سرویس اجتماعی: حمیدرضا خالدی: چند هفته پس از انتشار گزارشی درخصوص اتوبوس‌خوابی کارتن‌خواب‌ها، عکس دیگری در فضای مجازی منتشر شد که در آن ادعا شده بود به خاطر تعطیلی گرمخانه‌ها، کارتن‌خواب‌ها به «پل» خوابی روی آورده‌اند. یعنی به جای سرکردن شب در گرمخانه‌ها و زیر سقفی مطمئن، روی پل‌ها شب را به صبح می‌رسانند.
به خاطر تعطیلی گرمخانه‌ها! ادعایی که رد شد، اما معضلی که مسئولان نمی‌دانند باید با آن، چه کنند.
در این گزارش که در فضای مجازی منتشر شده بود، ادعا شده بود که شهرداری تهران گرمخانه‌ها را تعطیل کرده و آن فضا‌ها را تبدیل به کمپ ماده ۱۶ کرده است.
در نگاهی میدانی و با توجه به جولان بیش از حد معتادان در کف خیابان‌ها، به نظر می‌رسد حضور معتادان کم‌کم دارد به حد اشباع می‌رسد؛ نکته ای که وزیر کشور را مجبور کرد تا سوم مردادماه ، دستوری فوری در این زمینه صادر کند. وزیر کشور از استانداران سراسر کشور خواست به فوریت و با برنامه‌ریزی جامع و عملیاتی، تا پایان شهریورماه به جمع‌آوری معتادان متجاهر از سطح شهر اقدام کنند.
تفکیک معتادان از بی‌سرپناهان در گرمخانه‌ها
احمد احمدی‌صدر، مدیرعامل سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران اما تعطیلی گرمخانه‌های شهرداری را تکذیب کرده و می‌گوید: « گرمخانه‌های شهرداری تهران تعطیل نیست. اتفاقا طی سال گذشته تعداد گرمخانه‌ها را افزایش دادیم. علاوه بر این، ۳ هزار ظرفیت دیگر ویژه معتادان ایجاد کردیم. در مجموع روزانه ۲ هزار و ۵۰۰ نفر خدمات گرمخانه‌ای داریم و ظرفیت ۳ هزار نفره هم اضافه شد تا معتادان از گرمخانه جدا شوند و فضای گرمخانه برای بی‌سرپناهان، کارتن‌خواب‌ها و بی‌خانمان‌ها باشد.»
او عنوان می‌کند که «تهران از ۲ هزار و ۵۰۰ ظرفیت گرمخانه در شب‌های بارندگی، نزدیک هزار ظرفیت خالی داشت و مراجعه‌کننده نبود.»
احمدی‌صدر درباره عدم‌پذیرش معتادان در گرمخانه‌ها نیز موضوع را به کلی تکذیب کرده و مدعی است که اغراض دیگری پشت آن است.
مدیرعامل سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران درباره فیلم منتشر شده در مورد پل‌خوابی نیز می‌گوید:«اگر فردی می‌گوید معتادان روی پلی خوابیده و جمع نشده‌اند، ممکن است این اتفاق رخ داده باشد و نمی‌توانیم تک‌تک پل‌ها را رصد کنیم؛ یعنی اگر بخواهیم همه جار را بررسی کنیم، باید ۱۰۰ هزار نیرو برای رصد داشته باشیم.»
او با بیان این موارد اضافه می‌کند: « این عکس مشخص نیست برای چه زمانی است.»
او درباره این موضوع که آیا اجبار به انتقال افراد از سوی شهرداری تهران به گرمخانه‌ها وجود دارد یا خیر، گفت: «معتادی که کف‌خیابان است، متجاهر بوده و وظیفه ذاتی پلیس است که معتادان متجاهر را از کف خیابان جمع و به مراکز ماده ۱۶ منتقل کند. کسی که معتاد متجاهر نیست و بی‌خانمان و بی‌سرپرست است، با خواهش و تمنا منتقل‌می‌کنیم و ممکن است برخی از این افراد سر باز بزنند و نروند.»
احمد احمدی‌صدر، همچنین در گفت و گو با «روزان» با اشاره به آخرین وضعیت گرمخانه‌های زیر نظر شهرداری تهران گفت: شهرداری تهران نه تنها حداکثر استفاده را از ظرفیت مراکز موجود دارد بلکه به صورت شبانه روزی خدمات ارائه می‌کند.
او افزود: طی دوره گذشته تنها شب‌ها به افراد آسیب‌دیده خدمات ارائه می‌شد اما در حال حاضر برای بی‌خانمان‌ها و کارتن‌خواب‌ها به صورت ۲۴ ساعته خدمات می‌دهیم. همچنین در گذشته در این مراکز معتادان متجاهر هم اسکان پیدا می‌کردند که در حال حاضر معتادان از سایر افراد در معرض آسیب جدا شده‌اند.
