روزان: اولین روز از ماه ذی الحجه برابر است با سالروز زیباترین پیوند آسمانی در جهان اسلام که از آن به عنوان نمونه تکرار نشدنی در تاریخ شیعه یاد می شود. دراین روز مبارک، حضرت علی (ع) با حضرت فاطمه(س)، برترین بانوی جهان پیمان عشق بست و خداوند متعال برترین فرستاده خود را شاهد این ازدواج قرار داد.
ازدواج در گذر ایام
در طول تاریخ، تعریف ازدواج دستخوش تحولات شگرفی بوده است. به عنوان مثال ازدواج‌های تک همسری یک مفهوم نسبتاً جدید هستند. در واقع چندهمسری در آمریکا در سال ۱۸۸۲ غیرقانونی تلقی شد و این در تاریخ قوانین ازدواج اصلا قدیمی نیست. برای کلیسای کاتولیک، زندگی زناشویی فراتر از پیوند دو نفر و شالودۀ بشریت و مهد تمدن است. روز جهانی ازدواج جامعه را ترغیب می‌کند که زندگی زناشویی خود را با شادی و ایمان ادامه دهند و خانواده را بزرگ‌ترین اولویت زندگی خود بدانند.
در ایران نیزخانواده، در سبک زندگی ایرانیان همیشه از اهمیتی والا و محوری برخوردار بوده و ارزش‌های اجتماعی و مذهبی رایج در جامعه، پیوسته بر قداست این نهاد و اهمیت تشکیل و حفظ و استحکام آن تأکید زیادی داشته‌اند. با این حال، چند سالی است که زنگ خطر کاهش نرخ ازدواج به صدا در آمده است. بر اساس اطلاعات سازمان ثبت احوال کشور نرخ ازدواج از ۷۹۵ هزار در سال ۱۳۹۲ به ۵۲۵ هزار ازدواج در سال ۱۴۰۱ کاهش یافته است. همچنین میانگین سن مناسب برای ازدواج در سال ۱۳۹۲ برای پسران ۲۷.۳ و برای دختران ۲۳.۱ بوده اما در سال ۱۴۰۱ به ترتیب به ۲۸ و ۲۳.۹ افزایش یافته است. اما روند کاهشی ازدواج در سال ۱۴۰۲نیز ادامه پیدا کرد . سال ۱۴۰۲ تعداد ۴۸۱ هزار و ۲۶ ازدواج به ثبت رسید که نسبت به ۱۴۰۱ حدود ۸ درصد کاهش را نشان می دهد.
اما کاهش آمار ازدواج از منظر کارشناسان تهدیدی جدی برای نهاد خانواده است. شهلا کاظمی پور جامعه شناس و جمعیت شناس در این زمینه معقتد است کاهش ازدواج و تشکیل خانواده و روند نزولی نرخ رشد جمعیت ، کشور ایران را تا سال ۱۴۲۰ با بحران جمعیت مواجه می کند. او می گوید: « زمانی که باروری کم می‌شود، رشد جمعیت نیز کاهش می یابد و شاید دیگر نتوان ترمز این کاهش رشد جمعیت را کشید. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که رشد جمعیت ایران در سال ۱۴۲۰ یا ۱۴۲۵به صفر می رسد و پس از آن منفی شود.»
همچنین مطابق تحلیل‌های این جمعیت‌شناس ، میانگین سن ازدواج در ایران طی ۴ دهه اخیر به طور پیوسته افزایش یافته است. در دهه‌های پیشین، میانگین سن ازدواج برای دختران ۲۰ سال و برای پسران ۲۵ سال بود. با گذشت زمان، این ارقام تغییر کرده و اکنون به ۲۵ سال برای زنان و ۳۰ سال برای مردان رسیده است. این افزایش ۵ ساله در سن ازدواج، نشانه‌ای از تغییرات اجتماعی و فرهنگی عمیق در ایران است که ناشی از تحولات اقتصادی و تغییرات در الگوی زندگی جوانان است.
