روزان: بعد از هشدارهای متعددی که کارشناسان آموزشی طی سالیان گذشته در مورد افت تحصیلی دانش آموزان ایرانی داده اند، امروز آمارهایی از میانگین معدل نیز با تأکید بر این مسئله، وضعیت افت تحصیلی دانش آموزان را بحرانی اعلام می کنند چرا که بطور میانگین معدل کل دانش آموزان کشور در سال جاری ۱۰ بوده است!
براساس یک گزارش منتشر شده، میانگین معدل امتحانات نهایی دانش آموزان سال ۱۳۹۸یعنی۴ سال پیش، در رشته علوم تجربی۱۳.۷۷، در رشته ریاضی و فیزیک۱۳.۲۸، در رشته ادبیات و علوم انسانی۱۰.۷۶ و در رشته علوم و معارف اسلامی۱۲.۸۸ بوده است. از این رو می‌توان نتیجه گرفت که از سال ۱۳۹۸ تا کنون سال به سال وضعیت تحصیلی دانش‌آموزان بدتر شده و آنها نمرات کمتری را کسب کرده‌اند.
آماری که اخیراً از میانگین معدل دانش آموزان در امتحانات خرداد ۱۴۰۲منتشر شده، بیانگر افت تحصیلی آنان است. این افت در مورد رشته‌های تحصیلی گوناگون و نیز در استان‌های مختلف، تفاوت‌های اندکی دارد اما تفاوت‌ها آنقدر نیست که از نگرانی‌ها کم کند.
بر اساس این آمار، میانگین کشوری نمرات دانش آموزان در امتحانات نهایی خرداد ۱۴۰۲ در رشته علوم تجربی۱۱.۲۳، رشته ریاضی و فیزیک۱۰.۷۹، رشته ادبیات و علوم انسانی۸.۷۵ و رشته علوم و معارف اسلامی۱۰.۵۶ بوده است.
مقایسه این آمار با آمار ۴ سال قبل از آن، نشان می‌دهد که میانگین نمرات دانش‌آموزان دارای شیب نزولی بوده و در واقع سال به سال آنها نمرات کمتری را کسب کرده‌اند. بر این اساس در سال ۱۴۰۱ میانگین نمرات دانش آموزان برای رشته علوم تجربی۱۳.۰۲، رشته ریاضی و فیزیک۱۲.۶۴، رشته ادبیات و علوم انسانی۱۰.۲۰ و رشته علوم و معارف اسلامی۱۲.۰۱ بوده است. این معدل در سال ۱۴۰۰، برای رشته علوم تجربی۱۳.۱۸، رشته ریاضی و فیزیک۱۲.۳۵، رشته ادبیات و علوم انسانی۱۰.۴۲ و رشته علوم و معارف اسلامی۱۲.۰۴ ثبت شده است. در سال ۱۳۹۹ نیز معدل دانش آموزان برای رشته علوم تجربی۱۳.۷۳، رشته ریاضی و فیزیک۱۳.۵۰، رشته ادبیات و علوم انسانی۱۱.۳۴ و رشته علوم و معارف اسلامی۱۲.۸۶ را نشان می‌دهد.
جالب است بدانید میانگین معدل امتحانات نهایی دانش‌آموزان سال ۱۳۹۸یعنی۴ سال پیش، در رشته علوم تجربی۱۳.۷۷، در رشته ریاضی و فیزیک۱۳.۲۸، در رشته ادبیات و علوم انسانی۱۰.۷۶ و در رشته علوم و معارف اسلامی۱۲.۸۸ بوده است. از این رو می‌توان نتیجه گرفت که از سال ۱۳۹۸ تا کنون سال به سال وضعیت تحصیلی دانش‌آموزان بدتر شده و آنها نمرات کمتری را کسب کرده‌اند.
دهک های کم برخوردار
به گفته برخی معلمان و نیز والدین، بسیاری از دانش‌آموزان مقاطع مختلف، علاقه چندانی به ادامه تحصیل ندارند و تنها به خاطر فشار خانواده‌ها به درس خواندن ادامه می‌دهند زیرا ورود هرچه سریع‌تر به دنیای کار را عاقلانه‌تر می‌دانند. به عبارتی آنها عاقبت چندان خوشی برای تحصیل در مدارج بالا متصور نیستند و به قول خودشان همین که بتوانند دیپلم بگیرند برایشان کافی است.
