روزان: تندبادی که دو شنبه ظهر از سمت شمال عربستان شکل گرفت که شدت زیادی داشت و باعث شد تا گرد و غبار بار دیگر آسمان بسیاری از شهرهای غربی کشورمان را سیاه و خاکستری کند. اما این پایان ماجرا نبود. این تندباد به سمت جنوب عراق حرکت کرد و در آنجا یک توده دیگر نیز به واسطه همین جریان جوی شکل گرفت و آسمان استان‌های جنوب غربی و غربی کشور را کدر کرد.
این گردوغبار با غلظتی فراتر از ۱۰ هزار میکروگرم بر متر مکعب، آسمان استان‌های خوزستان را تیره کرد و سلامت هزاران نفر را به خطر انداخت. براساس همین گزارش ها، میزان غلظت آلاینده‌ها با اندازه PM ۱۰ در اهواز و حمیدیه به حدود ۶۷ برابر حد مجاز رسید و ۱۹ شهر وضعیت «خطرناک» و «قهوه‌ای» را تجربه کردند.
این طوفان گرچه بیشترین تاثیر را روی استان خوزستان داشت اما استان‌هایی مانند ایلام، همدان و کرمانشاه نیز از آن بی بهره نماندند و مدارس این استان ها روز گذشته تعطیل بود و احتمال دارد امروز نیز این اتفاق تکرار شود.
در پی این شرایط، کارگروه شرایط اضطرار آلودگی هوا اعلام کرد که تمامی مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی در سراسر استان در روز سه‌شنبه ۲۶ فروردین به‌صورت غیرحضوری فعالیت می‌کنند. همچنین فعالیت ادارات نیز به‌صورت دورکاری و سپس با افزایش آلودگی تعطیل شدند. این تصمیم به‌منظور حفظ سلامت عمومی اتخاذ شده و از شهروندان خواسته شده تا اطلاع ثانوی از تردد غیرضروری خودداری کنند.
شاخص کیفیت هوا در مناطق مرکزی و غربی خوزستان از عدد بحرانی ۵۰۰ عبور کرد. این یعنی “هوا دیگر برای هیچ‌کس سالم نیست”. وضعیت به‌قدری وخیم بود که در سه استان، تمامی مراکز اداری، آموزشی و بانکی تعطیل شدند. اما این تنها روی آشکار بحران است.
لغوپروازها
در پی کاهش شدید دید و اختلال جوی، سه پرواز از فرودگاه بین‌المللی شهید سلیمانی اهواز لغو و هشت پرواز دیگر نیز با تأخیر مواجه شدند. به گفته اداره‌کل فرودگاه خوزستان، مسافران برای اطلاع از وضعیت پروازها باید اطلاعات را از طریق سایت رسمی فرودگاه دنبال کنند.
آماده باش هلال احمر
«حسن عبودی مزرعی» سرپرست جمعیت هلال‌احمر خوزستان از آغاز توزیع ماسک در مناطق پرتردد شهری سراسر استان خبر داد و اظهار داشت: این اقدام با توجه به شرایط خطرناک جوی ناشی از وقوع گرد و غبار، توسط تیم‌های امدادی سیار در حال انجام است.
وی اشاره به آماده‌باش تیم‌های امدادی هلال احمر استان با توجه به وقوع گرد و غبار افزود: از همه گروه‌های سنی درخواست می‌شود با توجه به وضعیت نا مساعد جوی و هشدار‌های هواشناسی برای حفظ سلامتی خود از قرار گرفتن در معرض گرد و غبار در فضا‌های باز اجتناب کنند.
عبودی با اعلام وضعیت آماده‌باش تیم‌های امدادی برای ارائه هر گونه خدمات اضطراری در صورت نیاز به امدادرسانی گفت: واحد‌های سیار این جمعیت به منظور حفظ سلامتی مردم و امکان امدادرسانی به موقع در صورت وقوع حادثه در نقاط پرتردد شهری مستقر شدند.
سرپرست جمعیت هلال‌احمر خوزستان با اشاره به شرایط نامساعد جوی، از مردم استان خواست برای حفظ سلامتی خویش تا جای ممکن در خانه مانده و درب‌ها و پنجره‌ها را برای عدم نفوذ گرد و غبار بسته نگه دارند و هم چنین از قرار گرفتن غیر ضروری در فضای باز خودداری کنند.
وی تاکید کرد: در صورت ضرورت برای خارج شدن از منزل حتی برای دقایق کوتاه، حتماً از ماسک‌های مناسب استفاده شود.
هزار بیمار در مراکز درمانی
دکتر میثم معزی معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهوازنیز با اشاره به وقوع گرد و غبار شدید در استان خوزستان اظهار کرد: تا عصر دیروز (۲۶ فروردین) حدود ۱۰۰۰ بیمار با مشکلات قلبی و تنفسی غیر عفونی به مراکز درمانی و اورژانس‌ها مراجعه کرده‌اند.