چرا کاهش؟
اما شاید جالب باشد که بدانید، براساس پژ.هش نکته مهمی که باید به آن توجه کرد این است که علاقه‌مندی جوانان به ازدواج همچنان وجود دارد، اما مشکلات و موانع متعددی از جمله عدم توانایی مالی برای تشکیل زندگی، هزینه‌های بالای ازدواج، مسائل مسکن و ناپایداری شغلی باعث شده‌اند که بسیاری از جوانان ازدواج خود را به تعویق بیندازند. به عبارتی، این جوانان خواستار ازدواج هستند اما توانایی اقتصادی لازم برای ورود به زندگی مشترک را ندارند. در همین راستا، مسائل فرهنگی نیز نقش مهمی در کاهش نرخ ازدواج ایفا می‌کنند. تغییر در الگوهای زندگی، بالا رفتن انتظارات و ایده‌آلیسم جوانان نیز به عنوان عواملی که منجر به کاهش تمایل به ازدواج در سنین پایین‌تر می‌شوند، قابل توجه هستند.
تبعات اجتماعی
به گفته کارشناسان این افزایش سن ازدواج نه تنها به نوبه خود بر جامعه تأثیر می‌گذارد، بلکه پیامدهای دیگری نیز به همراه دارد. از جمله این پیامدها می‌توان به کاهش نرخ باروری و افزایش تجرد قطعی اشاره کرد. هرچقدر که افراد دیرتر ازدواج کنند، احتمال کاهش تعداد فرزندان در آینده بیشتر می‌شود و این امر می‌تواند تبعات جمعیتی و اقتصادی گسترده‌ای در دهه‌های آینده به همراه داشته باشد.
۱۰ میلیون جوان در سن ازدواج
طبق آمارهای ارائه شده توسط دکتر شهلا کاظمی‌پور، جمعیت‌شناس برجسته، در حال حاضر حدود ۵ میلیون و ۵۰۰ هزار مرد و ۴ میلیون و ۶۰۰ هزار زن در بازه سنی مناسب ازدواج در ایران قرار دارند. با توجه به اینکه میانگین سن ازدواج در دهه‌های گذشته برای زنان ۲۰ سال و برای مردان ۲۵ سال بود، امروزه این میانگین برای زنان به ۲۵ سال و برای مردان به ۳۰ سال رسیده است. این افزایش تدریجی ۵ ساله در سن ازدواج، نشان‌دهنده تأخیر در تشکیل خانواده در میان جوانان ایرانی است.
علل این افزایش سن ازدواج را می‌توان در چالش‌های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی جستجو کرد. با وجود اینکه جوانان تمایل به ازدواج دارند، بیکاری، هزینه‌های بالای زندگی، افزایش قیمت مسکن و عدم توانایی مالی از جمله مهم‌ترین موانعی هستند که جوانان را از ازدواج به موقع باز می‌دارند.
روند نزولی در یک دهه
نگاهی به آمار ازدواج در ۱۰ سال گذشته نشان می‌دهد که تعداد ازدواج‌ها در کشور با کاهش قابل توجهی مواجه بوده است. اگرچه نمی‌توان به طور دقیق گفت که آمار ازدواج نصف شده، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که این آمار نزدیک به نصف کاهش یافته است. کاهش آمار ازدواج در طی سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۲ به وضوح بیانگر مشکلات و موانع اجتماعی و اقتصادی است که بر سر راه جوانان قرار دارد.
در کنار این کاهش، افزایش سن ازدواج نیز خود به معضلی مهم تبدیل شده است. به نظر می‌رسد با گذشت هر سال، تمایل جوانان به ازدواج کمتر شده و اولویت‌های زندگی آنان دستخوش تغییرات فرهنگی و اقتصادی شده است.