این مسئله در مورد استان‌های کم برخوردار مثل سیستان و بلوچستان متفاوت‌تر است چرا که بسیاری از دانش‌آموزان در این استان حتی به مرحله اخذ دیپلم هم نمی‌رسند. کمبود امکانات آموزش از یک سو و نیز پایین بودن توان اقتصادی خانواده‌ها از سوی دیگر، راه تحصیل را بر بسیاری دانش‌آموزان این استان می‌بندد و آنها را وارد مشاغلی می‌کند که حتی در آینده هم نمی‌تواند کسب درآمدی پایدار و مناسب را تضمین کند.
به صورت کلی، کارشناسان تربیتی دلایلی همچون بیماری جسمی یا روانی در والدین، اختلاف خانوادگی، سبک فرزندپروری نامناسب، شرایط اقتصادی نامناسب و اعتیاد در خانواده، و نگرش خانواده به تحصیل را از جمله مهم‌ترین دلایل افت تحصیلی دانش‌آموزان می‌دانند. با این احوال اگر حتی هیچیک از این عوامل هم دلیل افت تحصیلی دانش آموزان نباشد، تغییر سبک زندگی و بروز ابزارهای جدید و تکنولوژی روز می‌تواند عاملی باشد برای اینکه بسیاری از دانش‌آموزان را از تحصیل دلسرد کند.
از فضای مجازی تا عوامل روحی و بیرونی
به اعتقاد کارشناسان، یکی از بارزترین علل افت تحصیلی دانش آموزان امروزی استفاده بیش از حد از ابزارآلات تکنولوژی است که زمان قابل توجهی از ساعات روزانه آنها را پر می کند و گاهاً حتی آنها را از برنامه غذایی سالم و تحرک لازم نیز دور می کند.
مریم ستوده، کارشناس آموزشی در گفت و گو با “روزان”، در این زمینه می گوید: امروزه استفاده از گوشی و تجهیزات هوشمند باعث شده که دانش آموزان وقت زیادی را در فضای مجازی صرف کنند. هر چند که استفاده از این فناوری در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان نیز موثر است؛ اما استفاده از آن برای موارد غیرضروری باعث می شود که شما دچار افت تحصیلی شوید. همچنین استفاده از شبکه های اجتماعی باعث می شود که شما تکالیف درسی خود را عقب بیندازید و در نهایت در فرصت باقی مانده آن ها را با سختی انجام دهید. برای امتحانات درس نخوانید و نمرات پایینی را بگیرید. این دسته از دانش آموزان نمی توانند زمان خود را مدیریت کنند و کارهای درسی و تحصیلی خود را در فرصت مناسبی انجام دهند.
وی با اشاره به نقش مدرسه در بروز این چالش می افزاید: جو عمومی حاکم بر مدرسه از لحاظ درسی مانند سخت گیری بیش از حد دبیران در دادن نمره به خاطر بالا فرض کردن سطح علمی مدرسه یا همرنگ شدن دانش آموز با سایر دانش آموزان ضعیف با فرض اینکه همه دانش آموزان مدرسه ضعیف هستند نیز یکی دیگر از این دلایل است.
وی تصریح می کند: همچنین تغییرات متوالی کتاب های درسی که یک نوع آشفتگی روحی در دانش آموز ایجاد می کند و در کنار آن وجود مطالب خشک و بی روح بعضی از کتاب ها که گاهی هضم آن را توسط دانش آموز بسیار سخت می کند که همین مسئله نیز می تواند یکی از دلایل افت تحصیلی دانش آموزان باشد. به عبارتی تأکید زیاد نظام آموزشی بر حفظیات و بی توجهی به خلاقیت در کتاب های درسی، عدم آشنایی بعضی از دبیران با اصول روانشناسی کودک و نوجوان که گاهی باعث برخورد نامناسب و سرخوردگی دانش آموز می شود.
