گروه اجتماعی: میزان خسارت‌های ناشی از تصادفهای رانندگی در ایران، به دلایلی چون ناامنی خودروها، غیراستاندارد بودن جاده‌ها و نیز فرهنگ غلط رانندگی، به بیست برابر میانگین جهانی رسیده و می‌رود تا رکوردی بی سابقه را برای کشورمان دراین عرصه به جا بگذارد.
به زبان دیگر جاده‌های ایران در ردیف مرگبارترین جاده‌های جهان قرار دارند. بررسی برخی داده‌های آماری نشان می‌دهد ایران در جایگاه هفتمین کشور با میزان مرگ و میر جادهای بالا در قاره آسیا قرارگرفته و در قیاس با امن‌ترین کشورهای جهان از نظر میزان حوادث جادهای، گاه سالانه تا ۱۰ برابر موارد مرگ و میر بیشتری در این زمینه به ثبت می‌رساند.
بر اساس آمار منتشرشده، بین سال‌های ۱۳۷۳ تا ۱۳۹۹ بیش از ۵۰۹ هزار نفر در ایران براثرتصادف‌های رانندگی کشته شده‌اند. برای درک بزرگی این آمارمی‌توان از جنگ هشت‌ساله ایران وعراق یاد کرد که مجموع کشته‌های ایران به حدود ۱۹۰ هزار نفر رسید.
نگاهی به آمار استانی تصادفات نشان می دهد که کشور ما با نرخ مرگ و میر جادهای ۳۰ نفر از هر ۱۰۰ هزار نفر، در سال ۲۰۱۷ رتبه ۳۸ را در مرگ و میر جادهای در میان کشورهای جهان به خود اختصاص داده است. این در کشورهای پیشرفته همچون آلمان تصادفات جادهای رتبه ۲۹ را در عوامل مرگ و میر کشور داشت و در سال ۲۰۱۷ فقط نزدیک به سه هزار و ۵۰۰ کشته داد که نرخ ۵۴/۳ نفر در هر ۱۰۰ هزار نفر را با رتبه ۱۷۰ نشان می‌دهد.
همچنین برآورد سال ۲۰۱۸ سازمان بهداشت جهانی که در ایران در دسترس است، ایران در میان ۱۷۰ کشور یا منطقه درجهان، از نظر شمار مرگبار بودن جاده‌ها در ردیف ۶۳ و میان کشورهای توسعه نیافته بیشترآفریقایی قراردارد.
از سوی دیگر بر اساس یکی از برآوردهای آماری «سازمان پزشکی قانونی کشور»، تعداد متوفیان ناشی از سوانح رانندگی در سال ۹۶، ۹۷ و ۹۸ در محدوده ۱۷ هزار نفر بوده است.
آمار مصدومان ناشی از تصادفات نیز در سال ۱۳۹۶، حدود ۳۳۶ هزار نفر، در سال۱۳۹۷ حدود ۳۶۷ هزار نفر و در سال ۱۳۹۸، حدود ۳۴۷ هزار نفر بوده است.
به این ترتیب، آمار کشته‌شدگان حوادث رانندگی در ایران با وجود هدف‌گذاری کاهش دو هزار موردی مرگ و میر در سال ۹۸، به هیچ‌وجه به نسبت میانگین تغییر نکرده و می‌توان گفت دست‌کم در این سه سال مورد اشاره، تعداد متوفیان ناشی از حوادث رانندگی تقریبا در بازه ۱۷ هزار نفری ثابت مانده و عملا کاهش چشمگیری نداشته است.
آماری که رئیس هیئت مدیره جمعیت طرفداران ایمنی راه‌های کشور ارائه داده نیز حکایت از آن دارد که «میزان تصادفات جادهای در ایران ۲۰ برابر استانداردهای جهانی است و میزان کشته‌های تصادفات جادهای در روز به ۴۵ نفر رسیده که مهم‌ترین دلیل آن عامل انسانی و پس از آن تولید بی‌کیفیت خودروهای سواری و ناایمنی جاده‌های ایران است.»
همچنین همچنین پلیس ایران گزارش داده است که مجموع هزینه‌های خسارات تصادفات رانندگی در ایران «بیش از هشت درصد تولید ناخالص داخلی» است.
این آمارعجیب وغریب باعث شد تا بر اساس برخی رتبه‌بندی‌ها، ایران در میان پنج کشور نخست از نظر میزان مرگ و میر جادهای قرار گیرد. این در حالی است که در رتبه‌بندی‌های دیگر، جایگاه ایران تا رتبه ۴۲ از نظر مرگبار بودن بهبود یافته است.
