گروه دیپلماسی: سال ۱۴۰۰ برابر با ۹ ماه از سال ۲۰۲۱ و حدود سه ماه از سال ۲۰۲۲ میلادی، برای نظام بین‌الملل و معادلات سیاسی جهانی، همراه با تحولات بسیار گسترده و قابل توجهی بوده است. ۱۴۰۰ را می‌توان یکی از بی‌سابقه‌ترین سال‌ها در تاریخ تحولات سیاسی بین‌الملل در هزاره جدید مورد خوانش قرار داد. این سال آبستن بسیاری از تحولات بزرگ بین‌المللی بوده که شاید حتی تصور آن برای اکثریت قاطع ناظران سیاسی قابل باور نبود.
تحولاتی همانند سقوط دولت اشرف غنی در کابل و خروج آمریکایی‌ها از افغانستان بعد از دو دهه حضور نظامی، آغاز و شدت گرفتن مذاکرات برای احیای سریع برجام، بحران سیاسی سودان و در آخر حمله روسیه به اوکراین، از جمله مهم‌ترین رخدادهای مهم سال ۱۴۰۰ در عرصه بین‌المللی بودند. با این وجود، واقعه مهم در نظام و سیاست بین‌الملل در سال ۱۴۰۰ کشیده شدن عمق منازعه و بحران سیاسی از خاورمیانه و شمال آفریقا به قلب اروپا بود. اگر در گذشته جنگ تنها با خاورمیانه معنا پیدا می‌کرد؛ اکنون اروپایی‌ها و غربی‌ها درگیر بزرگترین بحران سیاسی خود با روسیه طی دوران بعد از جنگ جهانی دوم هستند.
مذاکرات فشرده برای احیای برجام
از نظر زمانی اولین تحول مهم در نظام بین‌الملل کلید خوردن مذاکرات احیای برجام در وین بود. بعد از پایان دولت ترامپ و روی کار آمدن بایدن در وین در ماه آوریل مذاکرات بین طرفهای امضا کننده برجام با ایران درباره امکان احیای آن آغاز شد. مذاکرات بر دو نقطه اصلی یعنی لغو تحریم‌های آمریکا علیه ایران و بازگشت تهران به پایبندی کامل به طرح عملی فراگیر مشترک تمرکز دارد.
به رغم احراز برخی پیشرفت‌ها در رایزنی‌ها مذاکرات با مشکل مواجه شد و در ژوئن گذشته به دلیل انتخابات ایران که به پیروزی ابراهیم رئیسی انجامید، متوقف شد.
مذاکرات در وین اواخر نوامبر بعد از دور هفتم مذاکرات از سرگرفته شد؛ اما تاکنون طرف‌ها نتوانسته‌اند از اختلافات کنونی عبور کردند، زیرا ایران بر لزوم لغو تمام تحریم‌های آمریکا به شکل غیرمشروط قبل از احیای توافق اصرار دارد. با این وجود در چند وقت اخیر تمامی شواهد نشان‌گر آن هستند که طرفین در حال برداشتن واپسین گام‌ها برای حصول توافق بوده و احتمالا در آینده نزدیک متن نهایی توافق میان طرفین به امضا خواهد رسید.
رسوایی پگاسوس
جهان در ۱۹ ژوئیه با رسوایی تکان دهنده مربوط به نرم افزار جاسوسی شرکت اسرائیلی ان.اس.او به نام پگاسوس بیدار شد. یک نهاد رسانه‌ای غیرانتفاعی مستقر در پاریس موسوم به گروه ماجراهای ممنوعه به همراه عفو بین‌الملل، با همکاری با تعدادی از شرکت‌های رسانه‌ای، از جمله واشنگتن پست، وایر مستقر در دهلی، گاردین و لوموند و طرفهای دیگر از جاسوسی حساسیت برانگیز جنجالی از هزاران نفر روزنامه نگار، فعال، سیاستمدار و بوروکرات پرده برداشت. بر اساس یافته‌ها، فهرست قربانیان این جاسوسی با نرم افزار پگاسوس متعلق به شرکت اسرائیلی ان.اس.او شامل ۵۰۰۰۰ شماره تلفن متعلق به اهداف بالقوه این جاسوسی‌هایی که در بازه سال ۲۰۱۶ تا ژوئن ۲۰۲۱ رخ دادند، بود. این فهرست شامل اسامی ۱۸۹ روزنامه‌نگار، ۸۵ فعال حقوق بشر و بیش از ۶۰۰ سیاستمدار و مقام دولتی بود.
