روزان: در حالیکه «گزارش جهانی شکاف جنسیتی سال ۲۰۲۴» وضعیت کشورهای خاورمیانه و از جمله ایران را بسیار اسفناک عنوان کرده است، مدیرکل امور بین‌الملل معاونت زنان ریاست جمهوری مدعی شده است که این شکاف جنسیتی در بسیاری از موارد از جمله در بحث آموزش به شدت کاهش پیدا کرده است.
تعریف جهانی
شاخص جهانی شکاف جنسیتی برای اولین بار توسط مجمع جهانی اقتصاد در سال ۲۰۰۶ معرفی شد. این شاخص در طول هجده ویرایش خود، در نظر دارد معیاری پایدار برای ارزیابی تغییرات شاخص‌های برابری جنسیتی در طول زمان ارائه دهد. این شاخص و تحلیل همراه با آن با استفاده از روش‌شناسی معرفی‌شده در سال ۲۰۰۶، بر معیار برابری بین زنان و مردان در سطوح جهانی، منطقه‌ای و اقتصادی بر اساس آخرین داده‌های موجود تمرکز دارد.
سطح پیشرفت به سمت برابری جنسیتی (امتیاز برابری) برای هر شاخص به عنوان نسبت ارزش هر شاخص برای زنان به ارزش هر شاخص برای مردان محاسبه می‌شود. امتیاز برابری ۱ نشان دهنده برابری کامل است. شکاف جنسیتی فاصله‌ای‌ست که کشورها از برابری کامل دارند.
در این گزارش وضعیت خاورمیانه به هیچ عنوان مناسب نیست و به‌طور کلی در میان کشورهای خاورمیانه، وضعیت ایران تنها از کشور سودان بهتر است. در مقایسه با کشورهای دنیا هم به‌عنوان مثال وضعیت ایران در زیرشاخص برابری اقتصادی تنها از بنگلادش و سودان بهتر است. اما در زیرشاخص نرخ مشارکت نیروی کار وضعیت ایران تنها با ۲۰٫۱ درصد از همه بدتر است.
فاصله تا حل مساله
تا به حال هیچ کشوری به برابر کامل جنسیتی دست نیافته است. ایسلند با بسته‌شدن ۹۰.۸ درصد شکاف جنسیتی در صدر کشورهای جهان قرار گرفته است. فنلاند با ۸۶ درصد در رتبه دوم، نروژ با ۸۴.۵ درصد در رتبه سوم، نیوزیلند با ۸۴.۱ در رتبه چهارم و سوئد با ۸۲.۲ درصد در رتبه پنجم قرار گرفته‌اند. کشورهای آفریقایی برتر مانند رواندا و نامیبیا رتبه‌های ششم و هشتم را دارند و کشور نیکاراگوئه در آمریکای جنوبی هم رتبه هفتم جهانی را دارد. کشور سوئیس در رتبه سیزدهم دنیا و آلمان نیز در رتبه نهم است. این امر نشان می‌دهد فارغ از اینکه هر کشور در چه سطح درآمدی اقتصادی قرار دارد، می‌تواند به‌سوی برابری جنسیتی حرکت کند.
در طول ۱۶ سال گذشته که این شاخص محاسبه می‌شود، ۱۰۲ کشور همواره در محاسبات بوده‌اند. بررسی این ۱۰۲ کشور و روند شانزده‌ساله آنها نشان می‌دهد به‌طور‌میانگین ۱۵۵ سال طول می‌کشد تا شکاف مربوط به توانمندسازی سیاسی بین‌جنسیتی به‌طور‌کامل بر‌طرف شود، مشارکت اقتصادی ۱۵۱ سال و دستیابی به آموزش ۲۲ سال طول خواهد کشید و زمان بسته‌شدن شکاف مربوط به سلامت و بقا روندی نامعلوم را دنبال کرده است و مشخص نیست.
اگر بخواهیم به‌صورت منطقه‌ای شاخص شکاف جنسیتی را بررسی کنیم، آمریکای شمالی با میانگین ۷۶.۹ درصد بهترین وضعیت را دارد و اروپا با فاصله نزدیک و با میانگین ۷۶.۶ در رتبه دوم است. پس از آن آمریکای لاتین و حوزه کارائیب قرار دارد که ۷۲.۶ درصد از شکاف جنسیتی را بسته است. آسیای مرکزی و آسیای شرقی به‌ترتیب بعد از آنها قرار گرفته‌اند و آفریقای (جنوب صحرا) در رتبه ششم قرار دارد و در نهایت در دو رتبه پایانی مناطق خاورمیانه و شمال آفریقا و همچنین آسیاسی جنوبی قرار می‌گیرند که بدترین وضعیت را در برابری جنسیتی دارند.
۳ پله تا انتها
ایران در سال ۲۰۲۲ در بین ۱۴۶ کشور، رتبه ۱۴۳ را به خود اختصاص داده است و تنها کشورهای افغانستان، پاکستان و کنگو بعد از ایران قرار گرفته‌اند. ایران در سال ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۲ روند منفی را در برابری جنسیتی طی کرده و نمره شاخص کشور ما نسبت به سال قبل تنزل داشته است. در سال ۲۰۲۲ و با‌توجه‌به وقایع اخیر احتمالاً شاهد تغییرات جدی در نمره شاخص ایران خواهیم بود. هرچند به نظر می‌رسد در چند ماه گذشته امید‌ها برای تغییر روند منفی ایران در برابری جنسیتی بیشتر شده است و رهبری زنان و همراهی مردان در جنبش مدنی اخیر می‌تواند به توانمندسازی سیاسی زنان منجر نیز شود. هرچند بی‌ثباتی‌ها و بحران‌های پیچیده اقتصادی و اجتماعی ایران اجازه تمرکز سیاست‌گذاران بر موضوع برابری جنسیتی را نمی‌دهد و می‌توان گفت عملاً در طول دهه‌های گذشته دستیابی به برابری جنسیتی جزو ۱۰ اولویت اول مسئولان کشور نبوده است و هرچند نکاتی در جهت‌گیری‌های دوره‌ای مسئولان کشور می‌توان دید، اما روند کلی اجرایی به‌دلیل پیچیدگی اقتصادی و سیاسی و فضای بین‌الملل در اولویت نبوده است و همین امر باعث شده تا در سال‌های اخیر به موضوعی بحرانی برای ایران در عرصه بین‌الملل نیز تبدیل شود. اخراج ایران از کمیسیون مقام زن نیز احتمالاً تاثیر بسیار منفی در شاخص شکاف جنسیتی خواهد داشت.
