روزان: مرحله اول کنکور ۱۴۰۳ در دو روز گذشته در حالی برگزار شد که چند روز قبل پلیس خبر از بازداشت حدود ۲۰ نفر از گروههایی داد که در زمینه افشا و فروش سئوالات کنکور فعالیت داشته اند ضمن اینکه رئیس سازمان سنجش نیز در حالیکه گفته بود کنکور امسال بدون تقلب برگزار می شود خبر از بازداشت ۴ نفر داده است.
همه زوایای یک تقلب
تقلب در کنکور و امتحانات نهایی در دو بازه رشدی تصاعدی داشت. یکی در دوره کرونا و دیگری از زمانی که قرار شد نقش معدل در کنکور لحاظ شود. جهشی که باعث شده تا انقلابی در عرصه تقلب کنکوری ها به وجود آید. در این زمینه عبدالرسول پورعباس رئیس سازمان سنجش نیزبارها از این چالش کنکوری سخن گفته است. به عنوان مثال در جایی گفته تقلب طی سه مرحله صورت می‌گیرد اول ارسال سئوال به بیرون، حل سئوال و فرستادن جواب به داخل حوزه است. ما ارسال پاسخ به داخل جلسه را مورد هدف قرار دادیم. ۷ تا ۸ لایه حفاظتی برای آزمون و دفترچه های سئوالات و پاسخنامه ها و کیسه های حمل سئوالات درنظر گرفته شده است. همه این موارد هوشمند است و هر لایه ای که باز شود سازمان سنجش از زمان و نحوه آن مطلع می شود. تمام موارد فیلم برداری می شود.
به گفته پورعباس، چندین شیوه تقلب وجود دارد که یکی از آنها عکسبرداری از سئوالات و ارسال آن به بیرون است. تا صبح روز آزمون که اطمینان کامل می دهیم با تمهیداتی که اندیشیده شده هیچ گونه سئوالی به بیرون نمی آید. اما زمانی که سئوال در اختیار داوطلب قرار می گیرد ممکن است افرادی که اجیر شده اند از آن عکس بگیرند. در نوبت دی ماه کنکور ۱۴۰۲ تنها یک عکس گرفته شد که داوطلب یک دقیقه بعد دستگیر شد.
وی با ذکر نمونه هایی از تجهیزات تقلب می افزاید: مثلاً ابزار‌هایی تحت عنوان «مسترکارت» وجود دارد که هندزفری بی‌سیم بسیار کوچکی در گوش داوطلب قرار داده می‌شود. با کمک ابزار‌های آشکارساز که توسط شرکت‌های دانش‌بنیان ساخته شده است، سیگنال‌هایی به هندزفری ارسال و باعث ایجاد صدای بسیار ناهنجاری در گوش داوطلب می‌شود که خود داوطلب متقلب توانایی تحمل را ندارد.
وی همچنین مدعی شده بود که هیچ سئوالی از هیچ فردی و از هیچ روزنه ای بیرون نمی آید و داوطلبان مطمئن باشند که تمامی افرادی که می گویند سئوال را در اختیار دارند شیادی است. افرادی که در قرنطینه هستند حتی در معرض امواج نیستند و ما حتی اجازه نداریم به آنها خبر فوت عزیزان و بستگان شان را بدهیم.
پورعباس همچنین مدعی شده بود که قرنطینه از عید آغاز می شود و به قرنطینه دوم آزمون متصل می شود. افرادی که در قرنطینه حضور دارند حتی نور خورشید را هم نمی بینند. این سختی ها را تحمل می کنند تا آزمون در نهایت سلامت باشد.
تا قطع اینترنت
موضوع تقلب در کنکور گویا بیشتر از آنچه تصور می شود جدی است کمااینکه سال قبل و هنگام برگزاری نوبت اول کنکور سراسری در روزهای ۲۹ و ۳۰ دی ماه به دلیل جلوگیری از تقلب و حفظ حقوق داوطلبان، همزمان با برگزاری این آزمون اینترنت هم به صورت نقطه‌ای قطع شد. آن زمان سازمان سنجش اعلام کرد که این روش تا حد زیادی موفق بوده و هیچ برگشت پاسخی به حوزه‌های امتحانی در کنکور امسال اتفاق رخ نداد.
