فساد، برعکسِ پاکدامنی، سوء استفاده از منابع برای منافع شخصی تعریف شده است. نشانههای نفع شخصی را در انواع فساد شامل رشوه‌خواری، اختلاس، پولشویی، زمینخواری، احتکار، خویشاوند سالاری، بازار سیاه، رانت، رسوایی جنسی و تقلب میتوان یافت.
رشوه‌خواری رایج‌ترین نوع فساد در کشورهاست. فساد سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی را تضعیف میکند، اعتماد را از بین برده کیفیت خدمات را کاهش میدهد، اقتدار و حاکمیت قانون را تضعیف میکند. گفته شده که فساد همچون یک سرطان اجتماعی و اقتصادی است. میتواند به درون سازمان سرایت کند و انواعی از فسادها را تکثیر کند، بهنحوی که با قانونگذاری یا صدور یک فرمان به طور کامل معالجه پذیر نیست. رابطۀ بین عدالت و فساد و چگونگی تأثیر فساد بر حاکمیت قانون و نقش قوۀ قضائیه در مبارزه با فساد شایستۀ تأمّل و بررسی است.
بنا به گزارش شفافیت بین الملل که در ۱۰ بهمن ماه جاری منتشر شده است دوسوم کشورها امتیازی کمتر از ۵۰ دارند که نشانۀ وجود مشکلات جدی در این کشورهاست. میانگین جهانی رقم ۴۳ است و اغلب کشورها پیشرفتی در مبارزه با فساد نداشتهاند.
همان گونه که ملاحظه میشود امتیازات بالا بیشتر مربوط به کشورهای کم جمعیت، مرفه، قانونمدار، دموکراتیک و واقع در اروپای غربی هستند. در حالی که پائین‌ترین امتیازات به کشورهای آفریقایی مربوط است. از این رو منصفانه‌تر آن است که ابتدا امتیاز هرکشور با خودش در سال‌های گذشته و سپس با کشورهایی که در همسایگی یکدیگر قرار دارند مقایسه شوند.
امتیازات پاکدامنی کسب شده جمهوری اسلامی در سال ۲۰۱۲، ۲۸ بوده است. در سال بعد با سه پله سقوط به عدد ۲۵ رسیده است. طی دو سال بعد به عدد ۲۷ ارتقا یافته و در سال ۲۰۱۶ به رقم ۲۹ و درسال بعد به بالاترین رقم یعنی امتیاز ۳۰ دست یافته است. صعود پنج پله از عدد ۲۵ تا ۳۰ مربوط به سال‌های ۹۳ تا ۹۶ هجری خورشیدی است که کشور با مذاکرات برجام و امضای آن در حال تنش زدایی با دنیا بوده است.
جمهوری اسلامی در میان ۱۵ کشور همسایه فقط بالاتر از افغانستان (۲۰)، عراق (۲۳)، ترکمنستان (۱۸) و آذربایجان (۲۳) قرار دارد.
پرسش اینکه فساد در کشورمان سیستمی، سازماندهی شده یا موردی است، پرسشی اساسی است. ویژگی متمایز فساد سیستمی آن است که بسیاری از بخش‌های دولت شامل تخصیص بودجه، حسابرسی، بازرسی، نظارت، ارزیابی و اجرا خود دچار فساد شده باشند. این بخشها اگر خود دچار فساد شده باشند، کار مبارزه با فساد را بسیار دشوار می‌کنند. شفافیت و افشاگری از مهمترین عوامل ضد فساد شمرده میشوند. افشاگری در شرایط جاری کشور نیازمند ازخود‌گذشتگی و خطرپذیری شده است.
مادامی که مشوقهایی قانونی برای افشاگران در نظر گرفته نشود و هزینههای افشاگری کاهش نیابد، انتظار زیادی برای بهبود وضع نباید داشت.
