گروه دیپلماسی: پس از قریب به پنج ماه توقف مذاکرات وین، پنجشنبه هفته گذشته (۴ آگوست/ ۱۳ مرداد) مقام‌های سیاسی طرف‌های مذاکرهکننده برجام بار دیگر گفت‌وگوها را برای نجات توافق نیمه‌جان برجام آغاز کردند. در چند ماه گذشته مطالبات سیاسی متضاد و متعارض ایران و آمریکا پیرامون توافق هسته‌ای موجب شده بود که بسیاری از ناظران سیاسی از مرگ خاموش یا پایان بدون اعلام رسمی توافق برنامه جامع مشترک سال ۲۰۱۵ سخن به میان بیاورند.
حتی در آخرین مواضع نیز به نظر می‌رسد مسئولان ایرانی و آمریکایی از ناامیدی کامل خود نسبت به احیای توافق سخن به میان آورده بودند. در میانه چنین وضعیت ناامیدکننده‌ای، جوزپ بورل، رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در ۵ مرداد ماه در مقاله‌ای برای نشریه فایننشال تایمز از ارائه پیشنهاد (پیش‌نویس) جدید برای احیای برجام سخن به میان آورد. پیشنهادات بورل برای ایران، آمریکا و تمامی طرف‌های دیگر حاضر در مذاکرات وین اعم از انگلستان، روسیه، آلمان، چین و فرانسه ارسال شده بود که به نظر می‌رسد دور جدید مذاکرات نیز پیرامون همین پیش‌نویس مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا است.
در مجموع به نظر می‌رسد دور جدید مذاکرات را شاید بتوان آخرین فرصت برای احیای توافق و مذاکرات مورد خطاب قرار داد. طی چند روز آینده احتمالا شاهد خواهیم بود که در حالت حداقلی پیرامون متن احیای برجام طرفین به توافقی دست پیدا خواهند مکرد یا اینکه برجام برای همیشه به محاق خواهد رفت.
روی خوش اروپا و واقع‌بینی تهران
در ارزیابی کلی از اخبار منتشر شده از روند مذاکرات وین در چند روز گذشته می‌توان به رویکرد مثبت اروپایی‌ها و واقع‌نگری تهران اشاره‌کرد. دراین زمینه، روزنامه‌آمریکایی وال استریت ژورنال نوشت: مذاکرهکننده ارشد اتحادیه اروپا عصر یکشنبه در این مذاکرات گفت که مذاکرات ایران و آمریکا برای احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ نزدیک به اتمام است. با این وجود، هنوز مشخص نیست که آیا تهران توافق نهایی را می‌پذیرد یا خیر. این روزنامه در ادامه آورده است: انریکه مورا، هماهنگ‌کننده این مذاکرات گفت که متن توافق ممکن است در ساعات آینده نهایی شود. با این حال، ایران باید تصمیم بگیرد که آیا مطالبه‌اش مبنی براحیای برجام تنها در صورت بستن پرونده تحقیقات آژانس را کنار می‌گذارد یا نه.
اشارات این روزنامه به آخرین اظهارات مورا پیرامون مذاکرات چند روز گذشته است. «انریکه مورا»، دیپلمات ارشد اتحادیه اروپا با بیان اینکه مذاکرات رفع تحریم‌ها در وین پیشرفت داشته گفت که به زودی این گفت‌وگوها خاتمه خواهند یافت. انریکه مورا گفته بود که او «کاملاً» درباره پیشرفت مذاکرات خوش‌بین است. وی اضافه کرد: «داریم پیش می‌رویم و من انتظار دارم مذاکرات را به زودی ببندیم.»
با وجود این ادعاها ایران در مذاکرات اصرار دارد که برای احیای برجام، پرونده تحقیقات آژانس انرزی اتمی در مورد پیدا شدن مواد هسته‌ای اعلام نشده در این کشور باید بسته شود. چند دیپلمات غربی روز یکشنبه گفتند که تهران در مذاکرات چند روز گذشته این شرط را مورد تاکید قرارداده، اما توافقی در این زمینه وجود ندارد. در همین راستا، یک مقام وزارت خارجه ادعای وال استریت ژورنال را تایید نکرد و گفت: با توجه به ادامه بحث‌ها درباره چند موضوع مهم باقی‌مانده، هنوز در مرحله‌ای قرار نداریم که از نهایی شدن متن توافق در وین سخن بگوییم.
به گزارش خبرگزاری فارس، یک مقام وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران دیروز (دوشنبه) ۱۷ مرداد ماه در پاسخ به سؤال خبرنگاران در مورد ادعای روزنامه وال استریت ژورنال مبنی بر احتمال آماده شدن متن نهایی توافق در وین ظرف چند ساعت آینده، گفت: با توجه به ادامه بحث‌ها درباره چند موضوع مهم باقی‌مانده، هنوز در مرحله‌ای قرار نداریم که از نهایی شدن متن سخن بگوییم.
