روزان: علاقه ایرانیان به مصرف انواع گیاهان دارویی سطح زیر کشت قابل قبولی را به این گیاهان اختصاص داده است. در سال ۱۴۰۲، ۲۶۰هزار هکتار از زمینهای زیر کشت به کشت انواع گیاهان دارویی مختلف اختصاص داشته و درعین حال ۴۰۰هزار تن محصول از این زمینها برداشت شده است که در بازار داخل و خارج قابل استفاده است. همچنین کشورمان با تنوع گیاهی فوق‌العاده و دارا بودن بیش از ۲۵۰۰ گونه گیاه دارویی، پتانسیل بسیار بالایی برای توسعه صنعت داروهای گیاهی دارد؛ با این حال، برخی غفلت‌ها و چالش‌ها مانع از بهره‌برداری و استفاده حداقلی از این ظرفیت‌های بزرگ کشورمان شده است.از سویی بالا بودن کیفیت بسیاری از گیاهان دارویی تولید داخل باعث شده تا بازار‌‌های خارجی همسایه را مجاب کرده تا متقاضی محصولات ما باشند.
سهم ایران در تولید و عرضه بازار‌‌های جهانی گیاهان دارویی
ایران نیز بسیاری از اقلیمهای متنوع جهان را داشته و به همین خاطر شرایط مناسب برای کاشت بسیاری از گیاهان دارویی را داراست و با برنامه‌‌ریزی اصولی و مدیریت صحیح به راحتی می‌توان زمینه اشتغال بسیاری از افراد را در این بازار فراهم کرد. کشورمان ایران بیش از ۸۰۰۰ گونه گیاهی دارد که از نظر تنوع گونه‌ای حداقل دو برابر قاره اروپاست و بنابراین ظرفیت زیادی برای توسعه صنعت داروسازی گیاهی در کشور وجود دارد.
اشتغال‌‌آفرینی برای افراد روستایی و عدم‌مهاجرت آنها به شهر‌‌ها نیز با تولید گیاهان دارویی فراهم است. شاید برای شما نیز جالب باشد که تولیدات گیاهان دارویی ایران به بیش از ۶۰ کشور دنیا صادر می‌شود.
آمار تولید گیاهان دارویی ایران
در بسیاری از گیاهان دارویی بیش از ۷۰درصد تولیدات در بازار داخلی مصرف می‌شود و حدودا ۳۰درصد آن صادر می‌شود. شاید در مورد بعضی گونه‌‌های گیاهی تناقضاتی در این زمینه وجود داشته باشد، به عنوان مثال بیش از ۸۰درصد زعفران به خارج از کشور صادر شده و تنها ۲۰درصد آن در بازار‌‌های داخلی به فروش می‌‌رسد. سود بالاتر و درآمد ارزی بالا بسیاری از تولیدکننده‌‌ها و عرضه‌‌کننده‌‌های زعفران را به صادرات این محصول ارزشمند ترغیب کرده است. از مشهورترین گیاهان دارویی صادراتی ایران می‌توان به زعفران، گل محمدی، زیره، آویشن و عناب اشاره کرد. شرایط طبیعی و آب و هوایی مناسب ایران باعث شده است که بسیاری از گیاهان دارویی صادراتی ایران عطر و طعم عالی‌‌تری نسبت به سایر کشور‌‌ها داشته باشد و به همین خاطر مشتری‌‌های بیشتری را جذب کرده است.
در این راستا حسین زینلی مشاور وزیر و مجری طرح گیاهان دارویی گفت: در حوزه گیاهان دارویی وزارت جهاد کشاورزی سال‌ها تلاش کرده تا در راستای تامین سلامت مردم و تامین مواد اولیه صنایع تبدیلی، دارویی و غذایی اقدامات موثری انجام دهد.
زینلی می افزاید: از ۶۳هزار هکتار طرح توسعه، ۵۵هزار هکتار آن در دیمزارها و ۸۰۰۰ هکتار هم در اراضی آبی برای تولید انواع محصولات موردنیاز و دارای متقاضی بازار اجرا می‌شود.
مجری طرح گیاهان دارویی تصریح می کند: یکی دیگر از برنامه‌‌های ما برای سال‌جاری احیای ۵۰هزار هکتار از مراتع است که برنامه‌‌های حمایتی، نظارتی و آموزشی آن بر عهده وزارت جهاد کشاورزی است و سایر کارهای اجرایی از سوی مردم انجام خواهد شد.
زینلی می گوید: ما در حوزه فرآوری گیاهان دارویی قصد داریم فدراسیون‌‌های گیاهان دارویی ایجاد کنیم که وظیفه قیمت‌گذاری در حوزه داخلی و بین‌الملل را بر عهده دارند. این مجموعه‌‌ها با همکاری بخش خصوصی و به‌ویژه تشکل‌ها مسوولیت مذاکره با متقاضیان خارجی گیاهان دارویی ایران را برعهده می‌‌گیرند و تصمیمات آنها برای کل کشور لازم‌‌الاجراست.
ظرفیت مغفول مانده
امیر پایدار؛ مدیر واحد علمی یک شرکت دانش‌بنیان تولیدکننده داروهای گیاهی درباره اهمیت تولید داروهای گیاهی گفت: در کشور ایران از ۱۳ اقلیمی که در جهان وجود دارد ۱۱ اقلیم را داریم و این موضوع در زمینه تولید داروهای گیاهی کمک زیادی به ما می‌کند به طوری که در شرکت ما ۹۰ درصد مواد اولیه موردنیاز توسط کشور کشت می‌شود اما ۵ تا ۱۰ درصد از آنها نیز گیاهانی هستند که مجبور به واردات آنها هستیم و در این زمینه با مشکل‌های ناشی از تحریم‌ها، مسائل گمرکی، فراهم کردن ارز موردنیاز برای وارد کردن و … مواجهیم.
