رسول سلیمی: تحریم‌های آمریکا علیه ایران، که از سال ۲۰۱۸ و با خروج این کشور از توافق هسته‌ای شدت گرفت، ظرفیت اقتصادی خاورمیانه را برای اعراب خلیج فارس به یک امتیاز تبدیل کرده است.
این فشارها، که صادرات نفت و اقتصاد ایران را تحت تاثیر قرار داده ، به کشورهای شورای همکاری خلیج فارس شامل عربستان سعودی، امارات متحده عربی، قطر، کویت، بحرین و عمان فرصت داده تا از آن به نفع خود استفاده کنند.
از افزایش تولید نفت و گاز گرفته تا تبدیل شدن به هاب‌های تجاری و جذب سرمایه‌گذاری خارجی، این کشورها نشان داده‌اند که می‌توانند از تحریم های ایران سود ببرند. در ادامه بررسی می کنیم که چرا ادامه فشارها بر ایران به امتیازی مهم برای کشورهای منطقه تبدیل خواهد شد.
عربستان سعودی، قلب تپنده اوپک، از کاهش صادرات نفت ایران بیشترین سود را برده است. زمانی که ایران روزانه نزدیک به ۴ میلیون بشکه نفت صادر می‌کرد، حالا این رقم به کمتر از آن رسیده و عربستان این خلأ را با افزایش تولید خود پر کرده است.
تولید نفت این کشور حالا به بیش از ۱۱ میلیون بشکه در روز رسیده و درآمد نفتیش تنها در یک سال گذشته به ۳۲۰ میلیارد دلار بالغ شده است. این پول، نه‌تنها خزانه ریاض را پر کرده، بلکه به پروژه‌های عظیم مانند “چشم‌انداز ۲۰۳۰” که قرار است اقتصاد را از نفت دور کند، جان تازه‌ای داده است.
اما مسئله فقط نفت نیست که عربستان را سربلند کرده. شرکت‌های غربی، از جمله غول‌های آمریکایی که از ایران خارج شدند یا اجازه فعالیت پیدا نکردند، حالا ریاض را خانه جدید خود می‌دانند.
سرمایه‌گذاری خارجی در این کشور در چند سال گذشته بیش از دو برابر شده و به نزدیک ۱۳ میلیارد دلار رسیده است. با ادامه تحریم‌های ایران، عربستان می‌تواند رویای تبدیل شدن به قدرت بلامنازع اقتصادی منطقه را محقق کند.
در امارات، دبی و ابوظبی از تحریم‌ها به‌عنوان سکوی پرتابی برای تسلط بر تجارت منطقه استفاده کرده‌اند. زمانی ایران شریک تجاری بزرگ امارات بود، اما حالا که تجارت دوجانبه به یک‌چهارم کاهش یافته، امارات جای ایران را در زنجیره تأمین پر کرده است.
تجارت غیرنفتی این کشور حالا بیش از ۵۰۰ میلیارد دلار ارزش دارد و بندر جبل‌علی، با پشت سر گذاشتن بنادر ایران مثل بندرعباس، به مرکز ترانزیت خلیج فارس تبدیل شده است. این در حالی است که انتظار می رود با تحریم کشتی رانی ایران که به تازگی از سوی اتحادیه اروپا انجام شده، بنادر امارات برای دریافت کالاها، سهم بیشتری را دریافت کنند و حتی به محلی برای دور زدن تحریم های امریکا از مسیر تخلیه کالا در این بنادر و سپس برای انتقال به ایران تبدیل شوند.
دبی همچنین بهشت شرکت‌هایی شده که از ایران خارج شدند. سرمایه‌گذاری خارجی در امارات در چند سال اخیر به بیش از ۲۲ میلیارد دلار رسیده و این شهر را به مرکز مالی و تجاری منطقه بدل کرده است. با ادامه تحریم‌ها، امارات خواهد توانست این برتری را برای سال‌ها حفظ کند.