احمدی صدر تاکید کرد: به جز ظرفیت ۲۵۰۰ نفری گرمخانه‌ها که ویژه کارگران فصلی و افراد بی‌‍‌خانمان‌هاست ظرفیت ۵ هزار نفری دیگری برای معتادان متجاهر ایجاد کردیم که این افراد از بی‌خانمان‌ها، کارگران فصلی و… جدا شوند و این امر، ارائه خدمتی مضاعف است.
این مقام مسئول در شهرداری تهران افزود: نه تنها ظرفیت گرمخانه‌ها کم نشده بلکه ظرفیت ۵ هزار نفری برای معتادان متجاهر ایجاد کردیم تا دیگر در سطح شهر نباشند و برای مردم به معضل تبدیل نشوند.
او در پایان تصریح کرد: ۳ هزار نفر ظرفیت را در حال حاضر برای معتادان متجاهر ایجاد کرده‌ایم که فعال است و ۲ هزار ظرفیت دیگر را تا دو ماه آینده تحویل خواهیم داد.
با این وجود با بالا گرفتن بحث تعطیلی گرمخانه‌ها بخصوص گرمخانه ویژه زنان در منطقه ۱۲که با انتقادهای فراوانی همراه بود، معاون فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران نیز وادار به واکنش شد . وی در سخنانی گفت: قرار ما بر این شده است که نقاط و جاهای پراکنده‌ای را برای گرمخانه‌ها در نظر بگیریم.
محمدامین توکلی‌زاده معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، در خصوص چرایی تعطیلی گرمخانه ویژه زنان کارتن‌خواب در منطقه ۱۲ پایتخت، اظهار کرد: در مورد مکان مورد نظر بحث زیاد شده بود و در واقع مسئولان وزارت کشور و استانداری هم از آنجا بازدید کردند.
وی تصریح کرد: بنای ما بر این بود که به هر شکلی هست ظرفیت‌های خود را در حوزه آسیب‌های اجتماعی حفظ کنیم ولی بحث قرارگاه اجتماعی این بود که وقتی ما داریم روی آسیب‌های منطقه ۱۲ کار می‌کنیم، خود مراکز گرمخانه را باعث این می‌دانیم که تجمع ایجاد می‌کنند.
ضرورت وجود گرمخانه‌ها
اما چرا گرمخانه‌ها تا این حد در بحث ساماندهی کارتن‌خواب‌ها و معتادان مهم هستند؟ سوالی که سیدحسن موسوی‌چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران در پاسخ به آن می‌گوید: «معتاد در گرمخانه‌ها حداقل سرپناهی دارد. دوش می‌گیرد و غذا می‌خورد و از گرما و سرما در امان است. این اقدام شهرداری خوب است. دل‌مان می‌خواهد معتاد نداشته باشیم، ولی وقتی در جامعه معتاد وجود دارد، بنابراین باید به نیاز این افراد پاسخ داد و گرمخانه دقیقا این کار را انجام می‌دهد و همین کارکرد را دارد.»
این متخصص حوزه آسیب اجتماعی به وجود مراکز ماده ۱۶ (مراکز بازپروری ماده ۱۶ برای افرادی است که به تهاجر رسیدند و فاقد سرپناه هستند) اشاره می‌کند: «هزینه‌های مراکز ماده ۱۶ بالاست. در خوشبینانه‌ترین حالت ممکن است ۲۰ درصد افراد بهبودی طولانی‌مدت را داشته باشند، ولی الان که به سمت موادمخدر شیمیایی رفته‌ایم به‌عنوان کارشناس، دیگر این عدد را نمی‌پذیرم. باید بپذیریم که بالاخره مرکز ماده ۱۶ برای عده‌ای منفعت اقتصادی دارد! و کسی نمی‌تواند منکر آن شود. اینکه فکر کنیم با ماده ۱۶ مسأله اعتیاد حل شود، اینگونه نیست و تجربه من به‌عنوان فردی که ۲۷ سال در این حوزه فعالیت دارد، می‌گوید که حل نمی‌شود.» موسوی با بیان این نکته می‌گوید: «بهترین الگو برای کاهش آسیب مراکز ماده ۱۵ (مراکزی که زیر نظر مراجع هستند، ولی با مدیریت فردی اداره می‌شوند و البته برای نگهداری و ترک اعتیاد فرد معتاد هزینه‌ای هم دریافت می‌کنند) است. باید محور خدمات مددکار اجتماعی باشد.»
موسوی‌چلک ادامه داد: «مسئولان تحت فشار هستند و مجبورند کاری کنند. ما ۴ میلیون و ۴۰۰ هزار معتاد داریم که ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر دائمی هستند. جا‌هایی اعتیاد و فقر به هم وابسته‌اند. با این وضعیت پیش‌بینی ما این است که در آینده تعداد بی‌خانمان‌ها به معنای عام می‌تواند معتاد، بیمار روانی، بیمار خاص یا معلول باشد، بیشتر می‌شود. تعداد کسانی که نیاز به گرمخانه‌ها خواهند داشت و در قالب معتادان در خیابان هستند، بیشتر می‌شود.»
