اشخاص به شرط دارا بودن اهلیت و رعایت شرایط قانونی،می‌توانند در زمان حیات خویش تکلیف اموالشان را برای پس از فوت مشخص کنند.نوشتن وصیتنامه تابع شروط ساده ای است که به شرط رعایت ضوابط قانونی هرشکل و نوعی از وصیت(حتی شفاهی) معتبر و قابل اعمال است.
معنا و مفهوم وصیتنامه در قانون و عالم حقوق همانی است که در عرف به ذهن متبادر می‌شود؛نوشته ای که اشخاص به واسطه آن برای اموال یا سایر امور حقوقی و..خودشان برای پس از مرگ تعیین تکلیف می‌کنند.لذا در همین ابتدا باید توجه داشت که شرط اعتبار این نوشته مانند هر نوشته دیگری در عالم حقوق مقید به شروطی مانند عاقل وبالغ بودن و اینکه طرف به واقع قصد انشاء(ایجاد کردن یک امر حقوقی) داشته و با اراده‌ی آزاد اقدام به تحریر وصیتنامه کند. برای شناسایی مختصات وصیتنامه لازم است با برخی عبارات مرتبط با آن آشنا شد.
موصی ؛ یعنی کسی که مالی را وصیت می کند . موصی له ؛ یعنی کسی که مالی به نفع او وصیت می شود . موصی به ؛ یعنی مالی که مورد وصیت قرار می گیرد . وصی ؛ یعنی کسی که مأمور به انجام عملی در راستای وصیت می شود که غالبا به موجب وصیت عهدی ، شخص وصی تعیین می شود .
وصیت با توجه به موضوعی که مورد وصیت واقع می‌شود به تملیکی و عهدی تقسیم می‌شود.در وصیت تملیکی موصی مالکیت مال یا منفعت آن را برای پس از فوتش به طور رایگان به(شخصی دیگری اعم از آنکه آن شخص جزء وراث باشد یا نباشد) موصی‌له منتقل می‌کند اما در وصیت عهدی،موصی اختیار اداره کردن و انجام امری را به وصی واگذار می‌کند.وصیتنامه از این حیث که توسط چه شخصی و به چه شکلی تنظیم شده است شامل:
۱ – وصیت نامه خودنوشت: منظور، وصیت‌نامه‌ای است که موصی خودش نوشته و امضا یا اثر انگشت زده است.این وصیتنامه حتماً باید با دست‌خط موصی نوشته شود. اما اگر شخصی سواد خواندن و نوشتن نداشت و قصد نوشتن وصیتنامه کرد بهتر است وصیت نامه‌ی وی توسط شخصی امین و معتمد خانوادگی یا محلی تنظیم شود و یا شکل دیگر وصیتنامه یعنی وصیتنامه رسمی تنظیم کند. ماده ۲۷۸ قانون امور حسبی: وصیتنامه خودنوشت در صورتی معتبر است که تمام آن به خط موصی نوشته شده و دارای تاریخ روز و ماه و سال به خط موصی بوده و به امضا او رسیده باشد
۲- وصیتنامه رسمی موصی می‌تواند با مراجعه به دفاتر اسناد رسمی نسبت به تنظیم وصیتنامه رسمی اقدام کند در چنین مواردی لازم است لیست اموالی ( ماترک) که قصد دارد نسبت به آنها وصیت کند به طور صریح و شفاف اعلام شود.تشریفات تنظیم وصیتنامه رسمی به جهت لزوم اخذ استعلام از مراجعی مانند اداره‌ی دارایی،ثبت اسناد و املاک و…چندان مورد استقبال واقع نمی‌شود ،هرچند که بهترین شکل وصیتنامه همین وصیت رسمی است. ماده ۲۷۷ قانون امور حسبی: ترتیب تنظیم وصیتنامه رسمی و اعتبار آن طوری است که برای اسناد تنظیم شده در دفاتر اسناد رسمی مقرر است.
۳- ماده ۲۷۹ قانون امور حسبی به شکل سوم وصیت یعنی وصیتنامه سری اشاره کرده مقرر می‌کند:وصیتنامه سری ممکن است به خط موصی یا به خط دیگری باشد ولی در هر صورت باید به امضاء موصی برسد و به ترتیبی که برای امانت اسناد در قانون ثبت اسناد مقرر گردیده در اداره ثبت اقامتگاه موصی یا محل دیگری که در آیین‌نامه وزارت دادگستری معین می‌گردد امانت گذارده می‌شود.
نکات قابل توجه:
۱- وصیت زائد بر ثلث نافذ نیست یعنی چه؟ منظور از این عبارت با مثال روشن می‌شود،فرض کنید ارزش کل اموال شخص متوفی ۹۰۰میلیون تومان است، وی وصیت کرده که کل اموالش(ماترک) به آخرین فرزندش برسد با چنین وصیتی به محض فوت ،یک سوم اموال یعنی معادل ۳۰۰میلیون بدون نیاز به اجازه‌ی سایر وراث به آخرین فرزند می‌رسد و دوسوم اموال بین همه وراث از جمله همان آخرین فرزند تقسیم می‌شود مگر اینکه وراث وصیتنامه را به کل تنفیذ و قبول کنند.
تذکر:اشخاص می‌توانند به نفع وراث یا هر شخصی غیر از ورثه یا خویشاوندان وصیت کنند،لذا این تصور که فقط ممکن است به نفع ورثه یا خویشاوندان وصیت شود اشتباه است،همینطور این تصور اشتباه است که کسی بتواند یک یا چند تن از ورثه را از ارث محروم کند. البته محروم کردن از ارث با اینکه شخصی قبل از فوت تمام اموالش را به یکی از وراث یا به شخص غریبه صلح یا هدیه کند ویا وقف کند متفاوت است.
بحث ارث و وصیت برای زمان مرگ است لذا چنانچه شخصی در آخرین روز حیاتش با علم و قصد اموالش را به دیگری واگذار کند به شرط وجود همان شروطی که برای صحت قرارداد ها اشاره شد،این انتقال صحیح و نافذ است.
۲- ممکن است شخص پس از نوشتن وصیتنامه پشیمان شود و بخواهد در مفاد وصیت تغییری ایجاد کند،ماده ۲۸۲ قانون امور حسبی مقرر کرده، وصیتنامه سری را موصی همه وقت می‌تواند به ترتیبی که برای استرداد اسناد امانتی مقرر است استرداد نماید و راجع به دو نوع وصیتنامه دیگر هم شخص وصیت‌کننده(موصی)هر وقت بخواهد می‌تواند از آن عدول کند.
۳- ماده ۲۸۱ قانون امور حسبی کسی که نمی‌تواند حرف بزند هر گاه بخواهد وصیتنامه سری تنظیم کند باید تمام وصیتنامه را به خط خود نوشته و امضاء نماید و نیزدر حضور مسئول دفتر رسمی روی وصیتنامه بنویسد که این برگ وصیتنامه او است و در این صورت مسئول دفتر باید روی پاکت یا لفافی که‌وصیت‌نامه در او است بنویسد که عبارت مزبور را موصی در حضور او نوشته است.ماده ۲۸۰ قانون امور حسبی کسی که سواد ندارد نمی‌تواند به ترتیب سری وصیت نماید.
تذکر: بهتر است تنظیم هر نوع سند و نوشته ی مرتبط با حقوق را به اعضاء کانون وکلا بسپارید تا با کمترین احتمال خطا،خواسته ی شما تحقق یابد.
