روزان: امسال هم همزمان با نزدیک شدن به تابستان، به نظر می رسد کشور با چالشی دوباره روبرو شده باشد. چالشی به نام مسمومیت ناشی از مصرف قارچ های سمی. براساس اخبارمنتشر شده، سخنگوی اورژانس در حالی خبر از مسمومیت ۲۲۳ نفر با قارچ های سمی داده که دو هفته قبل این آمار تنها ۱۲۰ مورد بوده است. موضوعی که باعث شده تا بسیاری از مسئولان سلامت کشور و کارشناسان این حوزه نسبت به آن ابزار نگرانی کنند.
تنها دو هفته بعد از اینکه سخنگوی سازمان اورژانس کشوراز مسمویت ۱۲۰ تن به دلیل مصرف قارچ سمی در کشور داد، روز گذشته وی در خبری دیگر اعلام کرد که این آمار به ۲۲۳ نفر رسیده است.
سخنگوی سازمان اورژانس کشور درباره آمار‌های مسمومیت به دلیل مصرف قارچ‌های سمی در کشور گفت: آمار مراجعین به اورژانس از هشتم فروردین ماه امسال تا روز گذشته، پنجم خردادماه حاکی از آن است که مسمومیت با قارچ‌های سمی در این مدت رشدی پنج برابری در مقایسه با مدت مشابه سال قبل داشته است. آماری که نشان دهنده تداوم روند افزایشی مسمومیت درپی مصرف قارچ است.
بابک یکتاپرست با بیان اینکه در مجموع طی این مدت ۲۳۳ نفر به دلیل مصرف قارچ‌های سمی یا همان قارچ وحشی دچار مسمومیت شده‌اند، گفت: متاسفانه دو نفر از مصرف کنندگان که در تهران بودند، جان خود را از دست داده‌اند. همچنین ۱۴ نفر نیز همچنان در بیمارستان و تحت درمان قرار دارند و ما بقی نیز از بیمارستان مرخص شده‌اند.
به گفته سخنگوی سازمان اورژانس کشور استان‌های لرستان، کردستان و کرمانشاه به ترتیب با ۶۰، ۵۱ و ۴۱ نفر بیشتر میزان مسمومیت براثر مصرف قارچ‌های سمی را به خود اختصاص داده‌اند. استان تهران نیز با دو مورد فوتی تنها استان دارای فوتی است.
طبیعت گردهای در معرض خطر
اما به نظر می رسد بخش مهمی از این مسمومیت ها به طبیعت گردها برگردد کمااینکه حسن نوری ساری معاون آموزش و متخصص طب اورژانس کشورنیزبا تایید این مطلب گفته بود: هرساله از ابتدای فروردین‌ماه مسمومیت با قارچها شروع می‌شوند، در اواخر اردیبهشت‌ماه به اوج خود می‌رسد و در خردادماه کمتر می‌شوند و دیگر به موارد خیلی اندکی می‌رسند. این ماه‌های سال زمان رویش قارچها است و به همین دلیل در این ماه‌ها آمار به اوج می‌رسد. قارچ‌هایی که در طبیعت ایجاد می‌شوند و تکثیر پیدا می‌کنند قالب آنها سمی است و به ندرت در قارچها غیر سمی داریم. بیشتر قارچ‌هایی که در طبیعت می‌بینیم سمی هستند. ولی متاسفانه طبیعت کردها آنها را مصرف می کنند و همین امر منجر به بیمار شدن آنها می شود.
آناهیتا علیزاده، فلوشیپ سم‌شناسی بالینی و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی مشهد نیزمی گوید: ممکن است در فصل بهار که خانواده‌ها برای گشت و گذار به طبیعت می‌روند و یا حتی در باغچه منازل، با قارچ‌های زیبایی مواجه شوند که توجهشان را به خود جلب کند.