البته باید به این نکته اشاره کرد که ایران در همه زیرشاخص‌های مربوط به شکاف جنسیتی به یک میزان ناکارآمد نبوده است. مثلاً در شاخص برابری جنسیتی از منظر دستیابی آموزشی روند مثبتی داشته و به رتبه ۱۰۶ در بین ۱۴۶ کشور دست یافته است. یا به‌لحاظ زیرشاخص سلامت و بقا نیز توانسته کمی بالاتر بیاید و به رتبه ۱۱۸ در بین ۱۴۶ کشور برسد. اما در دو زیرشاخص دیگر یعنی توانمندسازی سیاسی و مشارکت اقتصادی و فرصت‌ها وضعیت نامناسبی دارد و در مجموع در جایگاه ۱۴۳ قرار داشته است.
کشورهای مختلف از منظر درآمدی در طبقه‌های مختلف قرار می‌گیرند. در طبقه درآمد‌های پایین، درآمد سرانه افغانستان و رواندا تقریبا نزدیک به هم است، اما رواندا رتبه ششم جهان و افغانستان رتبه آخر را دارد؛ و یا حتی در همین طبقه درآمدی، کشور پاکستان درآمد سرانه بالاتری نسبت به رواندا دارد، اما در رتبه ۱۴۵ و بالاتر از افغانستان قرار دارد. از کشورهایی با درآمد سرانه بالا کشور ژاپن وضعیت عجیبی دارد و در رتبه ۱۱۷ در بین ۱۴۶ کشور قرار گرفته است که به‌نظر اصلاً مناسب نیست. اما در بین کشورهایی با درآمد سرانه بسیار بالا، قطر بدترین وضعیت را دارد. این کشور با اینکه به‌لحاظ درآمد سرانه در رتبه چهارم دنیا قرار گرفته است، اما در شاخص شکاف جنسیتی رتبه ۱۳۷ در بین ۱۴۶ کشور را دارد.
وضعیت ایران
همانطور که گفته شد، به‌طور کلی خاورمیانه و شمال آفریقا (منطقه منا) در قعر جدول رتبه‌بندی مناطق مختلف دنیا نشسته است و در خاورمیانه، ایران در قعر جدول رتبه‌بندی کشورهای منطقه، در میان ۱۵ کشور، رتبه ۱۴ را دارد. در این جدول امارات، اسرائیل، تونس، بحرین، اردن، عربستان، قطر، کویت، لبنان، مصر، عمان، مراکش و الجزیره به ترتیب بالاتر از ایران قرار دارند و تنها کشور سودان بعد از ایران رتبه ۱۵ را دارد.
رتبه‌های ایران در هر کدام از زیرشاخص‌های این گزارش بر اساس جداول ارائه شده در آن به شرح زیر است:
* مشارکت و فرصت‌های اقتصادی زنان: رتبه ۱۴۴ از ۱۴۶ کشور بررسی شده
* دسترسی به آموزش: رتبه ۱۰۲ از ۱۴۶ کشور
* بهداشت و بقاء: رتبه ۱۱۶ از ۱۴۶ کشور
* توانمندسازی سیاسی: رتبه ۱۴۳ از ۱۴۶ کشور
ادعای تازه
با این حال، فاطمی، مدیرکل امور بین‌الملل معاونت زنان ریاست جمهوری با اشاره به پیشرفت‌های ایران در حوزه آموزش زنان گفته است؛ کاهش شکاف جنسیتی در آموزش به ۳ درصد، افزایش سهم زنان در جمعیت دانشجویان به بیش از ۵۲ درصد و رشد حضور زنان در رشته‌های علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات، از جمله دستاوردهای مهم ایران است.
وی همچنین از انتصاب ها در مناسب مختلف به عنوان یکی دیگر از مصادیق کاهش جنسیتی یاد کرده و گفته است: ۴۱ درصد از شغل‌های ایجاد شده، ۳۰ درصد از مجوزهای مشاغل و ۸۰ درصد از مجوزهای مشاغل خانگی به زنان اختصاص یافته است. همچنین بیش از ۴ هزار شرکت از ۱۰ هزار شرکت دانش‌بنیان کشور توسط زنان مدیریت یا هدایت می‌شود.
از سویی فاطمی به افزایش حضور زنان در مناصب مدیریتی اشاره و بیان کرد: انتصاب زنان در مشاغل مدیریتی از ۱۹ هزار نفر در سال ۲۰۲۰ به بیش از ۴۰ هزار نفر در سال ۲۰۲۳ افزایش یافته است. همچنین انتصاب زنان به عنوان وزیر، معاون رئیس‌جمهور، سخنگوی دولت و دیگر مناصب کلیدی به بیش از ۷۰ نفر رسیده است.