قطر، غول گاز طبیعی مایع جهان، از انزوای ایران در بازار انرژی نفس راحتی کشیده است. ایران با ذخایر عظیم گازش می‌توانست رقیب سرسختی باشد، اما با عدم توسعه زیرساخت های گازی در ایران، تولید گاز بر تامین نیاز داخلی تمرکز دارد. در مقابل، قطر سال گذشته ۸۰ میلیون تن گاز مایع صادر کرد و درآمدش از این بخش به ۱۳۰ میلیارد دلار رسید.
این کشور با قراردادهای کلان با شرکت‌های غربی، بازارهای اروپا و آسیا را قبضه کرده و حالا پیش‌بینی می‌شود اقتصادش در سال آینده بیش از ۴ درصد رشد کند. اگر تحریم‌ها ادامه پیدا کند، میدان گازی پارس جنوبی ایران همچنان خوابیده می‌ماند و قطر می‌تواند پادشاهی‌اش بر بازار گاز را تثبیت کند.
کویت، با اقتصاد نفت‌محورش، از کاهش تولید ایران بهره برده و تولید نفت خود را به نزدیک ۳ میلیون بشکه در روز رسانده است. این افزایش، درآمد نفتی کویت را به ۹۰ میلیارد دلار رسانده و صندوق ذخیره ارزی‌اش را به ۷۵۰ میلیارد دلار نزدیک کرده است.
اما نفت تنها داستان نیست؛ کویت در پتروشیمی هم از ضعف ایران استفاده کرده است. در حالی که تولید پتروشیمی ایران افت کرده، کویت تولید خود را به ۱۳ میلیون تن رسانده و بازارهای منطقه را در دست گرفته است.
اقتصاد کویت حالا با ثبات بیشتری پیش می‌رود و پیش‌بینی رشد نزدیک به ۴ درصد برای سال آینده، نشان می‌دهد که ادامه تحریم‌ها می‌تواند این کشور را در مسیر توسعه نگه دارد.
بحرین شاید کوچک‌ترین اقتصاد منطقه باشد، اما از تحریم‌ها بی‌نصیب نمانده است. این کشور به‌طور مستقیم با ایران رقابت نمی‌کند، ولی از قدرت گرفتن همسایگانش سود برده است.
کمک‌های مالی عربستان و امارات، که حالا جیب‌های پرپولی دارند، به بیش از ۳.۵ میلیارد دلار رسیده و کسری بودجه بحرین را کم کرده است. سرمایه‌گذاری خارجی هم در این کشور دو برابر شده و به نزدیک ۳ میلیارد دلار رسیده است. با ادامه تحریم‌ها، بحرین می‌تواند روی حمایت همسایگانش حساب کند و اقتصادش را سرپا نگه دارد.
عمان، با سیاست بی‌طرفی معروفش، از تحریم‌ها به شکلی هوشمندانه استفاده کرده است. این کشور هم با ایران تجارت می‌کند و هم با غرب، و نقش میانجی‌اش را به پول تبدیل کرده است. تجارت غیرنفتی عمان حالا به ۲۵ میلیارد دلار رسیده و بنادرش مثل صحار و صلاله، با ضعف بنادر ایران، به مراکز ترانزیت منطقه بدل شده‌اند. اقتصاد عمان با رشد بیش از ۳ درصد در سال آینده، نشان می‌دهد که ادامه تحریم‌ها می‌تواند این کشور را به بازیگری مستقل و قدرتمند تبدیل کند.
داستان کشورهای عرب خلیج فارس نشان می‌دهد که تحریم‌های آمریکا علیه ایران، فقط یک ابزار سیاسی نیست؛ بلکه موتوری برای رشد اقتصادی این منطقه بوده است. عربستان بازار نفت را قبضه کرده، امارات به هاب تجاری تبدیل شده، قطر گاز را در دست گرفته، کویت ثباتش را تقویت کرده، بحرین از همسایگانش نیرو گرفته و عمان نیز با زیرکی سود برده است.ناظران سیاسی معتقدند اگر این تحریم‌ها علیه ایران ادامه پیدا کند، این کشورها می‌توانند پروژه‌های بلندپروازانه خود را به سرانجام برسانند. در خلیج فارس، تحریم‌ها اگرچه دشمن ایران هستند، اما با اعراب دوست شده اند!
