روزان: رازداری یکی از بنیادیترین اصول اخلاقی در هر امری می‌باشد، اما در حیطه پزشکی به دلیل اعتمادی که بیمار به پزشک دارد و برای طولانی تر شدن و ماندگاری رابطه بین آنها این اصل از اهمیت بیشتری برخوردار است. حق بیمار بر رازداری و حفظ حریم خصوصی یکی از مهمترین وظایف پزشکی است و هرگونه اطلاعاتی که پزشک از بیمار خود به دست می‌آورد یک راز محسوب می‌شود و پزشک موظف به حفظ آن است. البته در هر قانونی استثناهایی هم وجود دارد و در شرایطی افشای اسرار بیمار توسط پزشک بلامانع و حتی در مواردی ضروری است.
وقتی بیمار رضایت دارد
یکی از ساده‌ترین مواردی که افشای راز بیمار توسط پزشک را بلامانع می‌کند، الزام‌های قانونی است. در این مورد دیگر پزشک دغدغه عواقب قانونی را ندارد زیرا عمل او نقض اخلاق پزشکی نیست.
مورد دیگری که پزشک می‌تواند اسرار بیمار را فاش کند در صورتی است که بیمار آگاه باشد افشای اطلاعات به صلاح خود اوست و رضایت بدهد.
افشای اسرار شهروندان بالای س ۱۶ سال
حفظ اسرار در شرایط خانوادگی میان اعضای خانواده به خصوص پدر و مادر بسیار سخت است. به طور کلی، قانون دسترسی، به والدین یا سرپرست این اجازه را می‌دهد که به اطلاعات پزشکی کودک دسترسی داشته باشند. البته باید بدانیم که نوجوانان شامل تعهد به حفظ اسرار پزشکی می‌شوند و افراد بالای ۱۶ سال حق دارند بدون اجازه والدین به پزشک مراجعه کنند و پزشک موظف است که اسرار آنها را حفظ کند.
منافع جامعه
یکی از استثناهایی که در بحث افشای اسرار بیمار توسط پزشک وجود دارد این است که آیا افشای اطلاعات به نفع عموم مردم است یا خیر؟ گاهی پای مرگ و زندگی افراد زیادی به میان می‌آید. در چنین شرایطی پزشک باید از خود بیمار رضایت بگیرد مگر این که امکان آن وجود نداشته باشد یا بیمار از افشای آن امتناع کند، که در این صورت حفظ منافع عموم بر حفظ منافع بیمار پیشی می‌گیرد و پزشک می‌تواند اطلاعات را فاش کند.
پیشگیری از وقوع جرم
طبق قانون پزشک موظف نیست که به صورت داوطلبانه جرم و جنایت را گزارش دهد، اما اگر مطمئن باشد در مورد بیمارش جرم فیزیکی، روانی یا جسمی رخ داده می‌تواند قانون عدم افشای اسرار را نقض کرده و به مسئولین مربوط گزارش دهد. توجه داشته باشید که افشای اطلاعات در مواردی جایز است که پزشک اعتقاد دارد که این کار به نفع بیمار است. این امر در مورد کودکانی که در معرض سوء استفاده های جنسی قرار گرفته اند بسیار شایع است.
افشای اطلاعات برای حسابرسی پزشکی
حسابرسی پزشکی به معنی پیگیری مراحل درمان و اقداماتی است که تا کنون انجام شده و همچنین اقداماتی که از این به بعد لازم است برای بیمار انجام شود. در مورد این قانون دو بحث مطرح است؛ یکی افشای اطلاعات بیمار به تیم حسابرسی کادر درمان است که این کار به نفع خود بیمار می‌باشد و افشای اطلاعات توسط پزشک بلامانع است. مورد دیگر افشای اطلاعات به موسسات دیگر مثل شرکت بیمه است که برای این کار حتما نیاز به رضایت بیمار است.
