روزان: کسی فکرش را نمی‌کرد که یک روز به اشتراک گذاشتن تصاویر، بتواند دنیای انسان‌ها را متحول کند. مدت زیادی از اولین باری که کوداک دستگاهی به عنوان دوربین را معرفی کرد، می‌گذرد. این موضوع یک نقطه شروع برای داستان به وجود آمدن عکس و صنعت عکاسی بود. اما بدون شک به وجود آمدن شبکه‌های اجتماعی به خصوص اینستاگرام، توانست جان تازه‌ای به این صنعت ببخشید و علاوه بر عکاسان حرفه‌ای، اینک مردم عادی نیز می‌توانند به صورت تفریحی عکاسی کنند و تصاویری که ثبت کرده‌اند را با دیگران به اشتراک بگذارند. سوال اینجاست که این برنامه پرطرفدار چه تاثیراتی را بر روی انسان‌ها گذاشته است؟
شبکه «اینستاگرام» یکی از معروف‌ترین شبکه های اجتماعی در فضای مجازی است. اینستاگرام به دلیل دسترسی راحت‌تر (به دلیل نصب روی گوشی تلفن همراه)، گسترش فراوانی یافته و در ایران نیز هواداران بسیاری دارد. کاربران به وسیله دوربین تلفن همراه، می‌توانند در هر لحظه از شبانه روز، حتی با اینترنت‌های کم سرعت تلفن همراه، در زمان کوتاهی تصاویر و فیلم‌هایی از لحظات زندگی خود را با سایر کاربران به اشتراک بگذارند.به گفته یکی از کاربران اینستاگرام، این شبکه به کاربران کمک می‌کند تا لحظه به لحظه با افرادی که در گروه دوستان آنها هستند زندگی کنند.
آغاز یک پدیده
زمانی که در سال ۲۰۱۲، مارک زاکربرگ مؤسس فیس‌بوک حاضر شد که برای خرید اینستاگرام مبلغی نزدیک به یک میلیارد دلار بپردازد که به‌هیچ‌وجه قابل‌مقایسه با قیمت واقعی آن نبود (در حقیقت قیمت اصلی اینستاگرام در بازار جهانی حدود ۵۰۰ میلیون دلار برآورد می‌شد)، شاید افراد زیادی به انتقاد از این رفتار پرداخته باشند، اما به‌شخصه معتقدم که در پشت پرده این خرید بزرگ یک استراتژی مشخص و واضح وجود دارد که برای پوشش دادن نقاط ضعف فیس‌بوک در نظر گرفته شده است. طبق آخرین آماری که در سال ۲۰۱۸ اعلام شده است، مارک زاکربرگ در بین ۵ سرمایه‌دار برتر دنیا قرار دارد که طبیعتاً چنین شخصی نمی‌تواند یک خرید بزرگ با این قیمت را بدون استراتژی خاصی انجام داده باشد.
چرایی اهمیت اینستاگرام
اینستاگرام در سطح دنیا کاربران بسیاری دارد و تقریباً یکی از مهم‌ترین و محبوب‌ترین شبکه‌های اجتماعی محسوب می‌شود که امکان تعامل افراد را به شکلی سریع‌تر و مؤثرتر فراهم آورده است.
اینستاگرام به یکی از باید‌های زندگی روزانه هر فرد به خصوص جوانان تبدیل شده است. موضوعی که اینستاگرام را از سایر شبکه‌های اجتماعی به نحوی متمایز می‌کند، نوع محتوایی است که در آن به انتشار درمی‌آید. فرهنگ اینستاگرام اینگونه جا افتاده است که هر شخصی که عکس‌های تجملاتی و پرزرق و برق‌تری منتشر کند، پس حتما زندگی فوق‌العاده‌ای دارد. این یک طرز تفکر است که به طور کلی توسط دنیای مجازی به ما منتقل می‌شود. به کمک همین تفکر، برخی از کسب و کارها و اینفلوئنسرهای اینستاگرام می‌توانند با تشویش ذهن مردم، کسب درآمد کنند.