مقایسه با آمار اروپا
ETSC یک سازمان غیرانتفاعی مستقل مستقر در بروکسل است که درحوزه کاهش تصادفات در حمل‌ونقل در حوزه اروپا فعالیت می‌کند.
این سازمان در پایگاه تحلیلی و اطلاع‌رسانی خود آمار خسارات جانی و مالی ناشی از تصادفات جاده دراتحادیه اروپا را منتشر کرده است: «در سال ۲۰۲۰ میلادی ۱۸هزار و ۸۴۴ نفر در ترافیک جادهای در اتحادیه اروپا جان خود را از دست دادند که ۱۰ هزار و ۸۴۷ نفر کمتر از سال ۲۰۱۰ و نشان دهنده کاهش ۳۷ درصدی است.»
همچنین بر اساس گزارش سایت دیجیاتو، تعداد جان‌‌باختگان در تصادفات جادهای اتحادیه اروپا با ۱۸ هزار نفر در یک سال در حالی است که ما در سال ۱۳۹۹ طبق آمار پلیس ۱۷ هزار نفر در تصادفات‌مان قربانی داده‌ایم.
رسانه‌های ایران اعداد متفاوتی را از نقاط حادثه‌خیز جادهای در ایران منتشر کرده‌اند که در مواردی به بیش از ۱۰ هزار هم نقطه می‌رسد.
در این میان استان‌های فارس، سیستان و بلوچستان، کرمان، خوزستان و اصفهان بیشترین میزان تلفات را در تصادفهای رانندگی داشته‌اند که دلیل آن وجود نقاط حادثه‌خیز در راه‌های این استان‌ها و رعایت نکردن اصول رانندگی نسبت به استان‌های دیگر ایران است.
جاده‌های پرتصادف کشور
براساس اطلاعات سازمان سلامت جهانی، نقشه جاده‌های پرتصادف کشورنشان می‌دهد که عمده تصادفات از مبدأ (یا به مقصد) تهران بوده است. جاده تهران ـ اصفهان ـ شیراز و جاده بجنورد ـ مشهد از جمله پرتصادف‌ترین جاده‌های کشورهستند. جاده‌های تهران ـ زنجان ـ تبریز، قزوین ـ همدان، تهران ـ قم ـ کاشان، تهران ـ سمنان و شاهرود ـ سبزوار، نائین ـ یزد و دزفول ـ آبادان نیز از جمله مسیرهای پرتصادف کشور به شمار می‌روند.
تهران در سراشیبی
با تمام این تفاصیل به نظر می‌رسد وضعیت تصادفات، دست‌کم در تهران واقعا بهبود پیدا کرده است. رییس پلیس راهور تهران بزرگ، چندی قبل در این مورد گفته بود: «جمعیت خودرویی و جمعیت شهری تهران تا پیش از سال ۱۳۳۵ شیب ملایمی داشته. این در حالی است که در سال ۱۳۳۵، یک انفجار در تعداد خودرو از یک سو و جمعیت پایتخت از سوی دیگر اتفاق افتاده است. بر این اساس، تعداد خودروهای فعال در تهران در سال ۱۳۳۵ به ۷۵۰ هزار دستگاه خودرو و جمعیت شهر تهران نیز به حدود یک میلیون و ۵۶۰ هزار نفر رسید.»
سردار محمد حسین حمیدی گفت : در سال ۸۹، در تصادفات تهران هزار و ۵۹ نفر کشته داشتیم که به این ترتیب، سهم شهر تهران از کل کشته‌شدگان در تصادفات جاده‌ایِ کشور، معادل ۴٫۵ درصد بوده است. اما این آمار به مرور کاهش پیدا کرد و در سال گذشته به ۳٫۵ درصد رسید و این در حالی بود که تعداد خودروها و جمعیت در این مدت افزایش داشته است.
به این ترتیب، ظاهرا داده‌های آماری از سطح کشور و نیز داده‌های آماری مربوط به تصادفات در تهران، هر دو از این فرض حمایت می‌کنند که تعداد موارد منجر به فوت در تصادفات جادهای و خودرویی در ایران کاهش پیدا کرده است.
کشته‌های جادهای دیگر کشورها
برمبنای آمار سازمان جهانی بهداشت WHO پیرامون تصادفات جادهای در سال ۲۰۱۸ سالانه ۱.۳۵ میلیون نفر در جاده‌ها جان خود را از دست می‌دهند. به طوری که در هر ۲۴ ثانیه یک نفر درجاده‌ها کشته می‌شود. مرگومیر ناشی از تصادفات به عنوان یکی از عوامل شایع در بسیاری از مناطق به ویژه کشورهای در حال توسعه در رده‌های سنی پنج تا ۲۴ سال صورت می‌گیرد.