وی افزود: از این تعداد ۱۱۲ نفر برای دریافت خدمات درمانی بیشتر بستری شدند و دیگر مراجعه‌کنندگان به صورت سرپایی خدمات لازم را دریافت کردند. معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز با اشاره به روند افزایشی مراجعه بیماران تنفسی به بیمارستان‌ها گفت: خوزستانی‌ها به ویژه سالمندان، کودکان، بیماران مزمن و زنان باردار تا حد امکان از خانه خارج نشوند.
وی با اشاره به آماده‌باش کامل تیم‌های بحران مراکز درمانی و تمامی بیمارستان‌ها از ساعات اولیه وقوع آلودگی هوا و گرد و خاک، بیان کرد: در این خصوص بر آماده‌باش بخش‌های اورژانس و پزشکان اورژانس و بررسی تجهیزات، تجهیز استوک دارویی، آماده‌باش بخش‌های ویژه و بخش‌های بستری از جمله ICU، CCU، NICU، PICU و همچنین واحد‌های پاراکلینیک بالینی، اتاق عمل، دیالیز، تالاسمی، تصویربرداری و آزمایشگاه تاکید شده است.
تهدید زندگی با ذرات معلق
در دل این گردوغبارها، ذراتی بسیار ریز وجود دارند؛ ذرات معلق کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون که می‌توانند از طریق دستگاه تنفسی وارد جریان خون شوند و اثرات جبران‌ناپذیری بر سلامت انسان بگذارند. افزایش بیماری‌های قلبی، تنفسی، کاهش عملکرد ریه و حتی افزایش نرخ مرگ‌ومیر تنها بخشی از عوارضی است که تحقیقات جهانی آن را اثبات کرده‌اند.
از سوی دیگر، ورود این توده‌ها به زیست‌بوم‌های حساس مانند تالاب‌ها، عرصه‌های جنگلی و کانون‌های حیات‌وحش، خاک را آلوده و آب‌ها را ناسالم می‌کند. مرگ خاموش گیاهان، افزایش فرسایش خاک و کاهش تنوع زیستی، دستاورد همین توده‌های بی‌صاحب در آسمان ماست.
از قطعنامه تا بی‌تأثیری مطلق
با این‌حال، ما با پدیده‌ای روبرو هستیم که منشاء اصلی آن برون‌مرزی است. بیش از ۹۰ میلیون هکتار اراضی غبارخیز در عربستان، ۶۷ میلیون در ترکمنستان، ۳۲ میلیون در عراق و چندین میلیون در کشورهای دیگر، بدون مدیریت پایدار رها شده‌اند. ایران از سال ۱۳۹۷ تاکنون بارها تلاش کرده با تعریف برنامه‌های همکاری منطقه‌ای، به این بحران پاسخی مشترک دهد. برگزاری کنفرانس‌ها، تنظیم تفاهم‌نامه‌ها، تصویب روز جهانی مقابله با طوفان‌های ماسه و حتی ارائه قطعنامه در مجمع عمومی سازمان ملل، بخشی از این تلاش‌ها بوده است.
اما واقعیت چیز دیگری است. هیچ‌کدام از این توافقات هنوز به اجرا درنیامده‌اند. مشکل، نبود اراده عملیاتی در سطح منطقه‌ای است؛ هر کشوری در پی حل بحران خود است، بی‌آن‌که اثرات فرامرزی آن را بپذیرد.
به دنبال مسئولیت‌پذیری
در چنین شرایطی، سازمان حفاظت محیط زیست وظیفه دارد نقش فعالی در رایزنی‌های محیط‌زیستی ایفا کند. اما تاکنون، به دلیل صلاحدیدهای سیاسی، وارد هیچ مسیر حقوقی بین‌المللی علیه کشورهای منشأ گردوغبار نشده‌ایم. این تصمیم‌گیری، گرچه بر اساس منطق دیپلماتیک صورت گرفته، اما از دیدگاه زیست‌محیطی، ما را در موقعیتی آسیب‌پذیر قرار داده است. امروز که تأثیر گردوغبار بر سلامت عمومی، اکوسیستم‌ها، کشاورزی و آب آشکار است، نمی‌توان صرفاً به جلسات بی‌نتیجه دل خوش کرد. تکرار چنین بحران‌هایی نشان می‌دهد که مسئله فراتر از یک پدیده جوی است. منشأ خارجی گرد و خاک، بی‌توجهی به کانون‌های ریزگرد در مرزها، و نبود راهکارهای بلندمدت، خوزستان را در چرخه‌ای از آلودگی و فرسایش زیستی قرار داده است.