بحران سیاسی در سودان
همچنین، سودان در سال گذشته شاهد بحران سیاسی جدیدی در پی بروز اختلافات کنونی بین دو بخش نظامی و مدنی در قدرت بود. از اواخر سپتامبر تنش‌های اجتماعی در سودان افزایش چشمگیری داشت به طوریکه تظاهرکنندگان بندر پورتسودان را بستند. در ۲۳ اکتبر نمایندگان قبایل مشارکت‌کننده در تظاهرات از جمله قبلیه البجا تهدید به جدایی شرق کشور در صورت عدم تعدیل توافقنامه صلح امضا شده در جوبا کردند. این مسئله در پی افزایش بحران سیاسی در خارطوم و برگزاری تظاهرات حامی دولت مدنی و دیگر مخالفان آن و حامیان نظامیان رخ داد. ۲۵ اکتبر عبدالفتاح البرهان، خواستار انحلال دولت مدنی و اعمال وضعیت فوق‌العاده در کشور شد و عبدالله حمدوک، نخست‌وزیر سودان را حبس خانگی قرار دادند. در سایه فشارهای عربی و بین‌الملی البرهان و حمدوک در ۲۱ نوامبر توافقنامه سیاسی را امضا کردند که به موجب آن حمدوک به پست نخست‌وزیری بازگشت در حالیکه البرهان کرسی رئیس شورای انتقالی را حفظ کرد که قرار است آن را به نخست‌وزیر مدنی منتقل کند. به رغم این توافق اعتراضات علیه نظامیان ادامه دارند.
در دسترس قرار گرفتن واکسن برای همه
سرعت تولید واکسن‌های کرونا یک نقطه عطف برای جامعه پزشکی جهانی شد. تا پیش از آن سریعترین واکسنی که ساخته شده بود واکسن اوریون بود که آن هم ساختش چهار سال به طول انجامید. در مقایسه، واکسن کووید-۱۹ طی یک سال و نیم پس از همه‌گیری این ویروس در دسترس همه قرار گرفت. شرکت های بزرگ داروسازی مانند مدرنا، فایزر و آسترازنکا واکسن‌های خود را از اوایل اوت ۲۰۲۱ عرضه کردند. بر اساس جدیدترین آمارها تاکنون ۸.۸۹ میلیارد دوز واکسن کووید-۱۹ در سراسر جهان تزریق شده است.
بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان
پایان جنگ آمریکا در افغانستان به طالبان اجازه داد تا کنترل این کشور را به دست گیرند. در سال ۲۰۲۰، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا با طالبان بر سر خروج تمام نیروهای آمریکایی از افغانستان تا اول ماه مه سال ۲۰۲۱ به توافق رسید. دو هفته قبل از این ضرب‌الاجل، جو بایدن، رئیس جمهور جدید آمریکا، دستور خروج کامل سربازان آمریکایی از افغانستان را حداکثر تا ۱۱ سپتامبر ۲۰۲۱ مصادف با بیستمین سالگرد حملات ۱۱ سپتامبر صادر کرد. همچنان که سربازان آمریکایی از افغانستان خارج شدند، ارتش این کشور همچون یک خانه پوشالی فروپاشیده و این اتفاق راه را برای آنکه نیروهای طالبان بار دیگر این کشور را تصرف کنند هموار کرد.
افغانستان در سال گذشته شاهد تحولات دراماتیک‌تری در تاریخ خود بود به طوریکه طالبان بعد از ۲۰ سال جنگ به قدرت بازگشت. در آوریل گذشته جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا در موعد مورد توافق بین دولت دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری سابق آمریکا و طالبان برای تکمیل خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان و تعویق این موعد از ابتدای ماه مه به ۱۱ سپتامبر بازنگری کرد. از زمان منقضی شدن موعد اول مورد توافق، طالبان حمله‌ای گسترده به مواضع نیروهای دولت اشرف غنی همزمان با شروع خروج نیروهای آمریکایی از این کشور کرد.