بیماری های واگیردار
اگرچه حفظ اسرار بیمار امری بسیار ضروری است، اما در موارد خاص مثل زمانی که بیمار مبتلا به امراض واگیردار مثل وبا، تیفوس، آبله و… است انتقال اطلاعات توسط پزشک امری ضروری است. مثلا زمانی که بیمار مبتلا به ایدز است پزشک باید بیمار را متقاعد کند که به شریک جنسی‌اش بگوید، زیرا شریک او در حالت عادی قرار ندارد و امکان انتقال بیماری به او زیاد است. اما اگر بیمار مجاب نشد پزشک مجاز است به افشای اطلاعات اقدام کند بدون اینکه عواقب قانونی برای او به همراه داشته باشد.
مجازات شکستن عهد رازداری
درحالی‌که براساس قوانین و آیین‌نامه سازمان نظام پزشکی، انتشار تصاویر خصوصی و برهنه از بیماران ممنوع است و پزشکان حق انتشار اسرار بیماران را ندارند، همچنان برخی از پزشکان در صفحات مجازی خود انواع تبلیغاتی را منتشر می‌کنند که نه‌تنها جزء حریم خصوصی و شاید اسرار بیمارانشان باشد که هیچ‌گونه سنخیتی با عُرف جامعه ما ندارد.
اما وجهه حقوقی افشای اصرار بیمار چگونه است؟ ناصرقربان نیا، حقوقدان در مورد اهمیت حفظ اسرار بیمار به «روزان» می‌گوید: دلیل آن واضح است چرا که حفظ اسرار پزشکی باعث ایجاد رابطه مستحکمی بین بیمار و پزشک می شود. این هم متعلق به امروز و دیروز نیست. از ابتدای تاریخ هم به همین صورت بوده و به‌تدریج اطمینان بین پزشک و بیمار ایجاد شده است.
وی ادامه می دهد: براساس ماده نخست منشور حقوق بیمار، کلیه پزشکانی که عضو سازمان نظام پزشکی هستند باید به حریم خصوصی بیمار و اطلاعاتی که دارند و در عین حال به حق بیمار مبنی بر محرمانه‌بودن تمام اطلاعات، احترام بگذارند. همچنین ارائه اطلاعات به افرادی به جز شخص بیمار یا افرادی که از طرف او اجازه داشته باشند، ممنوع است.
این حقوقدان با ذکر اینکه تمام اعضای تیم درمانی بیمار اجازه دارند به اطلاعات بیمار دسترسی پیدا کنند می گوید: دلیل آنهم ساده است چون در طول درمانِ بیمار ممکن است مؤثر باشد. در ماده سوم منشور،٢٠ اصل هم بر رازداری تأکید می‌شود ضمن آنکه در ماده چهارم هم آمده است، اگر اطلاعات را می‌خواهید در اختیار فردی قرار دهید تنها با استعلام و درخواست رسمی دادگاه اجازه دارید.
این وکیل دادگستری با انتقاد از تبلیغات لجام گسیخته پزشکان در فضای مجازی می گوید: واقعیت این است که وضعیت بد و نامناسبی بر تبلیغات پزشکان زیبایی حاکم است. به این صورت که جراح یا پزشک قبل و بعد از عمل جراحی از بدن عریان بیمار عکس گرفته و در شبکه‌های مختلف مجازی مانند اینستاگرام منتشر می‌کند. در بسیاری از تصاویر حتی چهره فرد مشخص است. این کار حتی اگر با رضایت بیمار نیز باشد بازهم به‌دلیل هنجارشکنی و محتوای برهنه، محکوم است. این پزشکان باید به قوانین و عُرف جامعه احترام بگذارند.
قربان نیا همچنین در مورد تبلیغات پزشکانی که اسرار بیمارانشان را در فضای مجازی منتشر می کنند نیز می گوید: فرقی نمی کند که نقض قانون رازداری و افشای اسرار بیماران در فضای حقیقی رخ دهد یا فضای مجازی. گرچه در دنیای کنونی و بخصوص سالهای اخیر شاهد ولنگاری و ناهنجاری های مختلف اجتماعی در فضای مجازی هستیم که در دل آنها همین مساله افشا و نقض اسرار بیماران هم وجود دارد ولی به هر تقدیر اگر شکایتی صورت گیرد قطعا این پزشکان باید تاوان قانونی آن را بپردازند و چه بسا حتی کارشان را هم از دست بدهند!.