ترمز ازدواج
به اعتقاد برخی از کارشناسان دلایل کاهش ازدواج به‌هنگام را می‌توان به سه دسته اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی تقسیم کرد. با اینکه فشارهای اجتماعی و تغییر نگرش و بینش جوانان نسبت به ازدواج مقوله مهمی است؛ و با اینکه عوامل اقتصاد را نمی توان در بروز این پدیده نادیده گرفت اما مهم ترین چالش در مساله ازدواج به‌هنگام، از جنس فرهنگی است. فردگرایی و عدم تمایل به تشکیل خانواده ، عدم همفکری و هماهنگی پدر و مادر با جوان در سن ازدواج ، عرف‌های غلط وکمبود مراکز همسان‌گزینی استاندارد و معتبر از جمله عواملی اند که به اعتقاد کارشناسان باعث کاهش رشد ازدواج می شوند.
کاهش آمار ازدواج نگرانی‌های بسیاری از جامعه‌شناسان و پژوهشگران را بر انگیخته است. اما بعضی ازمسئولان و متولیان گفته اند با کاهش ازدواج مواجه نیسیتم بلکه روند ازدواج ثابت مانده و فقط رشد نکرده است. صابر جباری؛ رئیس مرکز جوانی جمعیت وزارت بهداشت در این مورد مدعی شده که یکی از دلایل این که روند ثبت ازدواج در کشور نزولی شده این است که جمعیت جوانی که در سن ازدواج قرار می‌گیرند سال به سال کاهش می‌یابد. او به این نکته هم اشاره کرده که در کنار کاهش آمار ازدواج، آمار طلاق هم کاهشی شده و مثلا در سال ۱۴۰۱ بیش از ۲۰۷ هزار مورد طلاق ثبت شده اما در سال ۱۴۰۲ بیش از ۲۰۱ هزار مورد طلاق به ثبت رسیده که نشانگر کاهش حدود ۳ درصدی آمار طلاق است.
معاون امور جوانان وزارت ورزش و جوانان هم آمار ازدواج را کاهشی نمی داند و معتقد است آمار ازدواج‌ها کاهشی نیست بلکه «ثابت» است. سینا کلهر با بیان اینکه با سه شاخص، وضعیت ازدواج سنجیده می‌شود گفت: «شاخص اول مربوط به تعداد ازدواج‌هاست. اگر این شاخص را در نظر بگیریم تعداد ازدواج‌های سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۱ به میزان حدود ۴۰ هزار واقعه ازدواج کاهش یافته است؛ به گونه‌ای که از ۵۲۵ هزار واقعه ازدواج به ۴۸۱ هزار واقعه ازدواج رسیده‌ایم. اما آیا این، نشانه کاهش تعداد ازدواج‌هاست؟ این شاخص گویا و کافی نیست، زیرا تعداد جمعیت جوان کاهش یافته و به طور طبیعی نیز تعداد ازدواج‌ها هم کاهش می‌یابد. در واقع شاخص دقیق ازدواج، تعداد ازدواج به ازای هر هزار “زن مجرد هرگز ازدواج” نکرده است که در سال ۱۴۰۲ این رقم ۴۴ واقعه است که این شاخص دقیق‌ترین شاخص محسوب می‌شود. از همین رو با یک روند ثابت در ازدواج‌ها مواجه هستیم. اگر سن ازدواج برای دختران ۱۵ تا ۴۹ و پسران ۲۰ تا ۴۹ سال باشد، ۱۲ میلیون نفر در سن ازدواج هستند و ۱۰ تا ۱۲ درصد که در سن ازدواج اند، سالانه ازدواج می کنند.»
.
خانواده در برنامه هفتم توسعه
یکی از موضوعات مهمی که در برنامه هفتم توسعه به آن پرداخته شده و از امسال تا سال ۱۴۰۷ به اجرا در خواهد آمد ترویج الگوی صحیح همسر گزینی، ترغیب به ازدواج به هنگام و پایدار و هم چنین کاهش طلاق است. فصل ۱۶ برنامه هفتم توسعه به موضوع زن، خانواده و جمعیت می پردازد؛ بر اساس ماده ۷۹ این قانون، ترویج الگوهای صحیح همسرگزینی و ترغیب ازدواج به‌هنگام، آسان و پایدار متناسب با فرهنگ اسلامی- ایرانی و ظرفیت‌های بومی، افزایش مراکز تخصصی مشاوره خانواده، ازدواج و پیشگیری از طلاق، کاهش یک ساله میانگین سن ازدواج، افزایش ۵ درصدی نرخ ازدواج نسبت به جمعیت در سن ازدواج، کاهش ۵ درصدی نسبت طلاق ثبتی به جمعیت متأهلان از وظایفی است که باید در ۴ سال آینده توسط دستگاه های ذیربط اجرایی شوند.