وی در پاسخ به فضای گرمخانه‌ها اظهار کرد:« قرار نیست گرمخانه هتل باشد. گرمخانه‌های ما در ایران شب‌ها فعال است. من در ایتالیا رفتم آنجا صبح تا غروب فعال است و شب می‌گویند بروید سرمای شب را بچشید. اینجا شهرداری تهران با کمک شورای شهر چند سال است که حمایت کرده‌اند و زیرساخت‌ها فراهم شده است. اگر قرار باشد حالت هتل پیدا کند، طبیعتاً جذابیت‌هایی ایجاد می‌کند.»
موسوی‌چلک عنوان می‌کند: «به نظر بنده آنچه در حال حاضر انجام می‌شود، آب در هاون کوبیدن است و نتیجه‌ای درحوزه توانمندسازی افراد و کاهش معتادان رخ نمی‌دهد. تنها اتفاقی که می‌افتد این است که این افراد در خیابان نباشند. خیلی بدبین نیستم، ولی پروژه‌های مقطعی در حوزه آسیب‌های اجتماعی و به‌ویژه معتادان و بی‌خانمان‌ها جواب نمی‌دهد.»
ضرورت افزایش گرمخانه‌ها
او در ادامه می‌گوید: «طبیعتا باید تعداد گرمخانه‌ها افزایش پیدا کند، منتها دو نگاه وجود دارد؛ یکی اینکه گرمخانه‌ها را به بیرون شهر ببرند. ولی اگر گرمخانه در دسترس نباشد، قابل استفاده نیست. با آوردن گرمخانه به داخل شهر، هزینه پارک‌خوابی، پل‌خوابی و اتوبوس‌خوابی کمتر می‌شود.»
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران درباره آسیب‌های موجود در این مدل از گرمخانه‌ها گفت: «اگر به‌صورت مراقبت محله‌ای کارکنیم، به مرور زمان خیلی از نگرانی‌ها اتفاق‌نمی‌افتد. باید یک موضوع را بپذیریم که طرد این افراد، اعتیاد آنها را وخیم‌تر می‌کند. جامعه مسئولیتش را در قبال آنها کمتر می‌کند و به این معنی نیست که اگر جلوی چشم ما نباشند، آسیب نمی‌بینیم. دود اینها به چشم همه می‌رود. در خوشبینانه‌ترین حالت در مصارف سنتی اگر تحت حمایت خانواده بوده و انگیزه داشته باشند، همچنین کم مصرف کرده باشند و… تنها ۲۰درصد افراد ممکن است بهبود پیدا کنند و درمان شوند. حتی این عدد هم زیاد است و کمتر از ۲۰ درصد است.»
اتوبوس‌خوابی معتادان هم یکی دیگر از موضوعاتی است که در چند ماه گذشته واکنش‌های جنجالی فراوانی را به همراه داشت. با این وجود موسوی چلک درباره بی آر تی‌خوابی گفت: «اتوبوس‌خوابی خیلی پدیده جدیدی نیست و امسال بیش از هر سالی به این موضوع پرداخته شده است. واقعیت این است که بروز چنین پدیده‌هایی یک ویژگی مشخص دارد و آن هم مشکلات اقتصادی، فقر و نداری است.»
وی اضافه کرد: «معمولاً در دنیا ۱۰ تا ۱۵ درصد بی‌خانمان‌ها هستند که به این مدل عادت کرده‌اند اما بقیه اصلاً از اتوبوس‌خوابی، کارتن‌خوابی یا پل هوایی‌خوابی احساس رضایت ندارند. این چند وقت هجمه زیادی به شهرداری تهران شد. من بیش از دو دهه است که در این حوزه کار می‌کنم. باور کنید اگر شهرداری تهران نبود در گرما و سرما بوی تعفن آدم‌های مرده شهر را می‌گرفت!»
و اما بعد…
تاکنون آمارهای فراوانی در مورد تعداد معتادان اعلام شده است اما شاید معتبرترین آنها آمار حدود چهار و نیم میلیون معتاد باشد. گرچه گفته می‌شود این آمار هم به دلیل بحران‌های پیش‌رو مانند کرونا، سیل، زلزله و… این رقم افزایش پیدا کرده و می‌کند. در واقع برای همین است که گرمخانه‌ها نقشی ویژه و در عین حال زیرپوستی در ساماندهی معتادان دارند گرچه این مراکز تنها مُسکنی موقت هستند؛ مُسکنی موقت برای اتوبوس‌خواب‌ها که قرار نیست دردشان را دوا کند.