وی ادامه می دهد: بسیاری از قارچ‌های سمی هیچ مشخصه خاصی ندارند که از روی آن سمی یا غیر سمی بودن آن را تشخیص دهیم. حتی در کتاب‌ها و منابع علمی بیان شده که با تجربه‌ترین قارچ‌شناسان نیز ممکن است آنها را با هم اشتباه بگیرند، بنابراین اصلا نباید به تجربه خودمان از این قارچها استفاده کنیم؛ زیرا مشخصات ظاهری آنها بسیار فریبنده است.
فلوشیپ سم‌شناسی بالینی و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی مشهد با اشاره به چند باور اشتباه در رابطه با قارچها تصریح کرد: اینکه فردی از دوستان و یا اعضای خانواده قارچی را مصرف کند و مشکلی برای وی ایجاد نشود، دلیل این نیست که همان قارچ برای ما مشکلی ایجاد نکند؛ زیرا آنزیم‌های بدن افراد با هم متفاوت بوده و ممکن است واکنش دو نفر نسبت به یک قارچ بسیار متفاوت باشد.
علیزاده با بیان اینکه حرارت، سمی بودن قارچها را از بین نمی‌برد، عنوان کرد: حرارت سمی بودن قارچها به ویژه گروه بسیار سمی آمانیتاها را از بین نمی‌برد و تصور اینکه با پختن، سرخ کردن، آب‌پز کردن و… سم آن از بین می‌رود، کاملاً اشتباه است. سم این قارچها به هیچ وجه از بین نمی‌رود و تنها معدودی از قارچها این ویژگی را دارند.
وی خاطرنشان کرد: قارچ‌های سمی چندین گروه هستند. تاکنون حدود ۱۴ تا ۱۵ نوع قارچ سمی و بسیار سمی گزارش شده و در منابع آمده که یکی از گروه‌های قارچ‌های بسیار سمی آمانیتاها هستند که در کشور ما باعث مرگ‌ومیر چندین نفر شده‌اند و بهترین کشورهای دنیا علی‌رغم درمان‌های کاملی که دارند اما باز هم نمی‌توانند فرد را نجات دهند.
وی اضافه کرد: گروه آمانیتاها بسیار خطرناک هستند و یکی از مشخصه‌های بارز آنها این است که علائم آنها ۳ تا ۵ ساعت بعد از مصرف شروع می‌شود و چون چند ساعت از مصرف گذشته، خانواده فکر نمی‌کند که علائم مربوط به مصرف قارچ است. علائم شامل تهوع و استفراغ، اسهال و استفراغ و بعد علائم گوارشی شدید است و سایر علائم به دنبال آن می‌آید. علائم درگیری چند سیستم از جمله کبد، کلیه و ریه‌ها را به دنبال دارد، بیشتر بیماران ما درگیری‌های شدید کبدی را تجربه می‌کنند و متاسفانه ممکن است منجر به مرگ آنها شود.
علیزاده گفت: چند ماه پیش در مشهد کودک پنج ساله‌ای با وجود اینکه چندین روز در آی‌سی‌یو تحت سطح بالایی از درمان بود اما متاسفانه فوت کرد. این کودک از همان قارچی مصرف کرده بود که پدرش و دیگر اعضای خانواده هم استفاده کرده بودند. اعضای خانواده هم مسموم شدند اما شدت مسمومیت در آنها کمتر بود.
فلوشیپ سم‌شناسی بالینی و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی مشهد افزود: گروه دوم قارچ‌های سمی، گروهی هستند که ممکن است علائمی شبیه تشنج داشته باشند. گروهی نیز به مجیک ماشروم معروف هستند که بیشتر مورد توجه جوانان بوده و ممکن است باعث توهم و هذیان در افراد شود که می‌تواند خطرناک باشد.