اما میزان موارد مرگ و میر در جاده‌ها در کشورهای دیگر چگونه است؟ در این زمینه هم آمارهای دقیقی وجود ندارد، اما دست‌کم «رده» کشورها مشخص است. به عنوان نمونه، برآوردهای «سازمان بهداشت جهانی» (WHO) نشان می‌دهد که ایران با ۲۰٫۵ مورد فوت به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت، جایی در «میانه» جدولِ بیشترین فوتی‌ها درتصادفات جادهای دارد (داده‌های مربوط به ایران در سال ۲۰۱۶ میلادی به روز شده‌اند).
بیشترین کشته‌های جادهای به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت، مربوط به کشور «لیبریا» در آفریقا است که در سال ۲۰۱۸میلادی، ۷۳٫۴کشته به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت داشته است. «تایلند» و «مالدیو » هم در رده‌های دوم و سوم هستند. در این رده‌بندی ایران با ۳۲٫۱ کشته به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت در رده هشتم جدول قرار دارد.
بر این اساس در برخی از کشورها همچون سن مارینو، مالدیو، ایالات فدرال میکرونزی، سوئیس و نروژ در رتبه‌های یکم تا پنجم کمترین میزان تلفات جادهای و کشورهای جمهوری دومنیکن، زیمباوه، برونئی، سنت لویسا و لیبریا به ترتیب در رتبه‌های ۱۷۱ تا ۱۷۵ قرار دارند و بیشترین میزان تلفات را به خود نسبت داده‌اند. کشور لیبریا با نرخ برآورد ۳۵.۹ مرگ در هر ۱۰۰,۰۰۰ نفر جمعیت، بیشترین میزان تلفات جادهای را در جهان دارند. بنابراین در برنامه‌های توسعه کشور اهمیت این موضوع مورد توجه قرار دارد.
مهم‌ترین علل جهانی بروز تصادفات
تصادفات با وسایل نقلیه یکی ازدلایل اصلی مرگ و میر در سطح جهان که بیشترین میزان آن در جهان درحال توسعه است. به طوری که حدود ۳۰۰۰ تصادف اتومبیل روزانه در سراسر جهان رخ می دهد.
الکل و مواد مخدر از دیگر عامل موثر در افزایش ۲۲ درصد تصادفات وسایل نقلیه در بزرگراه ها و جاده ها در جهان هستند؛ مرگ و میر مربوط به اتومبیل به عنوان یازدهمین دلیل رایج مرگ در بسیاری از مکان ها، به ویژه کشورهای در حال توسعه، با افراد جوان در گروه های سنی ۵ تا ۲۴ ساله که بالاترین خطر را دارند. لیبی با مرگ و میر۷۳٫۴ در هر ۱۰۰ هزارنفر، بیشترین رخداد تصادفات رانندگی درهر نقطه جهان را دارد.
بیشترین تصادفات در کدام کشوراست؟
به گفته کارشناسان کشورهای با درآمد پایین و متوسط کمتر از نیمی از وسایل نقلیه را دارند. با این وجود، آنها بیش از ۹۰ درصد از کل شمار تلفات جاده ای را به خود اختصاص داده‌اند. شبکه‌های جادهای که به طور ضعیف نگهداری می‌شوند ، کمبود منابع برای اجرای قوانین ایمنی جاده ها و دریافت کمک پزشکی از عوامل اصلی هستند. برعکس، کشورها با کم ترین میزان تلفات تصادفات جاده ای عمدتا از کشورهای با درآمد بالا تشکیل شده اند که منابع لازم برای حفظ جاده های خود را در استاندارد بالایی دارند و قوانین استفاده از جاده را سخت تر اعمال می کنند.
در کشورهایی با درآمد بالاتر، سیستم های حمل و نقل عمومی برای سوابق ایمنی خود مورد تحسین قرار می گیرند. با این حال، در برخی کشورها با درآمد پایین تر، گفته می شود که وسایل نقلیه حمل و نقل عمومی در بین عوامل اصلی مرگ با وسیله نقلیه هستند.به عنوان مثال در نیجریه و کنیا، عرضه کنندگان حمل و نقل عمومی برای پر کردن کابین های خود از ظرفیت های ایمن بیشتر شناخته می‌شوند.