تاثیرات اینستاگرام بر روی تعاملات انسان ها
ناصر قاسم زاده، روانشناس در مورد تاثیر اینستا بر کودکان می گوید: اصولا کودکان در حال پیدا کردن موقعیت خود در خانواده و جامعه هستند و مشاهده تصاویر ایدهآل و بی نقص افراد در اینستاگرام می‌تواند بر روی تفکر آنها تاثیر منفی داشته باشد. وی ادامه می دهد: اما کار به اینجا ختم نمی‌شود بلکه تحقیقات ثابت کرده که شبکه‌های اجتماعی به صورت گسترده در حال تغییر نگرش افراد به زندگی و دست‌کاری ارزش‌های اجتماعی هستند. در نتیجه این تغییرات، مشکلاتی از قبیل استرس، افسردگی، بی‌خوابی و … نیز در افراد ایجاد می‌شود. فرهنگ اینستاگرام باعث شده تا تعریف انسان‌ها از مفاهیمی مانند زیبایی، سلامت و تجمل تا حد بسیاری عوض شود.
از مفهوم زیبایی در اینستاگرام تا عالم واقع
فرهنگ اینستاگرام بدون شک چیزی است که هر روز در حال تغییر است و افراد تاثیرگذار در این حوزه، می‌توانند بسته به شرایط، طرز تفکر نوینی را در ذهن کاربران خود ایجاد کنند. یکی از موضوعاتی که از فرهنگ اینستاگرام نشأت گرفته شده، نگرش مردم به مفهوم زیبایی است. بسیاری از افراد ساعت‌ها برای انتخاب یک پست اینستاگرام وقت صرف‌می‌کنند و در کنار آن، از چندین ابزار مختلف برای بالا بردن جذابیت بصری عکس‌ها نیز استفاده می‌کنند تا در نهایت یک عکس بی نقص را در حساب کاربری خود منتشر کنند. قاسم زاده با تایید این مطلب می گوید: بسیاری از کارشناسان و متخصصان معتقدند که فرهنگ اینستاگرام در حال نشان دادن یک نسخه بدون غلط از انسان‌هاست. حال اگر شخصی خود را در داخل چهارچوب‌هایی که اینستاگرام تعریف کرده است مشاهده نکند، اعتماد به نفسش را از دست داده و با مشکلات اجتماعی و روانی رو به رو می‌شود.
وی می افزاید: شاید شما هم با این موضوع موافق باشید که امروزه بخشی از زندگی ما، در گرو شخصیتی است که در دنیای مجازی از خود ساخته‌ایم. به عنوان مثال ما ممکن است افراد را به واسطه تعداد دنبال‌کنندگان صفحه اینستاگرام‌شان مورد قضاوت قرار دهیم. در واقع فرهنگ اینستاگرام مانند یک استراتژی دقیق تبلیغاتی عمل می‌کند. به عبارتی دیگر افراد تلاش می‌کنند تا با نشان دادن تصاویری بی‌نقص، ایدهآل و مخاطب پسند، ارزش خود را بالا ببرند. در نتیجه این رفتار، ما جامعه‌ای خواهیم داشت که به طور کامل در فرهنگ اینستاگرام غرق شده‌اند و مواردی مانند آسیب‌پذیری و ناراحتی را به عنوان یک ضعف در نظر می‌گیرند.