وی امی افزاید: اقلیمهای متنوعی که در ایران وجود دارد ظرفیت بسیار عظیمی برای تولید داروهای گیاهی ایجاد کرده است اما این ظرفیت نیاز به حمایت دولت و ورود بخش خصوصی به حوزه تولید این داروها دارد. باید سرمایه‌گذاری در حوزه گیاهان دارویی افزایش یابد و روی مسئله ارزآوری که صنعت داروهای گیاهی می‌تواند در کشور داشته باشد بیشتر کار کنیم.
وی ادامه می دهد: ما برخی گیاهان دارویی را در داخل کشور داریم که بومی ایران هستند و در هیچ جای دیگر دنیا وجود ندارند اما استفاده از این پتانسیل‌ها هنوز بالقوه است و بالفعل نشده است به طوری که از کمتر از ۵۰ درصد از ظرفیت تولید داروهای گیاهی در کشور استفاده می‌شود.
این فعال حوزه تولید داروهای گیاهی درباره مزیت تولید داروهای گیاهی نسبت به داروهای شیمیایی تصریح کرد: مزیتی که تولید داروهای گیاهی دارد این است که بسیاری از این داروها عوارض داروهای شیمیایی را ندارند و از سوی دیگر در مواد اولیه داروهای شیمیایی عمدتاً نیازمند واردات از کشورهای خارجی هستیم اما در زمینه مواد اولیه داروهای گیاهی، باتوجه به وجود اقلیمهای متنوع امکان خودکفایی در این عرصه را داریم.
وی بالاتر بودن قیمت تمام شده داروهای گیاهی را از موانع افزایش دسترسی مردم و بیماران به این داروها عنوان و تصریح کرد: داروهای گیاهی مبلغ بالاتری نسبت به داروهای شیمیایی دارند این در حالی است که بسیاری از این داروها تحت پوشش بیمه‌ها نیز قرار ندارند! بنابراین مصرف‌کنندگان باید هزینه بالاتری برای آنها صرف کنند در حالی که اگر بحث بیمه را بتوانیم برای حوزه داروهای گیاهی نیز اعمال کنیم بسیاری از بیماران از این داروها بهره مند خواهند شد.
بیش از ۷ هزار فرآورده طبیعی و سنتی
جمشیدی، رئیس انجمن تولیدکنندگان داروهای طبیعی و سنتی ایران درباره وضعیت پوشش بیمه‌ای داروهای گیاهی در کشور می‌گوید: در حال حاضر حدود ۵۰۰۰ فرآورده طبیعی و ۲۳۰۰ فراورده سنتی داریم که از وزارت بهداشت مجوز گرفته‌اند اما تنها ۵۶ قلم از این فرآورده‌ها تحت پوشش بیمه‌ها قرار گرفته است.
وی می‌افزاید: در سال ۹۲ تعداد ۵۶ قلم فرآورده طبیعی و سنتی تحت پوشش بیمه‌ها قرار گرفت، اما میزان پوشش بیمه‌ای این فرآورده‌ها دیگر افزایش نیافت و در همین میزان باقی ماند.
صنعت داروهای گیاهی همچنان در سکون
یک مطالعه که در سال ۱۳۹۹ در کشور انجام شده نشان می‌دهد که ناکارآمدی و عدم پوشش مناسب نظام حمایتی بیمه، مهم‌ترین چالش توسعه بخش گیاهان دارویی در کشور به شمار می‌رود.
ناکافی بودن سرمایه‌گذاری در امور زیربنایی و بالا بودن خطر فعالیت در بخش داروهای گیاهی (به علت احتمال عدم سودآوری) یکی دیگر از دلایل اصلی عدم توسعه این صنعت عنوان شده است. همچنین عدم ثبات قیمت‌ها و وجود واسطه‌گری در بازار گیاهان دارویی نیز ریسک قیمت را برای زارعان بالا برده و انگیزه آنها را برای ورود به حوزه تولید این داروها کاهش داده است.
براساس نتایج این پژوهش، در بعد زیست محیطی نیز بخش گیاهان دارویی ایران با چالش‌های جدی همانند عدم رعایت الگوی کشت و استفاده غیراصولی از اراضی کشاورزی و منابع طبیعی مواجه است.
ظرفیت داروهای گیاهی ایران، فرصت‌های فراوانی را برای توسعه صنعت این داروها فراهم کرده است، به‌ویژه در شرایطی که توجه عمومی به درمان‌های طبیعی و داروهای گیاهی در حال افزایش است. لازم است تا با افزایش آگاهی عمومی درباره فواید و کاربردهای داروهای گیاهی و همچنین ایجاد نظام‌های حمایتی قوی، بتوان صنعت داروهای گیاهی را به یکی از ارکان اصلی تأمین سلامت جامعه و توسعه اقتصادی کشور تبدیل کرد.
با توجه به پتانسیل‌های بالای موجود، این امر نه تنها می‌تواند به بهبود وضعیت بهداشت و سلامت عمومی کمک کند، بلکه می‌تواند به ارزآوری و رشد اقتصادی کشور نیز منجر شود. ظرفیتی که متأسفانه سالهاست مغفول مانده و باید بیش از پیش موردتوجه مسئولان وزارت بهداشت و سایر بخش‌های مربوطه قرار بگیرد.