مدتی بعد در ۲۴ اردیبهشت سال گذشته، رئیس مرکز ارزشیابی و تضمین کیفیت نظام آموزش و پرورش- در یک نشست خبری، از بررسی درخواستی برای قطع اینترنت هنگام برگزاری امتحانات نهایی دانش آموزان خبر داد. او در این زمینه گفت از آنجا که تخلفات و شبکه‌های سودجو در پیام رسان‌های خارجی فعالیت داشتند، درخواست قطع اینترنت بین الملل در یک مدت زمانی ۳۵ دقیقه‌ای تا ساعت ۸:۳۰ صبح را داشتیم که مصوب شد تا در کارگروهی بررسی شود و جلسات تخصصی داشتیم. دو موضوع تهیه اینترنت پایدار و پرسرعت برای حوزه‌های تصحیح و محدودسازی اینترنت در دستور کار بود و در حال بررسی کارشناسی هستیم.
اگرچه پس از انتشار این خبر وزارت آموزش و پرورش با صدور اطلاعیه‌ای اعلام کرد که قطعی اینترنت بین الملل در زمان برگزاری امتحانات نهایی و در اطراف این حوزه‌ها به صورت پیشنهاد بوده که مصوب نشده است؛ رئیس مرکز اطلاع رسانی و روابط عمومی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با انتشار پستی در یک شبکه اجتماعی داخلی درباره قطع اینترنت اظهار کرد: همانگونه که سال قبل هم اعلام شد، وزارت ارتباطات برای هیچ آزمونی حتی یک دقیقه هم اینترنت را قطع نخواهد کرد.
با این حال مرحله دوم کنکور سال گذشته نیز همراه بود با کاهش محسوس اینترنت. موضوعی که البته اینبار دیگر در مرحله اول کنکور ۱۴۰۳ تکرار نشد. شاید به این خاطر که نسل سوم تقلب یاب ها نیز بنا برادعای پورعباس وارد حوزه ها شده و راه را برای هر گونه تقلبی بسته بود.
علاوه بر انقلابی که ادعا می شود در برگزاری سالم کنکور در سال گذشته رخ داده است، از همان زمان سازمان سنجش گفته بود که قرار است بخشی از کنکور ۱۴۰۳ به صورت الکترونیک برگزار شود.
ظرفیتی که برای اجرای این آزمون ها به صورت الکترونیک در نظر گرفته شده است در مرحله آزمایشی قرار است به صورت انتخابی برای داوطلب به صورت کاغذی یا الکترونیک اجرا شود. ضمن اینکه دفترچه ها نیز بسیار هوشمند می شود و عکس داوطلب در تمام صفحات دفترچه خواهد بود و اگر عکس بگیرد خودش را لو داده است.
با وجود این تدابیر محمدحسین حاجیلو رئیس شورای حفاظت آزمون سراسری سال گذشته از دستگیری ۲۴۹ مورد شبکه و گروه مدعی تقلب خبر داد و گفت: ۲۴۹ مورد شبکه و گروه مدعی تقلب در کنکور دستگیر و ۴۸۳ کانال تلگرامی فعال شناسایی شده‌اند و تمام این گروه‌ها تحت اشراف نهادهای نظارتی هستند. گرچه رئیس سازمان سنجش بعد از آن در خبرهایی ادعا کرد که میزان تقلب در کنکور سال گذشته به حدود صفر رسیده و فقط ۴۰نفر که حرکات شیطنت آمیز می کردند را دستگیر کرده اند!وی گفته بود: این افراد دور هم شیطنت هایی داشتند که به عنوان شبهه‌دار دعوت به آزمون مجدد و مصاحبه می‌شوند و عملا میزان تقلب در کنکور ۱۴۰۲ به صفر رسید. در سال های بعد هم این مسیر را ادامه می دهیم.