این روانشناس می افزاید: اینستاگرام، برخلاف زندگی واقعی جهانی است. فضایی است که در آن همه‌چیز «انتخابی»، «ویرایش شده» و «بی‌نقص» به نمایش گذاشته می‌شود؛ تصاویری از مسافرت‌های لوکس، بدن‌های بی‌نقص و ایدهآل، موفقیت‌های شغلی و روابط عاشقانه‌ای که انگار زوج‌ها در یک فیلم رمانتیک بازی می‌کنند. در واقع وقتی مدام با تصاویر کاملی از دیگران مواجه می‌شویم، ناخودآگاه این سؤال در ذهن شکل می‌گیرد که پس «چرا زندگی من اینطور نیست؟»
ترس از دست دادن
قاسم زاده با ذکر اینکه ترس از دست‌دادن، یکی دیگر از رایج‌ترین تأثیرات شبکه‌های اجتماعی است می گوید: وقتی مدام تصاویری از مهمانی‌های آنچنانی، سفرها، خریدها یا رویدادهایی را می‌بینیم که ما در آنها شرکت نکرده‌ایم یا توانایی شرکت در آنها یا انجام آنها را نداریم، مغز ما این پیام را دریافت می‌کند که «زندگی واقعی در جایی دیگر در جریان است». این احساس نه‌تنها اضطراب را افزایش می‌دهد، بلکه می‌تواند به تلاش برای شبیه‌سازی آن سبک زندگی منجر شود و درنهایت به انزوای فرد بینجامد.
این روانشناس می‌گوید: علاوه بر اینها مطالعات نشان می‌دهند که مواجهه مداوم با تصاویر زندگی بی‌نقص دیگران، می‌تواند حسادت و حسرت را به شکل قابل توجهی افزایش دهد. این احساسات نه‌تنها بر روحیه تأثیر می‌گذارند، بلکه می‌توانند به رفتارهای مخربی مانند خریدهای غیرضروری، رقابت‌های ناسالم و سایر رفتارهای مخرب منجر شوند.
این کارشناس با بیان اینکه اعتیاد به مرور کردن مداوم شبکه‌های اجتماعی، چرخه توجه را مختل می‌کند. می افزاید: هرچه زمان بیشتری را در گوشی خود صرف می‌کنیم، تمرکز بر وظایف روزانه مثل کار، مطالعه یا حتی گفت‌وگوهای حضوری سخت‌تر می‌شود. این پدیده نه‌تنها بهره‌وری را در ما کاهش می‌دهد، بلکه احساس گناه ناشی از اتلاف وقت را هم تقویت می‌کند که خود این، اضطراب بیشتری ایجاد می‌کند.
اقتصاد توجه و اینستا
شاید بد نباشد که بدانید، اصولا شبکه‌های اجتماعی بر پایه «اقتصاد توجه» (Attention Economy) کار می‌کنند. اقتصاد توجه به سیستمی اشاره دارد که در آن توجه انسان به‌عنوان یک کالای ارزشمند درنظر گرفته می‌شود و شرکت‌ها، رسانه‌ها و پلتفرم‌ها برای جلب و حفظ این توجه با هم رقابت می‌کنند.
قاسم زاده در مورد تبعات روی آوردن به چنین سیستمی می‌گوید: اقتصاد توجه عواقبی دارد که مهم‌ترین آنها کاهش تمرکز و بهره‌وری به‌دلیل بمباران اطلاعاتی و همچنین افزایش استرس و اضطراب در افراد است؛ حتی اگر خودشان متوجه این موضوع نباشند.
با تمام این تفاصیل، در کنار همه این نقدها نمی‌توان از تاثیر اینترنت و به خصوص اینستاگرام در زندگی‌هایمان چشم پوشی کرد چرا که مثلا همه ما از مزایا، ایجاد ارتباطات وسیع‌تر و رونق کسب‌و‌کار‌ها در آن با خبر هستیم. اما تا‌کنون چقد به اثراتی که بر زندگی فردی و اجتماعی ما می‌گذارد دقت کرده‌ایم؟ و یا اینکه آیا بهتر نیست که از این به بعد با زمانبندی کنترل شده و آگاه از اینکه بیشتر افراد بهترین عکس‌ها از بهترین لحظات خود را با انواع فیلتر ها در اینستاگرام می‌گذارند، در آن وقت بگذارنیم؟ سئوالاتی که هر شهروندی می تواند با رجوع به خودش پاسخی اختصاصی را این سئوالات داشته باشد که رویه وی را در قبال اینستا و سایر فضاهای مجازی مشخص کند.