وی ادامه می دهد: بی توجهی بعضی از دبیران۲یا۳شغله به تدریس مناسب در کلاس، عدم وجود تعداد زیاد دبیران باتجربه و با تحصیلات عالی در مناطق محروم شهرها و روستاهای کشور که این موضوع در تشدید افت تحصیلی تأثیر زیاد می گذارد.
این کارشناس آموزشی نا آشنایی با وضعیت روحی و روانی دانش آموزان را یکی دیگر از دلایل افت تحصیلی آنها می داند و در این زمینه می گوید: اصولاً در سیستمى که یادگیرى براساس علایق و نیازهاى فراگیران نیست ایجاد انگیزه تقریباً صفر است و در صورتى که انگیزه و رغبت درونى براى یادگیرى لازم است مواجه شدن کودک با مسائل واقعى ایجاد شگفتى، کنجکاوى و محرک درونى براى او مى نماید و احتیاج به تشویق و تنبیه و محرک هاى بیرونى ندارد. در سیستم ما هم دانش آموزان به کسب دانش و معلومات نائل مى شوند اما سطحى و صورى و متکى بر حافظه آنها است در صورتى که یادگیرى باید معنادار و پایدار باشد.
وی یکى از دلایل ترک بى موقع مدرسه بى ارتباطى محتوا با زندگى و شغل و جامعه آنان عنوان کرده و تصریح می کند: باید در نظام آموزش و پرورش ظرفیت ایجاد ارتباط زندگى و مدرسه را به وجود آوریم تا از نرخ ترک تحصیل بکاهیم. نجات نظام آموزش و پرورش از حالت خشک و بى روح انتزاعى و بى معنا براى دانش آموزان شایدیک راه اصلى جلوگیرى از افت تحصیلى باشد.
همچنین به اعتقاد وی، یکی دیگر ازعمده دلایل افت تحصیلی مخصوصاً در دانش آموزان دوران دبستان وابستگی آنها به والدین است. وی در این زمینه نیز می گوید: مثلاً وابستگی ای که در دوران ابتدایی بین والدین و فرزندان شکل می گیرد و وقتی آن نیروی کمکی به هر شکلی یا علتی نتواند دیگر به آنها کمک کند آن وقت زمینه افت تحصیلی در فرزند شما به وجود می آید. از آنجا که وابستگی به مرور زمان شکل می گیرد قطع وابستگی نیز باید در طول زمان صورت بگیرد. کودک شما باید روزی روی پای خود بایستد و بتواند تکالیفش را به تنهایی انجام دهد ، ولی عادت دادن او به این که همیشه کسی ، دوستی یا قوم و خویشی است که در دروس مدرسه به آنها کمک کند این تفکر که همیشه کسی برای تکیه کردن وجود دارد را در ذهن او تقویت می کند و سرانجام با از بین رفتن این تکیه گاه تحصیلی نشانه های افت تحصیلی در کارنامه فرزند دانش آموز شما جلب توجه می کند.
این به این معنی نیست که اصلاً به دانش آموزان خود کمک نکنید بلکه هدف شما از کمک باید این باشد که او را در شرایطی قرار دهید که اگر ضعفی دارد روی پاهای خود بایستد. البته اگر شما به طور ناخواسته کودک تان را به خود وابسته کرده باشید با اولین تلاش نمی توانید شرایط لازم را برای داشتن استقلال تحصیلی در او به وجود بیاورید و حتی ممکن است قطع کمکهای آموزشی شما سبب افت تحصیلی موقت فرزند دانش آموزتان شود، ولی این دوره مدت زیادی به طول نخواهد انجامید ؛ البته شما باید زمان مناسبی را برای قطع کمکهای آموزشی خود انتخاب کنید. برای مثال در جریان امتحانات نباید یکدفعه پشت فرزند خود را خالی کنید.
بهترین زمان برای این کار وقتی است که امتحانات جدی در پیش روی فرزند دانش آموز شما وجود ندارد. اگر والدین ، فرزندان خود را به جای یادگیری در مدرسه به یادگیری در محیط خانه وابسته کنند برای همیشه معلول یک علت بزرگ باقی خواهند ماند.