چالش های مسمومین
وی بیان کرد: یکی از مشکلات این است که وقتی بیمار با علائم مسمومیت به مراکز درمانی مراجعه می‌کند، شرح حال واضحی مبنی بر اینکه در فضای باز و طبیعت بوده و از قارچ‌های خودرو استفاده کرده نمی‌دهد، زیرا بسیاری از افراد تصور نمی‌کنند این علائم ممکن است مربوط به مصرف قارچ باشد.
علیزاده ادامه داد: بهترین اقدام بعد از مصرف قارچ و داشتن علائم این است که سریع در اولین فرصت به اولین مرکز درمانی مراجعه کنند، حتما شرح حال کاملی از خود به پزشک ارائه دهند و از درمان‌های خودسرانه و مصرف داروهایی که اطلاعاتی در مورد آنها ندارند، پرهیز کنند.
فلوشیپ سم‌شناسی بالینی و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی مشهد در خصوص آمار مسمومیت‌ها توسط قارچ در مشهد گفت: از ابتدای سال جاری مورد جدی مسمومیت با قارچ سمی در مشهد نداشتیم اما ۵ تا ۶ مورد مشکوک گزارش شده است. سال گذشته نیز ۸ تا ۱۰ مورد مسمومیت با قارچ سمی داشتیم که متاسفانه یک مورد منجر به فوت شد.
۱۰۰ گونه قارچ خودرو سمی
حمیدرضا پوریان‌فر، مدیرگروه پژوهشی زیست فناوری قارچ‌های صنعتی جهاد دانشگاهی خراسان رضوی با بیان اینکه قارچ‌های چتری (کلاهک‌دار) از نظر ایمنی غذایی برای انسان به دو دسته “خوراکی” و “مضر تا سمی و کشنده” تقسیم‌بندی می‌شوند، اظهار کرد: از نظر تحقیقات علمی، در مجموع ۱۴۰ هزار گونه مختلف قارچ چتری در دنیا وجود دارد که فقط ۱۴هزار گونه از آنها از نظر زیست‌شناسی شناخته شده‌اند. تنها ۱۰ درصد از گونه‌های قارچ‌های چتری توسط زیست‌شناسان مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته‌اند.
وی افزود: از این تعداد ۲۰۰۰ گونه قارچی برای سلامت انسان خطری ایجاد نمی‌کند. ۱۰۰ گونه از قارچ‌های چتری دارای درجاتی از سمی بودن برای انسان از دردهای شکمی تا حد کشندگی است و تعداد بسیار زیادی نیز هنوز از نظر اثرات بر انسان ناشناخته هستند.
پوریان‌فر ادامه داد: سمی بودن قارچ‌های چتری از نظر سیستم تکاملی پدیده‌ای کاملاً طبیعی بوده، زیرا کلاهک قارچها در حقیقت اندام زایشی و محل تولید اسپورها است که بقای نسل قارچ را تضمین می‌کند، بنابراین وجود ترکیبات شیمیایی سمی در آنها ممکن است یک سیستم دفاعی برای فراری دادن شکارگرهایی باشد که از قارچها تغذیه می‌کردند، نه یک غذای خوراکی برای انسان.
مدیرگروه پژوهشی زیست فناوری قارچ‌های صنعتی جهاد دانشگاهی خراسان رضوی بیان کرد: اطلاعات مردم در مورد قارچ‌های خودرو (قارچ‌های وحشی) با گیاهان دارویی خودرو متفاوت است. ما ایرانی‌ها سابقه چند هزار ساله در مورد تشخیص گیاهان دارویی بومی داریم و معمولاً اشتباه مرگباری در خصوص مصرف یک گیاه دارویی نمی‌کنیم، از طرف دیگر تغییرات ژنتیکی زیادی نیز در گیاهان دارویی رخ نمی‌دهد.
بدین ترتیب به نظر می رسد چالش قارچ های سمی می رود تا به چالشی برای جامعه ایرانی بدل شود. موضوعی که بی توجهی به آن می تواند سلامت گروهی از جامعه را هدف قرار داده و به خطر اندازد.
