روزان: حدود یک دهه از اجرای طرح نماد (نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان) در مدارس می‌گذرد؛ با این حال به نظر می رسد که این طرح نتوانسته تغییری در آمار آسیب های اجتماعی در مدارس را موجب شود بطوریکه حالا پای شهرداری هم به این چالش باز شده است. اواسط هفته بود که مدیرعامل سازمان خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران اعلام کرد که قرار است روز سه شنبه برای اولین بار زنگ آسیب‌های اجتماعی در ۴ مدرسه پایتخت با همکاری وزارت آموزش و پرورش و سازمان به صدا درخواهد آمد.
سالهاست که مسئولان و کارشناسان، نسبت به افزایش آمار دانش آموزانی که مبتلا به یکی از آسیب های اجتماعی هستند هشدار داده شده و طرح های زیادی هم برای کنترل و کاهش آن انجام شده است. طرح هایی که شاید یکی از قدیمی ترین و مهم ترین آنها، طرح نماد باشد. حدود یک دهه از اجرای طرح نماد (نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان) در مدارس می‌گذرد؛ طرحی که به عنوان برنامه تحولی وزارت آموزش و پرورش در زمینه پیشگیری، کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی، باید این سوال را پاسخ دهد که در این مدت تا چه میزان توانسته است آسیب‌های اجتماعی را در میان دانش‌آموزان کاهش دهد.
طرح نظام مراقبت اجتماعی از دانش‌آموزان به منظور مراقبت از این قشر در برابر رفتارهای پرخطر، آسیب‌های اجتماعی و جرائم از طریق مداخله به موقع و مؤثر از سال ۱۳۹۴ کلید خورد و سند نظام ائتلاف مراقبت اجتماعی دانش آموزان تدوین شد و به تصویب رسید و پله پله برنامه‌های آن عملیاتی شد.
این طرح، نظامی چندبخشی و چندلایه با عنوان نماد است که دستورالعمل اجرایی آن به چند بخش آموزش، غربالگری، مداخله مدرسه ای، تشخیص و درمان، مددکاری اجتماعی، اورژانس (فوریت‌های روانی – اجتماعی)، پیگیری و مراقبت تقسیم شده است.
در راستای اجرای این طرح خط ملی نماد با شماره ۱۵۷۰ تحت عنوان اورژانس اجتماعی دانش‌آموزان مرداد سال ۱۴۰۰ افتتاح شد که گفته می شود از جمله زیرساخت‌های مهم نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان است تا در کنار سایر ابزارهای حوزه سامانه نماد به وزارت آموزش و پرورش کمک کند تا مدل‌های مختلف فوریت‌های روانی و اجتماعی دانش‌آموزان در سراسر کشور در قالب یک سیستم یکپارچه طراحی و عملیاتی شود.
براساس اعلام معاون پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش، بیش از ۲۰۸ هزار مصاحبه تشخیصی برای گروه‌های هدف طرح نماد انجام و تا ۱۵ مرداد امسال ۱۱۶ هزار مدرسه وارد سامانه نماد شده است و اطلاعات در زمینه آسیب‌های اجتماعی به ثبت رسیده است، همچنین براساس غربالگری‌ها، ۵ درصد از دانش آموزان ، نیازمند بررسی بیشتر تشخیص داده شدند.
هشدارهای قبلی
هرچند که آماری از انواع و تعداد آسیب‌های اجتماعی از سوی معاونت پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش در اختیار رسانه‌ها قرار نگرفته است اما گزارش‌های میدانی نشان می‌دهد که برخی از این آسیب‌ها از جمله اعتیاد و استعمال دخانیات، نومیدی و خشونت در میان دانش‌آموزان بیش از گذشته رواج یافته است.
در این خصوص محمدرضا مسجدی دبیرکل جمعیت مبارزه با دخانیات ایران چندی پیش اعلام کرد: از ۲ سال پیش جمعیت مبارزه با دخانیات طرح پیشگیری از استعمال دخانیات مدارس را با عنوان پاد آغاز کرده است، در زمان آغاز اجرای این طرح، کارشناسان امور تربیتی و روانشناسی وزارت آموزش و پرورش اعلام کردند که آموزش مقابله با سیگار از کلاس هفتم دیر است و باید از کلاس سوم دبستان آغاز شود.
در همین راستا چندی قبل فضل‌الله رنجبر، نماینده مردم کرمانشاه و دبیر اول کمیسیون اجتماعی مجلس نیز گفته بود: براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، از نظر آسیب‌های اجتماعی یک درصد از دانش‌آموزان در وضعیت فوریت، ۵ تا ۷ درصد در وضعیت پرخطر و ۱۸ تا ۳۰ درصد در مرحله خطر قرار دارند که البته در آمار آموزش و پرورش این ارقام کمتر بود و بین آمار مرکز پژوهش‌های مجلس و معاونت پرورشی آموزش و پرورش اختلاف آمار وجود داشت.
دبیر کمیسیون اجتماعی مجلس گفت: در گزارش معاون پرورشی وزارت آموزش و پرورش اشاره شد که آموزش و پرورش در مجموع به ۵۰ هزار نیرو یا معاون پرورشی در کل کشور نیاز دارد در حالی که در حال حاضر ۱۲ هزار مربی پرورشی در مدارس مشغول فعالیت هستند و به ازای هر ۱۰ مدرسه یک مشاور پرورشی و تربیتی است.