این مقام وزارت امور خارجه افزود: هیأت مذاکرهکننده جمهوری اسلامی ایران نظرات سازنده خود را با هدف پیشبرد مذاکرات به طرف مقابل ارائه کرده و نتیجه گفت‌وگوها به اراده طرف مقابل برای اتخاذ تصمیمات سیاسی لازم بستگی دارد.
وی اضافه کرد: همچنان معتقدیم در صورتی که تصمیمات مناسب طرف مقابل اتخاذ شود، می‌توان به سرعت مذاکرات را جمع‌بندی کرد، اما هنوز در این مرحله قرار نداریم.
عدم رد مخالفت مسکو- پکن با توافق بورل
در روزهای اخیر همزمان با آغاز دور جدید مذاکرات، اخباری پیرامون مخالفت کشورهای روسیه و چین نسبت به طرح پیشنهادی بورل مطرح شده است اما این فرضیه روز یک شنبه رد شده است. میخائیل اولیانوف نماینده دائم روسیه نزد سازماندهی بین‌المللی در وین یکشنبه با انتشار پیامی در حساب کاربری خود در توئیتر به برخی شایعات مبنی بر اینکه روسیه و چین متن پیشنهادی جوزپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا برای احیای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را رد کرده‌اند، واکنش نشان داد.
وی در پیام خود نوشت: به‌طور قطع این صحت ندارد، چراکه پیش‌نویس توافق درخصوص بازگرداندن برجام توسط تمام طرف‌های حاضر در مذاکرات وین، ازجمله چین و روسیه به دقت مورد بحث قرار گرفته است. اولیانوف ادامه داد: اتحادیه اروپا به عنوان هماهنگ‌کننده (مذاکرات) به تازگی تعدادی اصلاحیه مفید را ارائه داده است که ما به‌طور کامل از آن حمایت می‌کنیم.
هوآ چون‌یینگ، سخنگوی وزارت امورخارجه چین نیز در رابطه با ازسرگیری مذاکرات وین گفت: پکن به طور قاطع به حفظ برجام متعهد است و از ازسرگیری مذاکرات وین استقبال می‌کند. این حاصل تلاش‌های متمرکز تمامی طرفین بوده و با انتظارات جامعه بین‌المللی همسواست. وی ادامه داد: با ازسرگیری مذاکرات، فرصت جدیدی برای رسیدن به راه‌حلی سیاسی و دیپلماتیک برای مسئله هسته‌ای ایران وجود دارد. ما امیدواریم که تمامی طرفین بتوانند از این فرصت استفاده کرده، تلاش‌ها را دو برابر کنند و از خود حسن نیت و انعطاف‌پذیری نشان دهند تا هر چه سریع‌تر به راه‌حلی برای مشکلات برجسته دست یابیم.
نتایج احتمالی در صورت شکست مذاکرات
تمامی شواهد نشان‌گر آن است که این دور از مذاکرات واپسین فرصت برای احیا و نجات توافق هسته‌ای بوده و در صورت از دست رفتن فرصت توافق در مقطع کنونی، احتمالا باید سناریوهای نسبتا بدبینانه‌ای را شاهد بود. تقویت و سرعت گرفتن روند غنی‌سازی از سوی ایران و اعمال محدودیت‌های بیشتر برای نظارت آژانس از جمله مهم‌ترین روندی است که می‌توان در جبهه ایران در صورت عدم توافق مورد اشاره قرار داد. افزایش تحریم‌ها و ایجاد مانع برای فروش و صادرات نفت ایران نیز دیگر بُعد ماجرا است که احتمالا از سوی غربی‌ها علیه ایران مورد تمرکز قرار می‌گیرد.
در همین زمینه، کوروش احمدی، دیپلمات سابق ایران در سازمان ملل، در گفت‌وگو با «انتخاب» تاکید کرده که این روزها را می توان برای برجام سرنوشت ساز توصیف کرد به این معنی که اگر توافقی در این مقطع زمانی حاصل نشود، طرفین ممکن است دست به پاره ای مانورهای سیاسی و اعمال فشارها علیه یکدیگر بزنند، به نحوی که کار تا روشن شدن نتیجه این مانوورها به تعویق بیفتد. به عبارت روشن‌تر در صورت شکست مذاکرات وین، ایران ممکن است به سمت غنی سازی بیشتر و مانوورهای بیشتر در حوزه هسته‌ای و اشارات بیشتر به برخورداری از توان ساخت بمب اتمی پیش برود و برخی نیز در داخل فشارهایی در این رابطه اعمال کنند. طرف مقابل نیز ممکن است به سمت اعمال تحریم های بیشتر و از جمله بستن راه صدور نفت ایران برود و همچنین در نشست یک ماه بعد آژانس برای ارسال پرونده ایران به شورای امنیت اقدام کند. باید امیدوار باشیم که کار به آنجاها نکشد و در همین وین کار احیای برجام نهایی شود.