نظارت هوشمند یا الکترونیکی
براساس تعاریف رایج، در آزمون الکترونیکی باید برای هر داوطلب یک دستگاه اختصاصی وجود داشته باشد، بنابراین اجرای کامل این طرح به تأمین اعتبار هم بستگی دارد و باید تمامی سالن‌ها مجهز شوند. سال قبل اعلام شد که قرار است بخشی از کنکور سراسری ۱۴۰۳ به صورت الکترونیکی برگزار شود. آن زمان اعلام شد که کنکور الکترونیک به صورت آزمایشی برای آزمون‌های زیر ۳۰ هزار نفر برگزار می‌شود و قرار نیست کل کنکور سراسری ۱۴۰۳ به این شیوه برگزار شود.
آزمون الکترونیکی به این معنی است که آزمون به صورت هوشمند و بدون کاغذ برگزار می‌شود. داوطلبین تمامی مراحل کنکور اعم از مراحل ثبت‌نام، دریافت کارت ورود به جلسه آزمون، برگزاری آزمون، انتخاب رشته و دریافت نتیجه کنکور سراسری همگی به صورت الکترونیکی است.
برای هر یک از داوطلبین یک مانیتور و یک صفحه هوشمند طراحی شده است تا بتوانند در آزمون شرکت کنند و داوطلبین دیگر از کاغذ و سیستم‌های کاغذی استفاده نخواهند کرد. منظور از برگزاری کنکور هوشمند و مجازی این است که داوطلبین به صورت حضوری آزمون می‌دهند و منظور این نیست که کنکور سراسری به صورت مجازی برگزار می‌شود.
پورعباس در این زمینه در سال پیش گفته بود: آزمون الکترونیک در سال آینده برای بالای ۱۰ هزار نفر اجرا می کنیم و پس از اجرای آن برای تعداد بیشتر در نهایت برای کنکور ۱۴۰۳ اجرایی خواهد شد. در دیگر کشورها به صورت همزمان کنکور برگزار نمی شود بلکه دسته بندی می شود و سئوالات هم تراز و یکسان و هماهنگ ارائه می شوند. در حال حاضر ۹ کشور به این گونه آزمون اجرا می کنند. مشکل حمل و نقل و قرنطینه حل می شود و تنها مشکل احتمال جایگزینی افراد به جای همدیگر است که آن هم به دلیل ثبت اثر انگشت و چهره قابل رصد است.
توقف در یک قدمی انجام
در این زمینه اما کارشناسان آموزشی معتقدند که هیچ گاه تقلب به صفر نمی رسد. این در حالی است که رئیس شورای انقلاب فرهنگی اعلام کرده که مطمئن است که امسال تقلبی در کنکور رخ نداده و نمی دهد! با این حال یک کارشناس آموزشی این مسئله را رد کرده است . محمد رضا نیک نژاد به خبرنگار«شهروند» بیان کرده و گفته که بر اساس ادعای مسئولان احتمال تقلب در کنکور به صفر رسیده است اما هیچ چیز بعید نیست و تجربه سالهای قبل نشان داده است که این اتفاق در شرایطی که تدابیر زیادی هم در نظر گرفته ، اتفاق افتاده است.
محمد رضا نیک نژاد با تاکید براینکه ما به آمار و داده‌های آشکار و پنهان دسترسی نداریم؛ می گوید: در چنین شرایطی طبیعی است که نمی‌توان ادعای سازمان سنجش مبنی بر نبود تقلب را تأیید و یا رد کرد.
اما برای ریشه‌کنی کامل تقلب در امتحانات، فقط کارهای نظارتی صرف کافی نیست؛ یعنی کل سیستم آموزشی و ساختار ارزیابی و سنجش هم باید در میان مدت و بلند مدت اقداماتی انجام دهند تا بتوان تقلب یا شائبه آن را به صفر و یا نزدیک صفر رساند.
این اظهارات نیک نژاد در حالی مطرح می شود که سازمان سنجش سال گذشته قصد داشت تعدادی از متقلبان را از دانشگاه حذف کند. اما رای دیوان عدالت بر این شد که سازمان نمی‌تواند آنها را به دلیل لابی‌ها و تعارض منافعی که وجود داشت، حذف کند. با همین رویکرد، نیک نژاد می گوید: با این تفاصیل به نظر می‌رسد که غیر از اصلاح ساختار نظارتی، کنترلی و پایشی، نیازمند یک سری کارهای زیربنایی و کیفی هستیم.