به چه امیدی
نسرین باقری، کارشناس آموزشی معتقد است که بخشی از تمایل دانش آموزان به رفتن به سمت آسیب های اجتماعی ناشی از نداشتن انگیزه و آینده ای روشن است. وی در گفت و گو با روزان می گوید: چه بخواهیم و چه نخواهیم واقعیت این است که دانش آموزان امروزی افسرده، نگران و خشمگین هستند در طرف دیگر داستان معلمان هستند که باید دانش آموزانی را آموزش دهند که نه افق دیدی دارند و نه انگیزه ای برای ادامه تحصیل از طرفی افسرده، نگران و خشمگین هم هستند و این نقطه آغازین بسیاری از تنش ها در مدارس می شود.
وی می افزاید: چندی قبل اعلام شد که رفتار پر خطر در میان پسران در مقطع متوسطه اول ۱۹.۷درصد و خشم بالا در میان دختران ما ۱۹.۶ درصد است و در ادامه گفته شد که حدود ۶۶ درصد از دانش آموزان در پاسخ به این سئوال که اگر مشکلی برای شما پیش بیاید چه کسی به شما کمک خواهد کرد به جای خانواده، همسالان و دوستان خود را معرفی کرده اند!این نشان از آن دارد که نقش خانواده ها در این موضوع کم رنگ است و در پایان گفته که هیچ نهادی مسئولیت امور خانواده را به عهده نگرفته است.
این کارشناس مشاوره در آموزش وپرورش اضافه می کند: باید این سئوال را از مدیران آموزش وپرورش پرسید که از نظر شما این دانش آموزان چه پاسخی باید به این سئوال می دادند، باید می گفتند به معلمانی رجوع می کنیم که در کلاس ۴۰ نفره در حال تدریس هستند و حوصله و توان صحبت کردن در همان کلاس را نیز از دست می دهند؟ به مشاوران که آنقدر درگیر هدایت تحصیلی شده اند که اگر پشت دفترشان هم خودمان را حلق آویز کنیم فرصت نمی کنند سرشان را از روی برگه ها بالا بیاورند یا باید به سراغ مدیران برویم که هنوز سرانه سال گذشته مدرسه را هم نگرفته اند.
باقری می افزاید: البته آموزش وپرورش معتقد است که دفتر آسیب های اجتماعی را در تمامی استان ها و مناطق دارد ولی باید پرسید این دفتر عملا چه کار مهمی انجام داده است جز اینکه این آمارها را منتشر و جامعه را ملتهب تر کند؟ اساسا این دفتر آیا نیروی متخصصی در مدارس دارد که با موج اولیه آسیب های اجتماعی مواجه شود؟ بخش زیادی از این مشکلات به مشاوران مدارس ارجاع داده می شود البته اگر مدرسه مشاور داشته باشد چرا که می دانیم در حال حاضر فقط در دوره متوسطه اول مشاور داریم و آنها نیز عمدتا تمرکزشان بر روی دانش آموزان پایه نهم و هدایت تحصیلی است.
شهرداری، وسط میدان
حالا اما پای شهرداری هم به این معضل جدی نسل های آینده باز شده است. کما اینکه سازمان سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران یک زنگ آسیب های اجتماعی را در برخی مدارس به صورت پایلوت آغاز کرده است. به گفته سید محمد نقیب مدیرعامل این سازمان، در اوایل ماه مهر و در آستانه بازگشایی مدارس و آغاز سال تحصیلی جدید، طرح ویژه‌ای برای مدارس با عنوان “زنگ آسیب های اجتماعی” از سوی این سازمان ارائه شد تا با توجه به اهمیت این موضوع، برای دانش آموزان از آسیب‌های اجتماعی احتمالی که آنها را تهدید می‌کند بیشتر گفته شود و به نوعی به جای مقابله و برخورد با آسیب‌های اجتماعی، در این مرحله به سمت پیشگیری گاک برداشته شود.
موضوعی که گرچه در دوم بهمن ماه بدون هیاهوی خبری اجرایی شد اما، به اعتقاد کارشناسان می تواند نویدی باشد برای تحولی در سیستم آموزشی ما برای آشنایی دانش آموزان با انواع آسیب های اجتماعی .
نقیب در گفت و گو با «روزان» با ذکر اینکه این طرح، در ۱۲ مدرسه و ۴ مناطق ۱ ، ۳ ، ۱۴ و ۱۶ اجرا می‌شود می گوید: طرح یاد شده در حال حاضر برای حدود ۲ هزار دانش آموز اجرا می شود که قرار است در سال ۱۴۰۴ این آمار به ۴۵۰۰ دانش آموز افزایش پیدا کند.
مدیرعامل سازمان خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران با اشاره به اینکه این کلاس ها برای دانش آموزان مقاطع راهنمایی و متوسطه برگزار می شود می گوید: براساس محورهای تعیین شده دانش آموزان در این کلاس ها که یک زنگ در هفته است، با انواع آسیب های اجتماعی مانند اعتیاد به انواع مواد مخدر و تبعات آنها، رابطه های پرخطر و… آشنا می شوند.
حالا باید منتظر ماند و دید که این کلاس ها تا چه حد می تواند در کاهش آسیب های اجتماعی در مدارس و بین دانش آموزان موثر باشد؟!