بر اساس برنامه هفتم توسعه دولت چهاردهم باید علاوه بر افزایش ۵ درصدی نرخ ازدواج وتشکیل خانواده آمار طلاق را به همین میزان کاهش دهد. کاری که به نظر سخت و دشوار می آید.
تجارب جهانی برای بالا بردن آمار متاهلین
جالب اینجاست که کاهش آمار ازدواج ها، یک معضل جهانی است. نگاهی به اعداد و ارقام منتشر شده از سوی کشورهای مختلف در سال‌های اخیر درباره ثبت سن اولین ازدواج جوانان در آن کشورها، نشان می‌دهد اوضاع کشورمان خیلی هم بحرانی نیست. اما برخی از کشورهای اسلامی برای تشویق جوانان به ازدواج شرایط مناسب و بسته های تشویقی جالبی در اختیار آنها قرار می دهند. کویت برای ازدواج مردان کویتی، ۶ هزار دینار (بیش از ۲۱ هزار دلار) به‌صورت وام در نظر می‌گیرد البته این وام به شهروندانی تعلق می‌گیرد که همسر آنها نیز شهروند کویت باشد و علاوه بر آن، همسر آنها نباید پیش از این ازدواج کرده باشد. دولت مالزی برای تشویق ازدواج وافزایش آن و حمایت از زوج‌های جوانی که به‌تازگی زندگی خود را تشکیل داده‌اند، طرح تهیه خانه‌های کم‌بها را اجرایی کرده است؛ این دولت با اجرای برنامه ی خانه های کم بها ،که با عنوان «خانه انتقالی مالزی واحد» فعالیت می‌کند، به زوج‌هایی که تازه ازدواج کرده‌اند و درآمد ماهانه آنها کمتر از ۳ هزار رینگیت (حدود ۹۰۰ دلار) است ، مسکن با اجاره ماهانه ۲۵۰ رینگیت (حدود ۷۰ دلار) واگذار می‌کند؛ این خانه‌ها به افرادی که قبل از ۳۰سالگی ازدواج کنند، تعلق می‌گیرد البته کنار این خانه‌های ارزان‌قیمت، تسهیلاتی در قالب وام هم در این کشور برای ازدواج پرداخت می‌شود که بر اساس درآمد هر فرد متغیر است.
کشور اندونزی با جمعیتی نزدیک بر ۲۰۰ میلیون نفر برای ازدواج جوانان، وام‌هایی تا سقف ۷۴۰۰ دلار با نرخ سود حداکثر ۲.۲ درصد پرداخت می‌کند؛ مؤسسات مالی و بانک‌ها در این کشور برای ازدواج، وام‌های ۷ تا ۱۰۰ میلیون روپیه‌ای به جوانان پرداخت می‌کنند که موعد بازپرداخت آنها از ۶ ماه تا پنج سال است. کشورترکیه از طریق اعطای مشوق های مالی جوانان را به ازدواج و تشکیل خانواده راغب می کند.
وزارت خانواده و سیاست‌های اجتماعی ترکیه اعلام کرده که به زوج‌هایی که زود ازدواج کنند، ۱۰ هزار لیره معادل ۴ هزار دلار یارانه می‌دهد، وزارت جوانان و ورزش ترکیه نیز اعلام کرده است دانشجویانی که ازدواج کنند، از بازپرداخت وام‌هایی که از نهادهای رسمی گرفته‌اند، معاف خواهند بود و ضمن دریافت هدایایی، بدهی‌هایشان بخشوده خواهد شد؛ به‌علاوه، زوج‌های جوان دانشجو بابت اقامت در خوابگاه‌های دانشجویی هزینه‌ای پرداخت نخواهند کرد.
