دکتر بهرام نیک بخش
جامعه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه
جامعه شناسی رفتارهای جمعی هنگام بروز سوانح و حوادث
حوادث و سوانح مختلفی در زندگی اجتماعی ما اتفاق افتاده یا خواهد افتاد که نیازمند رفتاری «غیر هیستری» و یا «انبوهه خلق» در مقابله با آن خواهد بود. حوادثی از قبیل تصادفات، سقوط هواپیما،آتش سوزی ها، سیلاب ها، زلزله ها و مرگ سلبریتی ها و شرکت در مراسم ترحیم آنان از این گونه اتفاقات بوده که غلیان رفتارهای اجتماعی هیجانی در این موقعیت ها اجتناب ناپذیر خواهد بود.
در جامعه ما به وفور مشاهده می شود که افراد در هنگام بروز سوانح و حوادث با صحنه ماتم زده، به شکل غیر منتظره ای عکس سلفی و خاطره انگیز ثبت می نمایند. شمار زیادی از مردم با دوربین تلفن همراه خود«جوانب یک مصیبت» را جهت مقاصد خودنمایانگرایانه، ثبت می نمایند و با این کنش خود، خواسته یا ناخواسته بحران اجتماعی ناشی از این مصیبت را تبدیل به صحنه نمایش می نمایند.
در یک «جامعه احساسی» مقابله با فجایع و حوادث از یک «فرهنگ واکنشی» برخوردار است. در واقع افرادی که با تلفن همراه خود از این وقایع عکس و فیلم می گیرند جزئی از یک فرایند «عقل ایستایی» به شمار می روند، چرا که در جامعه احساسی، اندیشه ها و واکنش ها از روی احساس، عاطفه و خیال است و این واکنش های احساسی آثار مخربی بیش از نتایج سودمند دارد که منافع و مصالح اجتماعی هیچ جامعه ای را تامین نمی نماید.
از منظری دیگر و با بروز حوادث، نوعی «همبستگی اجتماعی موقتی» در بین مردم بوجود می آید که اختلافات را موقتا در یک جامعه کاهش می دهد. در این مواقع، افراد و نهاد های اجتماعی مردم نهاد به صورت خود جوش به مقابله با مشکلات بر می خیزند و تلاش می کنند تا مشکلات بوجود آمده را از بین ببرند. بنابراین حضور میدانی در این مواقع به یک خرده فرهنگ و «عادت واره اجتماعی» تبدیل خواهد شد.
حضور مستقیم افراد در فاجعه غم انگیز، به وسیله عکس و فیلم ثبت می‌گردد و گاها صحنه منحصر به فردی را در شبکه های اجتماعی به اشتراک می گذارند، تا باخودنمایی های اجتماعی باعث جلب توجه در دنیای مجازی و واقعی گردند و خود را نیز در قالب روایت «فاجعه شوک دهنده به جامعه» عرضه کنند .
در مواقع بروز سوانح و حوادث، حضور به موقع گروههای تخصصی به مراتب بهتر از حضور تماشاچیان هیجان زده ای است که از آموزش لازم در این زمینه برخوردار نیستند. گاها مردم به قصد مشارکت و تعلق اجتماعی حضور می یابند که خود باعث تقویت «سرمایه اجتماعی» در این گونه حوادث خواهد شد، اما اگر در زمان وقوع سوانح حتی با این قصد مانع امدادرسانی سریع شوند یک «مصیبت مضاعف» شکل خواهد گرفت که باعث بروز حوادثی زایا از حادثه قبلی خواهد شد.
در این مواقع و بر حسب مدیریت زمان حتی تاخیر چند ثانیه ای زمان کمک طلایی را از بین خواهد برد و خطرات جبران ناپذیری را به دنبال خواهد داشت. مردم در هنگام بروز حوادث بجای حضورخود صرفا برای گرفتن عکس و فیلم، باید مسیر همیاری را برای افراد تخصصی طبقه بندی شده در این زمینه فراهم نمایند. نتیجتا واکنش افراد به این حوادث از نگاه جامعه شناختی، قابل بررسی بیشتری است، چرا که گاه با رفتارهای نامتعارف و ناپسندی در جامعه روبرو می شویم که اخلاقیات اجتماعی را تحت تاثیر خود قرار می دهد و راهکارهای پیشگیرانه اجتماعی و فرهنگی برای مقابله با این رفتارها ی نمایشی و کنجکاوانه ضروری به نظر می رسد.
