رسول سلیمی: در نخستین هفته های دور دوم ریاست جمهوری دونالد ترامپ، تماس تلفنی ۹۰ دقیقه ای او با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، به عنوان نقطه عطفی در روابط پرتنش واشنگتن و مسکو پس از جنگ اوکراین ثبت شد. این گفت وگو نه تنها بر آینده جنگ اوکراین تأثیرگذار است، بلکه به مسائل حساسی مانند ایران، تبادل زندانیان، و همکاری های راهبردی میان روسیه و ایران پرداخته است. سخنگوی کرملین یک روز پس از تماس تلفنی حدود یک و نیم ساعته ولادیمیر پوتین و دونالد ترامپ رؤسای جمهور روسیه و آمریکا، جزئیات تازه‌ای از گفت و گوی سران دو کشور را ارائه کرد.
از جزئیات این مکالمه چه می دانیم؟
ترامپ و پوتین بر ضرورت توقف «میلیون ها کشته» در جنگ اوکراین تأکید کردند و توافق کردند که تیم های مذاکره کننده دو کشور «بلافاصله» کار خود را آغاز کنند. ترامپ نیز در پستی در شبکه های اجتماعی نوشت: «ما هر دو معتقدیم راه حل مسالمت آمیز امکانپذیر است و مذاکرات باید فوراً شروع شود». پوتین نیز از ترامپ برای دیدار در مسکو دعوت کرد و ترامپ پیشنهاد داد اولین نشست در عربستان سعودی برگزار شود.
در این مکالمه، تبادل زندانیان میان دو کشور نیز مورد بحث قرار گرفت. همزمان با این گفتگو، الکساندر وینیک، شهروند روس متهم به جرایم سایبری، در ازای آزادی مارک فوگل، معلم آمریکایی، از زندان ایالات متحده آزاد شد. کرملین این تبادل را گامی مثبت در بهبود روابط توصیف کرد.
موضوعات دیگری مانند اوضاع خاورمیانه، برنامه هسته ای ایران، و همکاری های انرژی نیز بخشی از گفتگوی دو طرف بود. پوتین و ترامپ درباره تقویت همکاری در حوزه انرژی و تأثیر آن بر تنش های جهانی صحبت کردند.
ترامپ در کنفرانس مطبوعاتی خود اعلام کرد که عضویت اوکراین در ناتو را «غیرعملی» می داند و از متحدان اروپایی خواست مسئولیت امنیت اوکراین را بر عهده بگیرند. این موضع با اظهارات پیت هگست، وزیر دفاع جدید آمریکا، همسو است که بازگشت اوکراین به مرزهای پیش از ۲۰۱۴ را «غیرواقع بینانه» خوانده بود. از این رو به نظر می رسد یکی از گام های مهم مورد توافق امریکا و روسیه، عدم پیوستن اوکراین در ناتو قرار گیرد.
اگرچه ایران محور اصلی گفتگو نبود، اما رهبر دو کشور به طور غیرمستقیم به تحولات مرتبط با کشورمان اشاره کردند. این در حالی است که همزمان با نزدیک شدن به مراسم تحلیف ترامپ، ایران و روسیه توافقنامه مشارکت راهبردی جدیدی را در ۱۷ ژانویه ۲۰۲۵ امضا کردند. این پیمان که جایگزین توافق ۲۰۰۱ شده، همکاری های امنیتی و دفاعی دو کشور را تقویت می کند و پاسخ مشترکی به تحریم های غرب محسوب می شود. ناظران سیاسی معتقدند که این توافقنامه با هدف کاهش فشار تحریم ها و تقویت موضع چانه زنی ایران در مذاکرات آتی طراحی شده است.
چه آنکه ترامپ نیز در مصاحبه ای با نیویورک پست درباره هرگونه توافق با ایران هشدار داد: «اگر به توافق برسیم، اسرائیل ایران را بمباران نخواهد کرد». او افزود که ترجیح می دهد از طریق مذاکره مانع دستیابی ایران به سلاح هسته ای شود، اما در عین حال تهدید کرد: «اگر مقامات آمریکایی هدف حمله قرار بگیرند، ایران محو خواهد شد».
در همین حال بر اساس گزارش رسانه های غربی، ایران بیش از قبل خواهان تقویت همکاری های نظامی با روسیه شده است که این موضوع نگرانی هایی درباره عبور مسکو از «خطوط قرمز» امریکا در قبال ایران را ایجاد کرده است.
ترامپ اعلام کرد که مذاکرات صلح را مستقیماً با پوتین آغاز کرده و سپس ولادیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین، را در جریان گذاشته است. این رویکرد باعث نگرانی کیف و متحدان اروپایی شده است، چرا که احتمال حاشیه نشینی اوکراین در توافقات آتی وجود دارد.
ترامپ پیشنهاد داد در ازای ادامه کمک های نظامی آمریکا، اوکراین مواد معدنی کمیاب خود را به واشنگتن بفروشد. این طرح که در دیدار زلنسکی با اسکات بسنت، وزیر خزانه داری آمریکا مطرح شد، نشان دهنده رویکرد معامله گرایانه ترامپ است.
ترامپ از برنامه ریزی برای سه نشست حضوری با پوتین خبر داد که اولین آن در عربستان سعودی برگزار خواهد شد. هدف این نشست ها رسیدن به «آتش بس فوری» و تعیین چارچوبی برای خاتمه جنگ است و احتمالا ترامپ، پوتین و زلنسکی در این نشست با یکدیگر رو به رو خواهند شد.
وزیر دفاع آمریکا، پیت هگست، از متحدان اروپایی خواست سهم خود در کمک به اوکراین را «به طور چشمگیری» افزایش دهند. این در حالی است که ترامپ عضویت اوکراین در ناتو را رد کرده و معتقد است اروپا باید مسئولیت امنیت قاره خود را بر عهده بگیرد. در چنین چارچوبی به نظر می رسد پوتین توانسته ترامپ را تا حد زیادی، حول خواسته اصلی خود مبنی بر عدم پیوستن اوکراین به ناتو متقاعد کند.
گفتگوی پوتین و ترامپ اگرچه امیدها برای پایان جنگ اوکراین را زنده کرده، اما پرسش های جدی درباره جایگاه اوکراین در مذاکرات و تأثیر توافقنامه های روسیه و ایران بر توازن قدرت جهانی ایجاد می کند. ترامپ با تکیه بر شعار «انقلاب عقل سلیم» تلاش دارد نقش آمریکا به عنوان واسطه گر را تقویت کند، اما واکنش های متضاد زلنسکی و متحدان اروپایی نشان می دهد که راه رسیدن به صلح پایدار هموار نیست.
در مورد ایران نیز تنش میان واشنگتن و مسکو بر سر برنامه هسته ای تهران ادامه خواهد داشت به ویژه با توجه به توافق راهبردی اخیر ایران و روسیه که موازنه قدرت در خاورمیانه را دگرگون کرده مشخص نیست، چگونه روسیه بر سر خواسته های امریکا حول ایران با ترامپ توافق خواهد کرد. این در شرایطی است که ناظران سیاسی پیش بینی می کنند اتحادیه اروپا به آسانی با خواسته های ترامپ موافقت نکند.