بحران این کشور از اواخر ژوئیه به شکل حادی افزایش یافت و طالبان خیلی سریع بر اکثر مناطق کشور بدون هیچ مقاومت قابل ذکری تسلط یافت. در ۱۵ اوت بعد از فرار اشرف غنی و مسئولان ارشد دولتش از کشور طالبان وارد کابل شد. طی دو هفته بعد، جهان اتفاقات دراماتیک غیرمنتظره‌ای در روند خروج نیروهای آمریکایی و هم‌پیمانان غربی آن را شاهد بود به طوریکه صدها افغان در فرودگاه کابل و اطراف آن تجمع کردند به این امید که با هواپیماهای نیروهای آمریکایی از کشور خارج شوند. اما در حین بلند شدن هواپیماها به دلیل آویزان شدن از بال‌های هواپیماها بسیاری جان خود را از دست دادند.
تنش‌های امنیتی در کابل در ۲۶ اوت به اوج خود رسید؛ زمانی که سلسله انفجارهایی با مسئولیت داعش در اطراف فرودگاه کابل رخ داد که بیش از ۲۰۰ کشته برجای گذاشت که ۱۳ تن آنها نظامیان آمریکایی بودند و بزرگترین تلفات روزانه ارتش آمریکا از ۱۰ سال پیش قلمداد شد. در پاسخ به این حمله خونبار، ارتش آمریکا قبل از تکمیل روند خارج کردن دست به حمله اشتباهی زد و یک خودرو را در کابل هدف گرفت که راننده آن کارمند امدادرسان بود، این حمله به مرگ ۹ غیرنظامی بی‌گناه ازجمله هفت کودک منجر شد.
حمله روسیه به اوکراین
بعد از واقعه روی کار آمدن مجدد طالبان، بزرگترین بحران یا واقعه سیاسی در سال ۱۴۰۰ را می‌توان حمله روسیه به اوکراین ارزیابی کرد. پس از چند ماه جنجال سیاسی بزرگ پیرامون اوکراین و گمانه‌زنی پیرامون حمله روسیه به این کشور، بالاخره ولادیمیر پوتین در ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ فرمان حمله را صادر کرد. هر چند از همان نخستین ساعات صبح روز ابتدایی جنگ، روسیه اعلام کرده است عملیات این کشور در اوکراین به منزله شروع جنگ نیست بلکه اقدامی برای جلوگیری از یک جنگ در سطح جهانی است اما قریب به اتفاق کشورهای جهان آن را یک حمله تمام عیار دانسته و محکوم کردند.
این تهاجم بزرگترین حمله نظامی متعارف به خاک اروپا از زمان جنگ جهانی دوم بود. پیش از این تهاجم، روند نفوذ نظامی روسیه در اوکراین، از اوایل سال ۲۰۲۱ آغاز شده بود و طی آن ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه از گسترش ناتو از سال ۱۹۹۷ به‌عنوان تهدیدی برای امنیت کشورش انتقاد کرد و خواستار ممنوعیت قانونی پیوستن به ائتلاف نظامی برای اوکراین شد. در ۲۱ فوریه نیز روسیه به‌طور رسمی جمهوری خلق دونتسک و جمهوری خلق لوهانسک، دو کشور خودخوانده در منطقه دونباس در شرق اوکراین را به‌رسمیت شناخت و نیروهای خود را به این مناطق اعزام کرد. روز بعد، شورای فدراسیون روسیه به‌اتفاق آرا به پوتین مجوز استفاده از نیروی نظامی در خارج از مرزهای روسیه را صادر کرد.
این حمله با محکومیت گسترده بین‌المللی، از جمله تحریم‌های جدید علیه روسیه، که باعث بحران مالی در روسیه شده‌است، رو به رو شده است. همچنین، تا کنون بیش از ۲ میلیون اوکراینی از خانه‌های خود گریخته و به کشورهای دیگر پناهنده شده اند و این امر تبدیل به بحران پناهجویان اوکراینی شده است.