براساس دیدگاه این کارشناسان، اکثر خودروهای فروخته شده در کشورهایی با درآمد پایین و متوسط قادر به رعایت استانداردهای ایمنی جاده ای نیستند که به هنجارهای جهانی نزدیک شوند. مقررات در داخل این کشورها تعریف می کنند که چه وسیله نقلیه‌ای مناسب تر است که باعث ایجاد عرصه وسایل نقلیه قدیمی به خارج با قیمت مناسب تر از داخل می شود. از آنجا، افراد محلی اغلب از هزینه های پایین مربوط به وارد کردن وسایل نقلیه قدیمی که به سختی اداره می شوند و خطراتی برای سلامتی عمومی و استفاده شخصی ایجاد می کنند، استفاده می کنند.
کاهش تعداد کاربران خودرو در این کشورها می‌تواند به کاهش نسبت تلفات تصادفات جاده ای بیانجامد . با این وجود، با توجه به اینکه تنها ۳۳ درصد از کشورها در سراسر جهان سیاست های فعال دارند پلیس مردم را به راه رفتن یا دو چرخه سواری به عنوان راه جایگزینی برای رانندگی تشویق می کند، و منابع محدود، تصویب و اجرای سیاست های خود را دشوار خواهد کرد.
نیمی از افراد در تصادفات جاده ای به عنوان عابران، دوچرخه سواران، یا متصدیان حمل و نقل دو چرخه کشته می شوند.در آمریکا، نسبت تلفات موتورسیکلت از ۱۵ درصد بین سال های ۲۰۱۰ و ۲۰۱۳ به ۲۰ درصد افزایش یافته است و در مناطق جنوب شرقی آسیا و مناطق آرام به میزان ۳۳ درصد بالا می رود.
سهم ۸ درصدی از تولید ناخالص ملی
کمال هادیانفر، رئیس پلیس راهور، درباره میزان خسارات مالی چنین توضیح داده است: «مطابق گزارش سازمان بهداشت جهانی، عواقب مالی سوانح ترافیکی نیز فراوان بوده و در کشورهای با درآمد کم و متوسط، مرگومیر ناشی از سوانح ترافیکی، بین دو تا هفت درصد از تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص می‌دهد.»
در همین رابطه اما سید محسن طباطبایی‌مزدآبادی، دبیر کل انجمن علمی اقتصاد شهری ایران، می‌گوید: در مطالعه پژوهشکده حمل‌ونقل وزارت راه و شهرسازی، که در سال‌های اخیر صورت گرفته، هزینه تصادفات جادهای کشور در سال ۱۳۸۶ حدود ۱۸۵ هزار میلیارد ریال برآورد شده است. بر اساس این تحقیق، هزینه تصادفات جادهای نسبت به تولید ناخالص ملی کشور در سال ۱۳۸۶ معادل ۶.۳ درصد حدودی برآورد شده است و با گذشت حدود ۱۴ سال، به نوعی افزایش نگران‌کننده‌ای را به همراه دارد. اما اخیراً بر اساس بررسی‌های صورت گرفته، هزینه اقتصادی تصادفات نزدیک به هشت درصد از تولید ناخالص ملی کشور است که دو درصد افزایش داشته است.
چرا این همه؟!
مهرزاد رهبری نیا، کارشناس ترافیک در مورد عمده ترین دلایل افزایش آمار تصادفات جاده ای در کشورمان به «روزان» گفت : کاهش بودجه راه‌سازی در ایران روند ترمیم جاده‌ها را با مشکل روبه‌رو کرده است و هر سال نیز به شمار نقاط حادثه‌خیز جاده‌ها افزوده می‌شود.
وی با ذکر اینکه مهندسی غلط راه‌های ایران از مشکلات این جاده‌ها محسوب می‌شود گفت: علاوه براین، بسیاری از جاده‌های ایران از علائم رانندگی به میزان کافی برخوردار نیستند و حتی خطوط استاندارد جادهای در آنها وجود ندارد.
وی همچنین مشکل آسفالت معیوب را هم از دیگر ایراد‌های جاده‌های ایران عنوان کرده و گفت: تا کنون گزارش‌های بسیاری از مرگ و حادثه به دلیل خرابی پوشش جاده‌ها در ایران منتشر شده است.
بی شک یکی دیگر از دلایل مهم بالا بودن آمار مرگومیر در تصادف‌هایی که در ایران رخ می‌دهد، ایمنی پایین خودروهای ایرانی است. عاملی که رهبری نیا در مورد آن گفت: بیش از ۹۰ درصد خودروهای تولید‌شده در صنعت خودرو ایران بر پایه سه پلت‌فرم قدیمی ساخته می‌شوند. پلت‌فرم پراید که بعدها با توسعه تبدیل به پلت‌فرم تیبا شده، پلت‌فرم پژو ۴۰۵ و پلت‌فرم پژو ۲۰۶ تقریباً بیش از ۹۰ درصد تولیدات صنعت خودرو ایران را شامل می‌شود درحالی‌که هر سه پلت‌فرم حداقل دو دهه است که از رده خارج شده‌اند.