وی می افزاید: آنچه به عنوان رویکرد میان‌مدت و بلندمدت مدنظر است باید اینطور باشد که فرآیند برگزاری کنکور باید حساسیتزدایی و فرایندمحور شود. یعنی درواقع تاثیر آزمون در ارزیابی‌ها به مرور کم شود تا به صفر برسد. برای مثال، در آموزش و پرورش و در دوره دبستان آزمون به صورت رسمی وجود ندارد و معلم با ارزیابی دانش‌آموزان، نظر نهایی خود را اعلام می‌کند. به این شکل است که ارزیابی‌ها دیگر به‌صورت آزمون محور نیست.
به گفته وی بنگاه‌های اقتصادی وابسته به آموزش مثل مؤسسات کنکور و انتشارات کتاب‌های کمک درسی از جمله مواردی هستند که اجازه نمی‌دهند این روند به سرعت به نتیجه برسد.
به اعتقاد وی، کنکور را می‌توان سرطانی برای آموزش کشور دانست؛ بعضی از مجالس هم به دنبال این بودند که آن را حذف کنند. اما مافیای کنکور وجود دارد و به ضعف فرهنگ آموزشی دامن میزند و خانواده‌ها نیز اطلاعات کاملی در این زمینه ندارند اما عواملی آنها را برای در باقی ماندن فرهنگ آسیب‌زا تحریک می‌کند.
وی در خصوص اینکه تأثیر افزایش معدل بر سلامت کنکور نیز می گوید: فکر می کنم این مسئله به سلامت کنکور و کاهش تقلب در آن کمک می کند ضمن آنکه به عدالت آموزشی نیز نزدیک تر است. دلیل آن هم واضح است؛ که اگر کارنامه آموزشی دانش‌آموز در سه سال پایانی بررسی شود، بهتر میتواند مورد ارزیابی قرار بگیرد تا کسی که یک سال و آن هم برای چهار ساعت سر جلسه کنکور بنشیند؛ این به عدالت آموزشی نزدیکتر است.
وی البته تاکید می کند: به هر حال در نتیجه کار این مسئله آنچنان فرقی ایجاد نمی‌کند. اینکه ما استرس چهار ساعت یا یک سال را به سه سال تقسیم کنیم، خیلی کمک نمی‌کند؛ اما بهتر از آن است که یک نفر یا یک خانواده تمام انرژی خود را چه به لحاظ مالی و چه به لحاظ غیر مالی در یک سال هزینه می‌کند، در سه سال هزینه کند. اگر به این شکل باشد، دانش‌آموزانی هم که از امکانات گسترده اقتصادی محرومند بهتر می‌توانند در رقابت سه ساله شرکت کنند.
این کارشناس آموزشی همچنین در مورد ادعای رئیس سازمان سنجش که گفته بود قرار است بخشی از کنکور امسال به صورت الکترونیک برگزار شود نیز می گوید:در این خصوص سازمان سنجش تلاش زیادی کرد تا این اتفاق رقم بخورد اما نکته اینجا است که ما در حال حاضر توان و امکانات و زیر ساخت های لازم برای برگزاری این آزمون را به صورت الکترونیکی نداریم. در واقع باید این را بپذیریم که در این بخش ضعیف هستیم و شرایط برگزاری آزمون به صورت الکترونیک در کشور ما وجود ندارد. اگر هم زیرساخت های این آزمون الکترونیک هم در کشور مهیا باشد مسلماً درصد خطا و تقلب هم در ان بالا می رود که این می تواند برای کنکور فاجعه بار باشد . به همین دلیل به نظر می رسد که تا چند سال آینده بحث آزمون الکترونیی در کنکور کاملاً منتفی باشد.
اما اینکه سخنان رئیس سازمان سنجش در مورد به صفر رسیدن تقلب در کنکور تا چه حد در کنکور امسال محقق شده است، سئوالی است که برای پاسخ به آن باید منتظر گزارش های بعدی سازمان سنجش در این زمینه ماند!
