکان‌شان در حال تعطیل شدن است فریب این افراد را نخورده و متوجه شدند که برخی از این افراد مسائل ارزشی را وسیله کسب و کار خود قرار داده و می‌دهند.
سید محمود میرلوحی فعال سیاسی اصلاح‌طلب ، درباره پشت پرده راهپیمایی موتوری مخالفان رفع فیلترینگ که روز گذشته بعد از برگزاری نماز جمعه انجام شد، گفت: واقعیت این است که جریانی وجود دارد که ما از گذشته به آنها خودسر می‌گفتیم. جماعتی بودند که اجتماعات را برهم می‌زدند. بساط اصلاح‌طلبی را بر هم می‌زدند و بعد که کارشان وسعت پیدا کرد در قم در جریان سخنرانی رییس مجلس که اصولگرا هم بود مهر پرتاب کردند. این جماعت چون پشتیبانی هم می‌شدند و امکانات زیادی هم در اختیارشان بود و برخی از روزنامه‌های دولتی به آنها اجتماعات مردمی می‌گفتند، معمولا بعد از نماز جمعه‌ها راه می‌افتادند و با همین بلندگویی که روز گذشته در وانت بود و ۵ موتوری هم دور آن بود می‌آمدند خیابان طالقانی و همزمان با ۲۰۰ الی ۳۰۰ نمازگزار که از آن مسیر می‌رفتند همراه شده و چند عکس می‌گرفتند و بعد در رسانه‌های مرتبط با خودشان منتشر می‌کردند.
استفاده ۸۰ درصدی از فیلتر شکن ها
یکی از مهمترین انتقادهای دلواپسان نسبت به فیلترینگ و رفع آن، به موضوع نبود نظارت کافی و قوانین مشخص در این زمینه بر می گردد. با این حال حمید فتاحی معاون وزیر ارتباطات و رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی در یک گفتگوی تلویزیونی ضمن اشاره به اینکه یکی از مهمترین مولفه‌های حکمرانی چه در فضای حقیقی و چه در فضای مجازی توجه به نظر مردم و به خصوص در این فضای مجازی نظر کاربران است، گفت: یعنی ما کجا این را اخذ کردیم و کجا این را شنیدیم اگر به این مؤلفه مهم توجه نکنیم عملاً به نتیجه لازم نخواهیم رسید و یک پدیده‌ای به وجود می‌آید که همه ذینفعان از این پدیده ناراضی هستند یعنی کاربران برای یک اتصال ساده برای یک ارتباط دچار مشکل خواهند ماند دچار اختلال خواهند ماند و از طرف دیگر هم که آن موضوعی که اسمش را گذاشته‌ایم حکمرانی عملاً به دست نخواهد آمد.
وی با اشاره به استفاده عموم جامعه از فیلترشکن ها گفت: قبل از مسدود سازی پلتفرم تلگرام اگر والدینی روی گوشی فرزندشان ابزار وی پی ان و فیلترشکن می‌دیدند اینقدر این حرکت خارج از قاعده و قبیح بود برای پدر و مادری که بر روی گوشی فرزندشان یک ابزار فیلترشکن و وی‌پی‌ان می‌دیدند که دچار اضطراب و نگرانی می‌شدند امروز چه اتفاقی می‌افتد والدین می‌روند سراغ بچه‌ها و نوجوان‌ها و درخواست می‌کنند که این فیلترشکن من را به روز کن این یعنی چه؟ یعنی اینکه نوجوان ما که اتفاقاً باید بیشتر تمرکز کنیم رویش و در دنیا هم می‌بینیم قوانین سفت و سختی دارند برای حوزه دسترسی نوجوانان و کودکان طراحی و پیاده سازی می‌کنند نه تنها به پلتفرم‌هایی که ما می‌گوییم با این همه آسیب است دسترسی دارد، بلکه به همه محتوای فضای مجازی دسترسی دارد. پاسخ ما اینجا چیست؟ بنابراین اینها یک معادله یک مجهولی نیست که ما به راحتی یک جواب بگذاریم جلویش و این گونه بیش از ۸۳ تا ۸۴ درصد کاربران ما در معرض خاطرات قرار بدهیم.
مذاکره ای نداشتیم
معاون وزیر ارتباطات درباره مذاکره با پلتفرم ها گفت: مذاکره در دوره‌های گذشته با خیلی از پلتفرم‌های بین‌المللی انجام شده و آنها هم سیاست‌هایی برای خودشان دارند که الان مدتی است به واسطه اینکه اینها در کشور مسدود شدند و البته به صورت مشخص پلتفرم‌های آمریکایی به نظر می‌آید که راهی برای مذاکره با آنها وجود نداشته باشد، اما سایر پلتفرم‌ها در چارچوب آن قواعد و سیاست‌هایی که دارند و همه دنیا و کشورهای دیگر دنیا هم آنها را پیاده سازی می‌کنند امکان این موضوع به صورت مشخص وجود دارد، اما در مورد این دو پلتفرمی که به صورت مشخص الان بازگشایی شده خیر چنین اتفاقی نیفتاده است.
وی ادامه داد: با روشی که اتخاذ کرده ایم، از طریق گسترش ابزار فیلترشکن و وی پی ان براساس آمار رسمی کاربران ارتباطی و هم پیمایش هایی که توسط مراکز علمی معتبر انجام داده شده است، بیش از ۸۰ درصد از کاربران از این ابزار استفاده می کنند و این گزارش بارها در روزهای اخیر به صورت رسمی اعلام شده است.
معاون وزیر ارتباطات افزود: این نشان می‌دهد علاوه بر دسترسی که صاحب پلتفرم ممکن است به اطلاعات کاربر داشته باشد، یک دسترسی جدید دیگر نیز از طریق فیلترشکن به اطلاعات کاربران ایجاد شده و مشخص نیست چه کسانی با چه اهدافی این ابزار را در اختیار کاربران ما قرار می‌دهند.
وی افزود: آلودگی هایی که برای گوشی به وجود می آید و حملات سایبری از سمت گوشی های موبایل کاربران از سمت خارج به دلیل همین فیلترشکن هاست و در همین رابطه شرکت ارتباطات زیرساخت اخیراً وبسایتی را معرفی کرده که در آن میزان حملات داخل به خارج و خارج به داخل را مشخص کرده است.