در این میان و در کنار این‌گونه مشکلات، بحث قطعات نامرغوب و گرانی قطعات یدکی و وجود نقاط حادثه‌خیز و خرابی راه هم بر آمار تصادف می‌افزاید.
رهبری نیا در این زمینه نیز گفت: کامیون‌های بی‌کیفیت چینی از دیگر دلایل تصادفهای رانندگی در ایران است. در بسیاری از موارد این کامیون‌ها مشکل درست عمل کردن سیستم ترمز داشته‌اند.
این کارشناس ترافیکی خاطرنشان کرد: بیش از ۸۰ درصد مسئولیت در تصادفات، تحت عامل انسانی شناسایی می‌شود، اما همه تصادفات نباید منجر به مرگ شود. کما اینکه اخیراً در تصادفات زنجیره‌ای که در جاده بهبهان-سمنان و به دلیل مه در جاده رخ داد، چند عامل که از جمله خودروسازی و همچنین دلایل مختلف دیگر موجب برخورد حدود ۵۰ خودرو به یکدیگر بود. اما مسئله قابل توجه میزان خساراتی است که بر اقتصاد کشور و جامعه و امنیت انسانی مرتبط با تصادفات، وارد می‌شود که باید آسیب‌شناسی دقیق و گسترده با ابعاد مختلف شود و بهتر است برای آن، سند جامع اقتصادی، تدوین و اجرا کرد.
آمار و حوادث و تلفات جادهای در یک پلان
به‌طورکلی هر تصادفی که صورت می‌گیرد بر اثر ۴ عامل انسان، جاده، وسیله نقلیه و محیط است. بر مبنای آمار سازمان بهداشت جهانی (WHO)1 درخصوص تصادفات جادهای در سال ۲۰۱۸، تعداد سالانه تلفات رانندگی در جاده‌ها ۱٫۳۵ میلیون نفر بوده به طوری‌که هر ۲۴ ثانیه یک نفر در جاده‌های جهان کشته می‌شود. مرگ و میر ناشی از تصادفات جادهای به‌عنوان یکی از عوامل شایع مرگ در بسیاری از مناطق به ویژه کشورهای در حال توسعه در رده‌های سنی ۵ تا ۲۴ سال بیشترین آمار را دارد. کشورهای کم‌درآمد و متوسط، کمتر از نیمی از وسایل نقلیه جهان را در اختیار دارند. با این وجود، آنها بیش از۹۰ ٪ از کل مرگ و میرهای رانندگی را در برمی‌گیرند. از فاکتورهای مهم حوادث، شبکه‌های جادهای آن کشورها و همچنین کمبود منابع برای اجرای قوانین ایمنی در جاده‌ها و کمک‌های پزشکی است. برعکس، کشورهایی که کمترین میزان مرگ و میر ناشی از تصادفات جادهای را دارند، عمدتاً کشورهایی با درآمد بالا هستند که منابع لازم را برای حفظ جاده‌های خود در سطح استاندارد بالا و اجرای قوانین محکم در استفاده از جاده‌ها دارند. بر اساس این گزارش کشورهای سن مارینو، مالدیو، ایالات فدرال میکرونزی، سوییس و نروژ در رتبه‌های ۱ تا ۵، یعنی کمترین میزان تلفات جادهای را به‌خود نسبت داده و کشورهای جمهوری دومنیکن، زیمباوه، برونئی، سنت لوسیا و لیبریا به ترتیب در رتبه‌های ۱۷۱ تا ۱۷۵ قرار داشته و بیشترین میزان تلفات را به خود نسبت داده‌اند. کشور لیبریا با نرخ برآورد ۳۵٫۹ مرگ در هر ۱۰۰٬۰۰۰ نفر جمعیت بیشترین میزان تلفات جادهای را در جهان دارد.
بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، آسیب‌های ناشی از تصادفات جادهای در ایران نیز، یکی از پنج علت مهم مرگ و میر به‌شمارمی‌رود. بنا بر این در برنامه‌های توسعه کشور اهمیت این موضوع مورد توجه قرار گرفته و از دستگاه‌های مربوطه خواسته شده تا در جهت کاهش تلفات و حوادث جادهای اقدامات لازم صورت گیرد. بر این اساس دولت مکلف است تا ساز و کارهای لازم برای کاهش تلفات حوادث رانندگی را در دستور کار خود قرار دهد.
